Εδώ και (πάρα) πολλά χρόνια, λέω να γράψω ένα βιβλίο για τον Ennio Morricone. Η αγάπη είναι δεδομένη, θεωρώ τον Morricone πνευματικό μου πατέρα, παρακολουθώ τη μουσική του σε real time από τα παιδικά μου χρόνια, έχω τις μουσικές του και, κυρίως, διαθέτω τις γνώσεις που χρειάζονται για την τέχνη του ανδρός αλλά και για τον ίδιο τον άνθρωπο. Και, πάνω απ’ όλα, είμαι πεπεισμένος για αυτό που οι περισσότεροι από τους (αμέτρητους) θαυμαστές του δεν ξέρουν. Δεν ξέρουν πως ο Ennio Morricone δεν είναι απλώς ένας κορυφαίος συνθέτης κινηματογραφικής μουσικής – είναι ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες του καιρού μας. [Και αυτό είναι φυσικό να μην το ξέρουν οι (αμέτρητοι) θαυμαστές της μουσικής του καθώς δεν μπορούν να γνωρίζουν ένα σωρό άλλες παραμέτρους της τέχνης του].
Ο Giuseppe Tornatore με αυτή του την ταινία/ντοκιμαντέρ, που έχει τον απλό τίτλο «Ennio», έρχεται να δώσει πολλές απαντήσεις σε ποικίλα ερωτήματα και, κυρίως, να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο την καλλιτεχνική αλλά και την ανθρώπινή του υφή και προσωπικότητα. Ήδη η ταινία έχει συζητηθεί αρκετά εδώ και πολύ καιρό, πριν ακόμα καν ολοκληρωθεί η παραγωγή της που, έτσι κι αλλιώς, καθυστέρησε με την πανδημία. Προβλήθηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο στη Βενετία και πήρε τον δρόμο της για τις αίθουσες κάποιων προηγμένων πολιτισμικά χωρών (Ιταλία, Γαλλία κ.λπ.). Τον Μάιο κυκλοφόρησε σε BluRay / DVD στην Ιταλία και τον Ιούνιο στη Μεγάλη Βρετανία. [Από το DVD προκύπτει και το παρόν κείμενο]
Πρόκειται για ένα πλήρες κινηματογραφικό πορτρέτο που φτιάχνει ένας επιδέξιος σκηνοθέτης για έναν κορυφαίο – και αξεπέραστο, ίσως – συνθέτη με τον οποίο τον συνδέουν 30 χρόνια φιλίας και συνεργασίας (από το «Cinema Paradiso»). Ο Morricone είναι ένας συνθέτης που το όνομά του είναι γνωστό σε όλο τον κόσμο και η μουσική του δημοφιλέστατη. Και ο Tornatore έχει ιδανικές συνθήκες για να δουλέψει – έχει την πλήρη εμπιστοσύνη του συνθέτη και, σε επίπεδο παραγωγής, μια σχεδόν απεριόριστη πρόσβαση σε footage, τόσο ιστορικό όσο και, κυρίως, κινηματογραφικό.
Με κεντρικό άξονα μια μεγάλη συνέντευξη του Ennio Morricone, μοντάρει με ωραίο τρόπο και ρυθμό δηλώσεις ανθρώπων (καλλιτεχνών ή μη) όπως των Gino Paoli, Quincy Jones, Miranda Martino, Alessandro De Rosa, Gianni Morandi, Nicola Piovani (που ως πρώτη δήλωση έχει το εκπληκτικό «O Ennio Morricone είναι η μεγάλη εξαίρεση σε όλους τους κανόνες»!), Pat Metheny, Giuliano Montaldo, Bruce Springsteen, Bernardo Bertolucci, Silvano Agosti, Roland Joffe, Dario Argento, Clint Eastwood, Lina Wetmuller, Caterina Caselli (η γνωστή σ’ εμάς ποπ τραγουδίστρια των sixties που όμως είναι πια κορυφαία μουσική παραγωγός), Walter Branchi, Alessandro Alessandroni, Bruno Battisti D’Amario, Edoardo Vianello, Sergio Micelli και πάρα πολλών άλλων που συνεισφέρουν – ο καθένας στο μέτρο που του αναλογεί – του ψηφιδωτού που μας είναι γνωστό ως Ennio Morricone.
Έτσι, έχουμε δυόμιση γεμάτες ώρες που μπορούμε να μάθουμε πολλά για τον Ennio: ότι σχεδόν ποτέ δεν ευχαριστήθηκε τον ρόλο του ως τρομπετίστα και επαγγελματία μουσικού και σχεδόν ποτέ δεν ευχαριστήθηκε τη σχέση του με την ίδια τη μουσική ώσπου έφθασε η ώρα να σπουδάσει σύνθεση και να ασχοληθεί με τη σύνθεση, έχοντας ως δάσκαλο έναν εκ των κορυφαίων, τον Gofreddo Petrassi. Έτσι άρχισε για τον σπουδαστή Ennio ένα συναρπαστικό ταξίδι από τον Φρεσκομπάλντι και τον Μπαχ ως τον Στραβίνσκι, μέσα από σπουδές που τον ολοκλήρωναν ως μουσική προσωπικότητα και που, τελικά, έκαναν τον ίδιο και τον δάσκαλό του ευτυχισμένο. Ο Ennio τα διηγείται με πολλή συγκίνηση βάζοντας τα πράγματα σε σωστό κάδρο μιλώντας για μια πορεία που, ενώ θα μπορούσε να τον είχε οδηγήσει εξ αρχής σε ακαδημαϊκή καριέρα, τελικά τον έσπρωξε να φτιάξει τον δικό του μουσικό κόσμο. Προς χαρά και απόλαυση όλων μας.
Είναι σημαντικό το ότι ο Tornatore, πριν κάνει σχεδόν οποιαδήποτε νύξη για την κινηματογραφική πορεία του Ennio, δίνει την πρέπουσα βαρύτητα τόσο στην «κλασική» του υπόσταση και τη σχέση του με τη σύγχρονη μουσική (την σχολή του Ντάρμσταντ από την οποία προήλθε το αυτοσχεδιαστικό γκρουπ Nuova Consonanza) όσο και τη δημιουργική του σχέση με την ποπ της εποχής, ως καινοτόμος ενορχηστρωτής. Η μείξη των δύο έδωσε στον Ennio μια χαρακτηριστική και ξεχωριστή υπόσταση που καταγράφηκε τόσο στην ποπ όσο και στην κινηματογραφική μουσική. Έτσι, ο πολύς κόσμος μπορεί να μάθει πως τραγούδια όπως “Sapore di sale”, “Non son degno di te”, “Te lo teggo negli occhi”, “Il mondo”, “Ogni volta” κ.ά. είναι ηχητικά δημιουργήματα του Ennio Morricone – ως ενορχηστρωτή.
Όλα αυτά «αναλύονται» σε μισή+ ώρα πριν μπούμε στο «κύριο μέρος» που έχει να αφηγηθεί και να ανασυστήσει τον μουσικό κόσμο του μέσα από την κινηματογραφική του μουσική. Από την πρώτη του ταινία «Il federale» και τα πρώτα του γουέστερν που υπέγραψε με το ψευδώνυμο Dan Savio, στην οριακή του συνεργασία με τον παλιό του συμμαθητή από το δημοτικό, τον Sergio Leone, που όρισε μια για πάντα τόσο το σινεμά όσο και τη μουσική.
Σίγουρα η μουσική στο «Per un pugno di dollari» αποτέλεσε ένα πολιτισμικό σοκ για την εποχή – ήταν όμως μόνο ένα δείγμα του τι επρόκειτο να ακολουθήσει. [Δεν θα μπω σε λεπτομέρειες – ο σκηνοθέτης είναι επιδέξιος και δίνει τη βαρύτητα εκεί όπου πρέπει και είναι ο πλέον κατάλληλος για να ιχνογραφήσει τον Morricone κινηματογραφικά. Φυσικά, τον βοηθούν και οι αφηγήσεις ανθρώπων που έχουν καταλάβει ουσιωδώς ποιος είναι ο Morricone και η μουσική του – και αναφέρομαι εδώ κυρίως σε γνώστες όπως ο σκηνοθέτης Roland Joffe, ο συνθέτης Nicola Piovani, ο τραγουδιστής Gianni Morandi, ο σπουδαίος Bernardo Bertolucci φυσικά. Και στην ίδια την αφήγηση και τις εκφράσεις του Ennio, από τις οποίες παίρνει κινηματογραφικό χαρακτήρα όλο αυτό το ηχητικό οικοδόμημα που μας συγκινεί τόσα χρόνια και θα εξακολουθήσει να μας συγκινεί…].
Ρίχνω μια ματιά στις σημειώσεις μου καθώς η οθόνη ταξιδεύει σε αποσπάσματα από ταινίες όπως «Un tranquillo posto di campagna» του Elio Petri, «Once Upon a Time in the West» του Sergio Leone, «Fraulein Doktor», «Le clan des Siciliens», «I cannibali», «Queimada», η τριλογία των ζώων του Dario Argento, «Sacco e Vanzetti» (όλες σε μιαν εποχή που ήμουν στην εφηβεία!) και συνειδητοποιώ για μιαν ακόμα φορά πως ο Morricone μου άνοιξε δρόμους στη σύγχρονη μουσική σε μιαν εποχή που οι συνομίληκοί μου ήταν… ποπάδες – ούτε καν ροκάδες! [Το ροκ, ως όρος, δεν χρησιμοποιείτο ευρέως στις αρχές των seventies].
«Ο κόσμος του Ennio Morricone δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμα», λέει η Caterina Caselli. «Όσο κι αν προσπαθεί να κρύψει τη μελωδία, αυτή του βγαίνει πάντα μπροστά», λέει ο Nicola Piovani για να συμπληρώσει αργότερα «Χωρίς τον Ennio Morricone πολλοί από εμάς δεν θα ήσαν εδώ. Η γλώσσα μας θα ήταν πολύ πιο φτωχή!». Και, πρέπει να κλείσουμε με τη μεγάλη αλήθεια: «Μπορείς να αναγνωρίσεις τη μουσική του Ennio Morricone από την πρώτη νότα», που πάνω σ’ αυτό μπορούν να συμφωνήσουν πολλοί – αν όχι όλοι!
[Η ταινία «Ennio» του Giuseppe Tornatore θα παιχτεί μάλλον στις «Νύχτες πρεμιέρας» καθώς και στη Λάρισα και στη Θεσσαλονίκη – με πρωτοβουλία του Πολιτιστικού Φίλων Μουσικής Ennio Morricone, το mural του οποίου στη Λάρισα εμφανίζεται και εδώ, στην ταινία. Πάρτε όμως και το DVD για διαρκή απόλαυση και easy reference].
