Οι Ιρανοί κατά την Ισλαμική Επανάσταση εκδήλωσαν μεγάλη έφεση στους νεολογισμούς. Θυμάμαι τον Σάββα Μιχαήλ, παρόντα στο Ιράν το 1979, να μας εξηγεί, χρόνια αργότερα, ότι έσπαγε το κεφάλι του να βρει τι εννοούσαν οι Ιρανοί, όταν στηλίτευαν τη «διεθνή αλαζονεία». Εννοούσαν, βέβαια, τον ιμπεριαλισμό – αλλά και αυτόν επέμεναν να τον κατονομάζουν με δικούς τους όρους.
[Όταν και εγώ επισκέφθηκα την άλλοτε αμερικανική πρεσβεία της Τεχεράνης, προμηθεύτηκα ένα εισιτήριο που ανέγραφε σεμνά: Museum-garden of anti-arrogance. Η πρόσοψη του αντικρινού κτηρίου ήταν σε όλους τους ορόφους γεμάτη φωτογραφίες αμερικανικών εγκλημάτων, από την Ινδιάνικη Γενοκτονία μέχρι τη Χιροσίμα. Σε έτερο προπαγανδιστικό μουσείο, προσαρτημένο στο συγκλονιστικό Μεγάλο Τέμενος του Εσφαχάν, το πρόσωπο που αντίκριζες στην πρώτη αίθουσα ήταν ο Malcolm X].
Αλλά ο ιρανικός νεολογισμός που έγινε, συχνά στο πρωτότυπο, περισσότερο γνωστός στην Δύση ήταν αυτός ακριβώς που την αφορούσε: Gharbzadegi.
Gharb είναι η Δύση, όπως μας θυμίζει και το όνομα του γαρμπή. (Φίλος αραβομαθής μου είπε ότι από την ίδια ρίζα προκύπτει και η αραβική λέξη για τον παράξενο: Ghareeb). H Gharbzadegi (غربزدگی) είναι η φανταστική νόσος που προσβάλλει όσους ανατολίτες εκτιμούν και μιμούνται (μόνο) ό,τι το δυτικό.
Στα αγγλικά έχει μεταφρασθεί ως Westoxification ή Occidentosis. Στα ελληνικά μπορούμε να το πούμε «Δυτικίτιδα» – αν και μας κάνει εξίσου το ήδη δόκιμο «Δυτικοπληξία».
Ο όρος πρωτοπλάστηκε τη δεκαετία του ‘40, διαδόθηκε από τον ισλαμιστή διανοούμενο Jamal Al-e-Ahmad τη δεκαετία του ‘60 και βρέθηκε σε όλα τα στόματα μετά την νίκη της Επανάστασης το 1979, οπότε και συνδυάσθηκε με την καμπάνια υπέρ των εθνικοποιήσεων και της οικονομικής αυτάρκειας.
O Al-e-Ahmad ήταν μέγας υπέρμαχος της εκμηχάνισης και της υποκατάστασης εισαγωγών. Πίστευε ότι το μόνο στοιχείο της ιρανικής κοινωνίας που είχε μείνει απρόσβλητο από την Gharbzadegi ήταν το σιιτικό δόγμα. Ένα δίκιο του το δίνεις.
Παρόμοιες ιδέες εξέφραζε και ο πολύ γνωστότερος και σημαντικότερος Ιρανός κοινωνιολόγος Αλί Σαριατί, που άλλοι τον παραβάλλουν με τον Φραντς Φανόν και άλλοι τον αντιμετωπίζουν ως σιιτική εκδοχή της λατινοαμερικάνικης «θεολογίας της απελευθέρωσης». Θύμα των διώξεων του Σάχη, πέθανε μόλις έναν χρόνο προτού κατακλύσουν τους δρόμους του Ιράν τα πλήθη που τον αποκαλούσαν «Δάσκαλο της Επανάστασης».
Φυσικά, έκτοτε, έχουν διατυπωθεί βάσιμες κριτικές σχετικά με την «υποστασιοποίηση» μιας φανταστικά ομογενοποιημένης Δύσης, ενώ η ιρανική διασπορά στη Δύση έδωσε τη δική της, πάντα φανταχτερή, πινελιά, πλάθοντας πρόσφατα τον όρο Sharqzadegi (Ανατολικίτιδα), που παραπέμπει στον φόβο επικράτησης της Κίνας.
Όμως στον νου μου δεν έχω αυτή τη στιγμή τόσο τους Ιρανούς (μόλο που βρίσκονται στο επίκεντρο της επικαιρότητας), όσο εμάς. Συλλογίζομαι πόσο έχει προχωρήσει, ιδίως την τελευταία δεκαετία, η δυτικοπληξία, ακόμη και μεταξύ των αυτοπροσδιοριζόμενων ως αριστερών. Πόσο σε μια χώρα που μέχρι πρότινος εξέφραζε αντανακλαστικά την αλληλεγγύη της στους αγωνιζόμενους μη ευρωπαϊκούς λαούς, με τους οποίους εν μέρει ταυτιζόταν, σε μια χώρα που ως και το ΠΑΣΟΚ του Σημίτη αισθανόταν ακόμη την ανάγκη να καλεί τον Γιάσερ Αραφάτ στα συνέδριά του, έχει επικρατήσει η πιο ρηχή υπεροψία απέναντι σε όποιον μη λευκό δεν έχει «χρυσή βίζα» να ανεμίσει, η απρόκλητη αλλά διατεταγμένη εχθρότητα απέναντι σε παραδοσιακά φίλους λαούς (να μετρήσω τους Ρώσους, τους Σύρους, τους Παλαιστίνιους, τους Ιρανούς, τώρα πια και τους Σέρβους, ίσως και τους Κινέζους) και η ποταπή συστράτευση με την τελευταία κάθε φορά αθλιότητα του δυτικού «κέντρου».
Και η στάση αυτή (συνοδευόμενη πάντα από την αυτοπεποίθηση ότι δεν χρειάζεται να γνωρίζουμε και πολλά, πέρα από τα τρέχοντα συνθήματα, για τις κοινωνίες έξω από εμάς) έχει ποικίλες εκδηλώσεις: από την γεωπολιτική της πορδής και το απαραίτητο «πασπάλισμα» με τουρκοφαγία, μέχρι τη δικαιωματιστική μυωπία, που δεν βρήκε τα τελευταία χρόνια ένα θύμα του ιμπεριαλισμού από το οποίο να μην πήρε αποστάσεις ασφαλείας. Για την ακρίβεια, ένα που να αρνείται τον ρόλο του θύματος και να αντιστέκεται στα ίσα.
Γνωρίζω ότι η «επιθυμία για Δύση» συμβαδίζει βασανιστικά με την οικοδόμηση της νεοελληνικής ταυτότητας και κρατικής οντότητας – και υπάρχουν ειδικότεροι να μιλήσουν για αυτό. Συμβαίνει άλλωστε, όπως παρατήρησε έτερος φίλος, αυτοί που ήταν πολιτισμικά αντιδυτικοί να είναι πολιτικά φιλοδυτικοί (λ.χ. η Εκκλησία) και το αντίστροφο (π.χ. η Αριστερά). Αλλά όσο προχωρά η ιδιόμορφη αποικιοποίηση αυτής της χώρας, τόσο προχωρά, φαίνεται, και η αποικιοποίηση των μυαλών. Και τι ειρωνεία: ποτέ δεν διαβάζαμε με τόσα παραμορφωτικά «δυτικά» ματογυάλια την παγκόσμια πραγματικότητα, όσο τώρα που η Δύση στ’ αλήθεια παρακμάζει και εμείς βουλιάζουμε στην στοργική της αγκάλη.
Όλα αυτά νομίζω τα έγραψα απλώς ως πρόσχημα για να παραπέμψω στο τραγούδι Gharbzadegi του υπέροχου και πολιτικότατου Robert Wyatt. Όποιος τον άκουσε, δεν έχασε.
