Μία από τις ιστορικές μορφές της σύγχρονης τζαζ που μας άφησε στις 24 Σεπτεμβρίου στο σπίτι του στο Λος Άντζελες. Στενός συνεργάτης του θρυλικού John Coltrane στα τελευταία δυο χρόνια της ζωής του, ο Pharoah Sanders δημιούργησε – και πιθανόν άφησε πίσω του – έναν μύθο που δένει με τη σύγχρονη τάση της spiritual jazz. Ίσως να μην είναι έτσι, όμως.
Πριν από ένα-ενάμιση χρόνο, αν κοιτούσες τις λίστες των καλύτερων δίσκων που κυκλοφορούσαν τα διάφορα μουσικά sites (για έντυπα έχω πάψει πια να μιλάω!) θα έβλεπες ανάμεσά τους, σε περίοπτη θέση συνήθως, τον δίσκο «Promises» που υπέγραφαν οι Floating Points και Pharoah Sanders. Το περίεργο δεν ήταν η αποδοχή του δίσκου από media και κοινά που μάλλον δεν είχαν ιδέα ποιος μπορεί να είναι ο παλαίμαχος σαξοφωνίστας της τζαζ Pharoah Sanders και το πόσο καλός μπορεί να ήταν ο δίσκος μέσα σε ένα ambient μουσικό περιβάλλον αλλά κυρίως ότι το όνομα – και ο ήχος – του Pharoah Sanders μπορούσε να σημαίνει ακόμα κάτι στην αρχή της δεύτερης δεκαετίας του νέου αιώνα. Τα τελευταία άλμπουμ που είχε βγάλει ο Sanders ήταν σχεδόν 20 χρόνια πιο πριν και, αν και ήταν γνωστό ότι διατηρούσε ένα πιστό κοινό σε πολλά μέρη του κόσμου – και έκανε αρκετά live – είμαστε σίγουροι πως το όνομά του δεν θα απασχολούσε πια ιδιαίτερα τον κόσμο της τζαζ.
Βέβαια, οι ετικέτες που πλασάρονται στη σύγχρονη διεθνή μουσική σκηνή και που μπορούν (δικαίως ή αδίκως) να δημιουργούν «τάσεις» που να φαίνονται καινοφανείς – όπως ο «αφροφουτουρισμός» ή η «spiritual jazz» – είναι ικανές να φέρνουν στο προσκήνιο πολλά από τα ιερά τέρατα του παρελθόντος. Έτσι η Sun Ra Arkestra μπορεί να εξακολουθεί να είναι must σχεδόν τρεις δεκαετίες μετά τον θάνατο του ιδρυτή της ή ο Pharoah Sanders να είναι ένα όνομα που παραπέμπει ευθέως στην θρυλική σχέση και διασύνδεσή του με τον John Coltrane, τον πατέρα κάθε «πνευματικής» έννοιας στην τζαζ, στη διάρκεια της συνύπαρξής τους το 1965-66.
Αν ακούσει κανείς το πρώτο άλμπουμ του Pharoah Sanders – με τίτλο «Pharoah» ή «Pharoah’s First» στην ESP – ηχογραφημένο το 1964, πριν ακόμα ο Coltrane τον επιλέξει να είναι πλάι του στο τενόρο σαξόφωνο, αλλά κυκλοφορημένο μετά τον θάνατό του, το 1967, θα διαπιστώσει ότι η επίδραση του Trane πάνω στον Sanders υπήρξε καθοριστική. Αλλά πάλι, αν ακούσει κανείς και τα θρυλικά live άλμπουμ τους εκείνης της εποχής, το «Live in Seattle» και, ειδικά, το «Concert in Japan», θα δει ότι 26χρονος σαξοφωνίστας από το Λιτλ Ροκ του Άρκανσο, είχε τον δικό του τρόπο να επηρεάζει τον ήχο του μεγάλου δασκάλου και να τον ωθεί στα άκρα του. Είναι σίγουρο πως ο μέγας Coltrane κάτι τέτοιο επιθυμούσε εκείνη την περίοδο.
Φυσικό ήταν, μετά τον ξαφνικό θάνατο του John Coltrane (στις 17 Ιουλίου του 1967) ο Pharoah Sanders να επωμισθεί κάτι από τον ρόλο του «πνευματικού» συμβόλου που κατείχε ο Trane (ειδικά με έργα όπως «A Love Supreme», «Ascension», «Meditations» κ.λπ.) και το πρώτο πραγματικά σπουδαίο άλμπουμ του, «Tauhid», ηχογραφημένο το 1966 αλλά κυκλοφορημένο από την Impulse! (που προωθούσε το «νέο κύμα στην τζαζ», που όμως ήταν αρκετά παλιό πια!) μετά τον θάνατο του Coltrane, έδειχνε πως ο Sanders είχε τα φόντα για κάτι τέτοιο. Ιδίως με το άλμπουμ «Karma» του 1969, που φτιάχτηκε μαζί με τον βοκαλίστα / τραγουδιστή Leon Thomas, έμοιαζε σα να συνέχιζε τα πράγματα από εκεί όπου τα είχε αφήσει ο John Coltrane με το «A Love Supreme» τον Δεκέμβριο του 1964. [Ειρήσθω εν παρόδω ότι το «The Creator Has A Master Plan», που αποτελεί σχεδόν το σύνολο του «Karma», όπως και τα κομμάτια «Upper and Lower Egypt» και «Japan» από το «Tauhid» αποτελούν τις ισχυρότερες παρακαταθήκες της μουσικής κληρονομιάς του Pharoah Sandrers μέχρι και σήμερα].
Γενικά μιλώντας, ο «σπιριτσουαλισμός» στην τζαζ αναπτύσσεται και στα επόμενα άλμπουμ του Pharoah Sanders στην Impulse! ως το 1974 όπου η εταιρία, ουσιαστικά, κλείνει. Έτσι, από τα άλμπουμ «Jewels of Thought», «Summun Bukmun Umyun», «Thembi», «Black Unity», «Live At the East», «Wisdom Through Music», «Village of the Pharoahs», «Love in Us All» και «Elevation» μπορούμε να αντλήσουμε αρκετό υλικό που θα μπορούσε να καθιστά ακόμα και γελοίο των ισχυρισμό κάποιων περί «πνευματικής τζαζ» σήμερα. Ωστόσο, στη δεκαετία του ‘70οι καιροί και οι απαιτήσεις άλλαζαν και ο Pharoah Sanders θα έπρεπε να κινηθεί πέρα από τις «free» αναζητήσεις, στο post-bop ή την soul.
Σίγουρα ένας από τους καλύτερους δίσκους του Pharoah Sanders στην μετα-Impulse! περίοδό του είναι αυτός που έβγαλε στην εταιρία India Navigation το 1976, με τον απλό τίτλο «Pharoah». Είναι μια ωραία γέφυρα ανάμεσα στον πνευματισμό της πρώτης πεεριόδου του και τις γήινες απολαύσεις που θα απαιτούσε η μουσική στη δεκαετία του ’80 με μια no wave ή και ethnic κατεύθυνση που δεν θα ήταν όμως μακριά από την straight jazz ή και τον μέντορά του, τον John Coltrane ακόμα και της στάνταρντ ή της modal περιόδου του. Γενικά, στη δεκαετία του ’80, θα βρούμε πολλούς δίσκους του Pharoah Sanders που κινούνται στον χώρο του μέτριου ενώ στη δεκαετία του ’90, μέσα από παραγωγές που έκανε με τον Bill Laswell ή την συμμετοχή του στο project του Red Hot Organisation (για την καταπολέμηση του AIDS) με τίτλο «Red Hot + Cool», που τον έφεραν ξανά στο προσκήνιο για τη νέα γενιά της acid και dance jazz, ο μύθος του άρχισε να ζωντανεύει ξανά. Αμφιβάλλω όμως αν ήταν αληθινός και αν άφησε κάτι πραγματικά ουσιώδες πέρα από την ιστορικότητα της κολτρεϊνικής και μετακολτρεϊνικής περιόδου του που, ευτυχώς, υπάρχει στους δίσκους. Αξίζει να ψάξουμε την πορεία του, ούτως ή άλλως!
