To Κοσμοδρόμιο βρέθηκε στην έκθεση «Οι Ρομά μέσα από τα μάτια των Ρομά» που διοργάνωσε η Κλίμακα υπό την αιγίδα της Προεδρίας της Δημοκρατίας από τις 8 έως τις 11 Οκτωβρίου 2022 στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα» του Δήμου Αθηναίων στο πλαίσιο της 10ης Οκτωβρίου, Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας. Στην έκθεση φιλοξενήθηκαν 120 φωτογραφίες, τραβηγμένες από τους ίδιους τους Ρομά αποτυπώνοντας – μέσα από τα μάτιά τους – την αυτούσια καθημερινότητα, τις ανάγκες και τα προβλήματα, τα ήθη & τα έθιμα, τα συναισθήματα: της χαράς, της θλίψης, του θυμού, προσπαθώντας να γίνουν «ορατά» σε όλους και όλες. Μιλήσαμε με την υπεύθυνη της έκθεσης, Ευγενία Ζαρόκωστα για την ιδέα να δούμε τους Ρομά με τα δικά τους μάτια.
Πείτε μας λίγα λόγια για την Κλίμακα και το πως σας ήρθε η ιδέα μιας φωτογραφικής έκθεσης από και για τους Ρομά.
Η Κλίμακα είναι μη κερδοσκοπικός και μη κυβερνητικός οργανισμός, εποπτευόμενος από το υπουργείο Παιδείας που παρέχει υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Έχουμε οικοτροφεία με άτομα με ψυχικές διαταραχές, κέντρο ημέρας αστέγων, κέντρο ημέρας για πρόσφυγες με ψυχικές διαταραχές και κέντρο ημέρας για Ρομά, στο οποίο και είμαι επιστημονική υπεύθυνος. Το συγκεκριμένο κέντρο λειτουργεί με μια ολιστική προσέγγιση σε ό,τι αφορά τα ζητήματα των Ρομά, γεγονός που σημαίνει πως ερχόμαστε αντιμέτωποι και με τα προβλήματα στέγασης, εκπαίδευσης, απασχόλησης και υγείας των Ρομά και το πώς αυτά επενεργούν στον ψυχισμό τους. Μην ξεχνάμε πως ο ορισμός της ψυχικής υγείας δεν αφορά αποκλειστικά την απουσία ψυχικών διαταραχών αλλά και την ολόπλευρη ανάπτυξη των δεξιοτήτων ενός ανθρώπου στη λογική της ανάπτυξης της προσωπικότητας του μέσα στο κοινωνικό σύνολο.
Ποια είναι η φιλοδοξία της έκθεσης;
Θέλουμε αφενός να δείξουμε μέσα από την έκθεση ότι είμαστε όλοι άνθρωποι, δεν διαφέρουν οι Ρομά από τους μπαλαμούς, και ακριβώς πάνω σε αυτή τη διαπίστωση να διεκδικήσουμε την άρση του κοινωνικού αποκλεισμού, φέρνοντας δια της έκθεσης κοντά μπαλαμούς και Ρομά. Κι έτσι βάζουμε ένα λιθαράκι στο γεφύρωμα του χάσματος, στην ελάττωση της ρητορικής του μίσους και μακροπρόθεσμα στην ένταξη των Ρομά.
Παράλληλα η έκθεση φέρνει στο προσκήνιο το δικαίωμα τον Ρομά στο να είναι θυμωμένοι με τον αποκλεισμό και τις διακρίσεις που βιώνουν. Πέρα δηλαδή από την κοινή παράμετρο αναδεικνύεται έχω την εντύπωση ότι στην κατάσταση εξαίρεσης που βιώνουν οι Ρομά είναι απόλυτα δικαιολογημένη η πίκρα και η οργή.
Σαφώς, αλλά η οργή και ο θυμός πρέπει να περάσουν από τέτοιες διαδικασίες παρεμβάσεων ώστε να γίνουν μια δημιουργική διαδικασία διεκδίκησης των δικαιωμάτων σε στέγαση, εκπαίδευση, υγεία ώστε με έναν τρόπο να μπορέσουμε να ζήσουμε αρμονικά. Και ακριβώς θέλαμε να αποφύγουμε την παγίδα του εξωτικισμού. Από τη μια να αποφύγουμε το στερεότυπο μιας αέναης αναπαραγωγής της εξαθλίωσης και από την άλλη το παραδοσιακότερο στερεότυπο του διαρκώς γελαστού και πρόσχαρου μποέμ τσιγγάνου. Υπάρχει πάθος, χαρά, μουσική, υπάρχει θυμός κι οργή αλλά όλα αυτά θα πρέπει να δείχνονται μέσα από τα μάτια των Ρομά που είναι και ο στόχος της έκθεσης. Να δούμε όλα αυτά τα συναισθήματα μέσα από τα δικά τους μάτια.
Η αγαπημένη σας φωτογραφία;
Το κοριτσάκι από τον Σοφό Ασπροπύργου, έναν καταυλισμό Ρομά όπου για δύο χρόνια και με αφορμή την πανδημία του κορονοϊού κάναμε μια παρέμβαση ευαισθητοποίησης σε σχέση με τα μέτρα προστασίας και τον εμβολιασμό. Εκεί πηγαίναμε τρείς φορές την εβδομάδα με το βανάκι της Κλίμακας και συνειδητοποιήσαμε πόσο κοντά μας και πόσους αιώνες μακριά μας είναι αυτοί οι άνθρωποι. Δεν υπάρχει νερό και ρεύμα, ζούν σε παράγκες που φτιάχνουν οι ίδιοι, τα παιδιά δεν πηγαίνουν σχολείο σε ποσοστό 80-90%, πολιτισμικά μιλάμε για χάσμα αιώνων.
Το όνομα της μικρής στην φωτογραφία είναι Τσατσού και δεν θα έχει την τύχη να πάει σχολείο. Το ίδιο το τοπίο της φωτογραφίας συνοψίζει την αντίθεση. Από τη μια τη λάσπη, τη φτώχεια, την εγκατάλειψη και από την άλλη την αισιοδοξία και τη ζωντάνια στα μάτια της μικρής.
Ξεφεύγοντας από την έκθεση με την στενή έννοια θεωρείται ότι έχουν γίνει βήματα ικανοποιητικά για την ένταξη των Ρομά;
Έχει υπάρξει πρόοδος, έχουν γίνει παρεμβάσεις και δράσεις στη λογική της ένταξης των Ρομά αλλά ακόμη βλέπουμε να υπάρχει μεγάλο χάσμα. Εμείς προσπαθούμε αλλά η παρέμβαση οφείλει να είναι ολιστική. Πχ, εμείς έχουμε βρει κάποιες θέσεις εργασίας σε Ρομά, κυρίως σε υπηρεσίες καθαριότητας δήμων ή σε νοσοκομεία, αλλά πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους δεν γνωρίζουν γραφή κι ανάγνωση με αποτέλεσμα να μην μπορούν να ανταπεξέλθουν. Εκεί μπαίνει ο ρόλος της Πολιτείας να φροντίσει το κομμάτι της στέγασης και της εκπαίδευσης ώστε να είναι η όποια παρέμβαση δυναμική και συνεχής, όχι στατική και αποσπασματική.
Τρέχετε ή ετοιμάζετε άλλες παρεμβάσεις σχετικά με τους Ρομά;
Βγάλαμε ένα βιβλίο πρόσφατα για το Ολοκαύτωμα των Ρομά, ένα ιστορικό γεγονός λησμονημένο. Εστάλη στα σχολεία για να ξεκινήσει μια κουβέντα μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικών και για να τονίσουμε ότι οι Ρομά είναι εδώ, παρόντες, κομμάτι της Ιστορίας μας. Είναι μια λογική θετικού στερεοτύπου, λέμε πως αυτοί οι άνθρωποι διαδραμάτισαν ρόλο και μάλιστα σημαντικό στα ιστορικά γεγονότα.
Παράλληλα έχουμε κι άλλες δράσεις, κάνουμε εργαστήρια επαγγελματικής συνειδητοποίησης και έχουμε τμήματα αλφαβητισμού αλλά και τμήματα ενισχυτικής διδασκαλίας όπου μεταξύ άλλων εκτός από την επικοινωνία των μαθητών μεταξύ τους διαβάζουμε μαζί, βλέπουμε ταινίες μαζί και τέλος υπάρχει στήριξη στο προνοιακό κομμάτι, που αφορά και με τον πλέον άμεσο τρόπο την καθημερινότητα των Ρομά. Προσπαθούμε με λίγα λόγια να δουλεύουμε και στο άμεσα υλικό και στο πολιτιστικό κομμάτι, με μια προσέγγιση ολιστική όπως προείπα.
Την έκθεση «Οι Ρομά μέσα από τα μάτια των Ρομά» απαθανάτισε με τον φακό του ο φωτογράφος μας, Κωνσταντίνος Ζήλος.
