Ο Αλέξανδρος Πηγαδάς, δημοσιογράφος και συγγραφέας μιλάει με αφορμή το βιβλίο του «Έθνος και Εθνικές Μειονότητες: Η μελέτη της γενοκτονίας των Αρμενίων» για το τραύμα της γενοκτονίας, την ένταξη των Αρμενίων στην ελληνική κοινωνία και την επόμενη μέρα σε Ελλάδα και Αρμενία.
Ποιο ήταν το έναυσμα για τη συγγραφή του βιβλίου σου;
Το βιβλίο βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην διπλωματική εργασία που έκανα στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού μου στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. Τρέφω ιδιαίτερη αγάπη για τις μειονότητες, πρέπει να πω πως η πρώτη μου απόπειρα ήταν στο προπτυχιακό, όπου ασχολήθηκα πάρα πολύ με το ολοκαύτωμα των Εβραίων, ενώ τώρα στο διδακτορικό μου ασχολούμαι με τους Ρομά. Η σκέψη λοιπόν για τη συγγραφή ήρθε με ένα «γιατί όχι», την αγάπη μου για τις εθνικές και εθνοτικές μειονότητες και έχοντας τη βάση του υλικού της διπλωματικής εργασίας και προχώρησα στο εγχείρημα. Και υπάρχει και αρκετό πρωτογενές υλικό, πολλές απαντήσεις βασίζονται στην ίδια την αρμενική επιτροπή , επομένως δεν βασίστηκα αποκλειστικά στη βιβλιογραφία.
Η ένταξη των Αρμενίων στην ελληνική πραγματικότητα ή κοινωνία ήταν εύκολη ή δύσκολη;
Η αρχική εικόνα που είχα ήταν ότι θα επρόκειτο για μια δύσκολη διαδικασία αλλά συνειδητοποίησα μέσα τόσο από τη βιβλιογραφία όσο και μέσα από την επικοινωνία μου με ανθρώπους της κοινότητας και απογόνους παλαιότερων γενιών που «κουβαλούν» τις ιστορίες των πρώτων ότι ήταν μια μάλλον εύκολη προσαρμογή. Ίσως γιατί οι δύο λαοί συνυπήρξαν επί μακρόν προ γενοκτονίας και είναι χαρακτηριστικό πως η Μικρά Ασία υπήρξε κοινό πεδίο δράσης και προκοπής για Έλληνες και Αρμένιους, με τη Μικρασιατική Καταστροφή ήρθαν και πολλοί Αρμένιοι στην Ελλάδα εξάλλου. Αυτή η μακραίωνη σχέση λοιπόν προϋπήρχε και όταν συνέβησαν τα τραγικά γεγονότα της γενοκτονίας και του ξεριζωμού η αποδοχή ήρθε ως κάτι σχεδόν φυσικό. Αυτά ως κοινωνία γιατί το κράτος δεν βοήθησε όσο έπρεπε, είναι χαρακτηριστικό πως πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους άργησαν να βγάλουν ταυτότητες.
Προκαλεί περιέργεια αυτή η αποδοχή αν λάβουμε υπόψη μας τον αντιπροσφυγισμό που χαρακτηρίζει την συμπεριφορά μεγάλης μερίδας της τότε ελληνικής κοινωνίας προς τους Έλληνες της Μικράς Ασίας.
Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας αντιμετωπίστηκαν ξεκάθαρα με μεγάλη προκατάληψη και ρατσισμό από ένα κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας. Στο νέο βιβλίο που ετοιμάζουμε με την αρωγή της αρμενικής επιτροπής για τη Μικρασιατική Καταστροφή είναι ενδιαφέρον να συνειδητοποιείς μέσα από τη βιβλιογραφία ότι οι Έλληνες της Σμύρνης και της Πόλης λένε με παράπονο ότι «στην Τουρκία ήμασταν οι Έλληνες και εδώ ήμασταν οι Τούρκοι παρότι η Ελλάδα ήταν για μας η πατρίδα μας».
Οι Αρμένιοι έχουν καταφέρει να αναδείξουν το τραύμα της γενοκτονίας σε παγκόσμια κλίμακα, λαμβάνοντας επίσημη αναγνώριση από χώρες με την εμβέλεια των ΗΠΑ και της Γαλλίας. Τι θεωρείς πως έχει γίνει καλύτερα σε σχέση με την περίπτωση του ποντιακού ελληνισμού και του αιτήματος των Ποντίων για αναγνώριση της δικής τους γενοκτονίας;
Άδικη σύγκριση θεωρώ. Οι Αρμένιοι έχουν την τύχη να έχουν πολύ μεγάλη διασπορά σε χώρες όπως η Γαλλία και οι ΗΠΑ. Αυτό τους δίνει το πλεονέκτημα της απεύθυνσης σε ισχυρά πολιτικά και οικονομικά κέντρα. Στη δική μας περίπτωση πέρα από τη μικρότερη διασπορά η βραδύτερη ένταξη των Μικρασιατών στην ελληνική κοινωνία, συνεπώς και η καθυστέρηση της πολιτείας να διαμορφώσει επίσημη κρατική θέση και πολιτική ίσως απαντά στο γιατί η ποντιακή γενοκτονία άργησε να τεθεί ως ζήτημα που αφορά εκτός από εμάς την παγκόσμια κοινή γνώμη.
Πέρα από αυτό όμως η διασπορά τους διακρίνεται για τη μεγάλη της εμβέλεια και την ιστορικότητά της, η Αρμενία είναι μια από τις χώρες όπου η διασπορά ξεπερνά πληθυσμιακά τους Αρμένιους που βρίσκονται εντός Αρμενίας. Έχουν πάει από τη Βόρεια έως τη Νότια Αμερική και την Αυστραλία, επομένως είναι ευκολότερο να επικοινωνήσουν το μήνυμά τους σε διεθνή κλίμακα. Και είναι αξιοσημείωτο ότι οι Αρμένιοι σε όσες χώρες πήγαν εντάχθηκαν σχετικά γρήγορα, πρόκοψαν και αρκετοί από αυτούς πέτυχαν σημαντικά πράγματα στο πεδίο ενασχόλησής τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η σχέση τους με το εμπόριο.
Υπάρχει μια θεωρία που ισχυρίζεται πως οι ορεσίβιοι λαοί είναι πιο δημιουργικοί στο εμπόριο.
Οι Αρμένιοι την επιβεβαιώνουν. Ένας από τους λόγους μην ξεχνάμε που εκδιώχθηκαν από τη Μικρά Ασία είναι η οικονομική τους επιφάνεια, ακριβώς λόγο της εξέχουσας θέσης του στο εμπόριο. Από την άλλη υπάρχει κι ένα κοινό σημείο που αφορά Ελλάδα και Αρμενία και αφορά πάλι τη γεωγραφία. Το πού βρίσκεται η Αρμενία, δίπλα σε ποιες χώρες, το γεγονός πχ. των μονίμως τεταμένων σχέσεών της με το Αζερμπαϊτζάν ή της προβληματικής γειτνίασης με την Τουρκία μας λέει πολλά ως προς το γιατί μετά την πτώση της ΕΣΣΔ η χώρα δεν έχει κάνει εκείνα τα βήματα προς τα μπρός που οι πολίτες της θα επιθυμούσαν.
Περνώ στη σημερινή Αρμενία. Στο φόντο του πρόσφατου πολέμου με το Αζερμπαϊτζάν, ποια είναι η εικόνα που έχει η αρμενική κοινότητα για την στάση της Ελλάδας απέναντι στην Αρμενία εν προκειμένω και ποια η εκτίμησή σου σχετικά με το πώς βρίσκει την Αρμενία η επόμενη μέρα;
Αρχικά να πούμε ότι είναι τόσες πολλές οι διεθνείς εξελίξεις που είναι δύσκολο να επικεντρωθείς σε ένα πεδίο αποκλειστικά. Τέτοια εποχή πριν δύο χρόνια μιλούσαμε για το Ναγκόρνο Καραμπάχ, ύστερα προέκυψε η Ουκρανία και ως απότοκο η ενεργειακή κρίση. Σε ότι αφορά το Ναγκόρνο Καραμπάχ, που οι Αρμένιοι αποκαλούν Αρτσάχ, εκτιμώ πως η κατάσταση θα συνεχίσει το επόμενο διάστημα ως έχει, με τις υφέσεις και τις εξάρσεις της. Η διεθνής κοινότητα για ακόμη μια φορά νίπτει τας χείρας της και δεν βοηθάει ουσιαστικά στην επίλυση του ζητήματος. Ως προς την Ελλάδα, πολίτες και πολιτεία έχουμε σε γενικές γραμμές δείξει τη στήριξή μας, το εισπράττω και προσωπικά στις επαφές μου με την αρμενική κοινότητα ότι υπάρχει η αίσθηση ότι οι Αρμένιοι τυγχάνουν της στήριξης της ελληνικής πολιτείας. Από την άλλη πρέπει να πούμε ότι δεν απασχολεί μόνο το ζήτημα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ την αρμενική κοινωνία, υπάρχει η μάχη της επιβίωσης σε ένα περιβάλλον παγκόσμιας ύφεσης και η πολιτική αστάθεια δεν βοηθά στην ομαλοποίηση της κατάστασης.
Η αρμενική κοινότητα στην Ελλάδα τι μέγεθος έχει αυτή την στιγμή και πόσο δραστήρια είναι;
Είναι δύσκολο να πούμε γιατί ως κοινότητα καταγράφεις μέλη και φίλους της κοινότητας, ενώ υπάρχουν ελληνοαρμένιοι που δεν είναι εγγεγραμμένοι. Εγώ θα έλεγα 50-60 χιλιάδες. Τη δεκαετία του ’80 είχαν φτάσει και 80.000 αλλά ορισμένοι έφυγαν για την Αρμενία τα επόμενα χρόνια και άλλοι έχουν μεταναστεύσει για άλλα κράτη της Ευρώπης και της Αμερικής στην πορεία. Η επαφή μου με την ελληνική κοινότητα της Αθήνας μου δείχνει μια κοινότητα ενεργή, με τους συλλόγους, τα σχολεία και τις εκκλησίες της. Και έχουν πολλές πολιτιστικές δραστηριότητες, κάνουν πράγματα διαρκώς και έχουν κατορθώσει να βάλουν σε ένα βαθμό τη νέα γενιά στη διαδικασία μέσω των αθλητικών συλλόγων κυρίως.
Τι ετοιμάζεις στο επόμενο βιβλίο σου; Μαθαίνω ότι αφορά πάλι την Αρμενία.
Πάλι με την βοήθεια της Αρμενικής Επιτροπής Ελλάδος ετοιμάζουμε ένα βιβλίο το οποίο μέχρι τέλος Οκτωβρίου θα έχει βγει και αφορά τη Μικρασιατική Καταστροφή και πως μέσα από αυτή γεννήθηκε η αρμενική κοινότητα στην Ελλάδα. Να πούμε ότι ενώ πολλοί νομίζουν πως οι Αρμένιοι εγκαταστάθηκαν αποκλειστικά στα μεγάλα αστικά κέντρα βρίσκουμε αρμενικές κοινότητες σε πλήθος πόλεων, από την Πάτρα και την Καλαμάτα ως Ξάνθη. Το βιβλίο εστιάζει στη Μικρασιατική Καταστροφή ως γεγονός αλλά και στο μετά, τι δυσκολίες αντιμετώπισαν οι άνθρωποι αυτοί ως πρόσφυγες, το τι έκανε και τι δεν έκανε η πολιτεία για να τους βοηθήσει και τη διαδικασία γέννησης ουσιαστικά της κοινότητας.
