Το ημερολόγιο έγραφε 6 Φεβρουαρίου του 2013 όταν μια ομάδα συντηρητικών πανεπιστημιακών, δημοσιογράφων και οικονομολόγων ανακοίνωσαν την ίδρυση ενός πολιτικού φορέα, ο οποίος θα προσέφερε μια διέξοδο από το μονότονο πολιτικό αφήγημα του Βερολίνου: την «Εναλλακτική για τη Γερμανία» (Alternative für Deutschland). Το κόμμα προκάλεσε αμέσως αίσθηση, με 16.000 μέλη να εγγράφονται το πρώτο εξάμηνο. Και αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει.
Αρχικά να σημειώσουμε πως το κόμμα τότε δεν αντιμετωπίστηκε ως ακροδεξιός κίνδυνος, όπως σήμερα, αλλά σίγουρα τάραξε τα νερά της κεντρικής πολιτικής σκηνής της χώρας. Δικαίως, διότι αν και όχι ακροδεξιό τότε, αποτελούσε σίγουρα κίνδυνο για το πολιτικό κέντρο στο Βερολίνο.
Κοινωνικά συντηρητικό και οικονομικά μεροληπτικό υπέρ των εργοδοτών, θα μπορούσε να ενταχθεί στα κεντροδεξιά του πολιτικού φάσματος. Αλλά το AfD ήρθε να διαχωρίσει τον εαυτό του και προβάλλει ως εναλλακτική για τους ψηφοφόρους. Ήταν το μόνο κόμμα το οποίο δεν έβλεπε θετικά την αύξουσα δύναμη των Βρυξελλών, τη μεταφορά εξουσιών σε υπερεθνικούς οργανισμούς και έφτανε στο σημείο να προτείνει τη διάλυση της ευρωζώνης ή έστω το δραστικό περιορισμό της σε μια βόρεια ζώνη. Όταν όλα τα άλλα κόμματα, της Αριστεράς συμπεριλαμβανομένης, αντιμετώπιζαν ως δεδομένη την ύπαρξη του ευρώ και οι διαφορές τους περιορίζονταν στα ποσά τα οποία η Γερμανία θα διαθέτει για τη διάσωσή του, το AfD φάνηκε αποφασιστικό: «Καμία θυσία για το ευρώ».
Το αφήγημα ήταν ριζοσπαστικό και προκάλεσε πολιτικό σεισμό. Οι Γερμανοί, οι οποίοι ζούσαν στο οικονομικά υποβαθμισμένο ανατολικό τμήμα της χώρας, όπως και οι εξαθλιωμένοι των γερμανικών μητροπόλεων βρήκαν μια φωνή διαμαρτυρίας: δεν θα ζούμε με πενιχρά κοινωνικά επιδόματα για να στέλνουμε δισεκατομμύρια στην Ελλάδα, ώστε να διασωθεί το ευρώ. Η καμπάνια δυσφήμισης του ευρωπαϊκού Νότου ήταν, με τις ευλογίες της γερμανικής κυβέρνησης, σε πλήρη εξέλιξη τότε και η στρατηγική αυτή εκπυρσοκρότησε. Χρειαζόταν επειγόντως damage control και η λύση βρέθηκε στη δυσφήμιση και του AfD.
Αν και κοινωνικά συντηρητικό, με αίτημα και τον έλεγχο της μετανάστευσης, το AfD δεν ήταν ένα παραδοσιακά ακροδεξιό κόμμα. Σε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία όμως, τα γερμανικά μέσα το παρουσίασαν ως τέτοιο. Σύντομα το κόμμα, το οποίο αρχικά αρνούνταν να στεγάσει ακροδεξιά στοιχεία εκπορευόμενα από το νεοναζιστικό NPD, βρέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος διαφόρων τέτοιων ομάδων, οι οποίες ξεκίνησαν και μια εσωκομματική μάχη για τον έλεγχό του. Στις εκλογές του 2013 το AfD με 4,7% δεν καταφέρνει να υπερβεί το όριο του 5% για να εισέλθει στη Βουλή, αλλά στις ευρωεκλογές, έναν χρόνο μετά, με 7,1% γίνεται το πέμπτο ισχυρότερο κόμμα της χώρας. Ήδη η μάχη της ακροδεξιάς για τον έλεγχό του αρχίζει και γίνεται αισθητή, με την υιοθέτηση ενός προεκλογικού συνθήματος το οποίο φέρει τη Γερμανία σε θέση θύματος: «Με κουράγιο για τη Γερμανία». Το σημείο όμως της ολικής μεταστροφής του κόμματος έρχεται το 2015, με την προσφυγική κρίση.
Σε απάντηση στην πολιτική της Μέρκελ, η ανατολική Γερμανία σείεται από μαζικές αντιδράσεις υπό την ομπρέλα του Pegida, ακροδεξιού και αντισλαμικού πολιτικού κινήματος, το οποίο ξεπήδησε ως αντίδραση στις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι. Το AfD δεν τήρησε ενιαία στάση απέναντι στο κίνημα αυτό, με την παλιά φρουρά των ιδρυτών του να κρατά αποστάσεις, αλλά τα νέα ακροδεξιά ριζοσπαστικά στοιχεία του να συμμετέχουν στις κινητοποιήσεις. Σύντομα, οι εσωκομματικές εντάσεις οξύνθηκαν σε ανυπέρβλητο βαθμό και το μέλλον του AfD σφραγίστηκε: η παλαιά φρουρά αποχώρησε μαζί με το σύνολο σχεδόν των ευρωβουλευτών και η Φράουκε Πέτρι ανέλαβε την ηγεσία του. Ακροδεξιά, καλούσε σε απαγόρευση της θρησκευτικής περιτομής, αποκάλεσε το μνημείο του Ολοκαυτώματος στο Βερολίνο «ντροπή» και διατράνωνε πως το Ισλάμ δεν έχει θέση στη Γερμανία. Υπό τη ηγεσία της, το κόμμα φτάνει σε υψηλά ποσοστά στις δημοσκοπήσεις, αλλά η ίδια παραιτείται, καθώς «το κόμμα είναι άναρχο». Τελικά υπό νέα ηγεσία εισέρχεται στη Βουλή με 12,6%. Σε διψήφια ποσοστά θα παραμείνει και στις τελευταίες εκλογές, ενώ σήμερα, δέκα χρόνια μετά την ίδρυσή του, έχει κάθε λόγο να χαίρεται, καθώς φαίνεται πως ήρθε για να μείνει στη γερμανική κεντρική πολιτική σκηνή.
Ακροδεξιά και πολιτικό κέντρο: Από ποιον κινδυνεύει η δημοκρατία;
Το AfD έχει παρουσία σε 15 από τα 16 ομόσπονδα κρατίδια, αλλά το πραγματικό κέντρο του είναι αναμφίβολα η ανατολική Γερμανία. Και αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει. Η επανένωση των δύο Γερμανιών ήταν βαρύτατου κόστους για την ανατολική πλευρά, η οποία κυριολεκτικά διαλύθηκε. Ακόμη και σήμερα σε όλους τους χάρτες οικονομικού ή κοινωνικού χαρακτήρα, από το κατά κεφαλήν εισόδημα των πολιτών εώς την πληθυσμιακή πυκνότητα, μπορεί κάποιος να δει τα σύνορα της πρώην Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Η χώρα είναι δύο ταχυτήτων, με τους κατοίκους των ανατολικών κρατιδίων να αισθάνονται ξεχασμένοι από το κράτος και αντιμέτωποι με υψηλά ποσοστά ανεργίας και ανέχειας. Το μεγάλο προσφυγικό ρεύμα προς τη Γερμανία επιδείνωσε το αίσθημα ανασφάλειας των ανθρώπων αυτών και ίσως όχι άδικα. Η Ζάρα Βάγκενκνεχτ της Αριστεράς έχει περιγράψει τις επιπτώσεις της προσφυγικής κρίσης και πώς αυτή συμπίεσε το βιοτικό επίπεδο της γερμανικής εργατικής τάξης. Η αδυναμία όμως της Αριστεράς να αντιληφθεί τον πυρήνα του προβλήματος το οποίο έθεσε η Βάγκενκνεχτ και η επιμονή της στο ιδεολόγημα των «ανοιχτών συνόρων», χωρίς όμως απαντήσεις στα πρακτικά προβλήματα τα οποία αυτή η πολιτική δημιουργεί, άφησε χώρο στο AfD.
Για την ώρα πάντως, το AfD παραμένει ένα κόμμα διαμαρτυρίας. Το «Γραφείο Προστασίας του Συντάγματος» το έχει θέσει υπό παρακολούθηση επισήμως από το 2019, χρονιά όπου διασυνδέσεις νεοναζιστικών ομάδων με το AfD ήρθαν στο φως, ενώ και τα κοινοβουλευτικά κόμματα αρνούνται κάθε συνεργασία μαζί του. Μια απόπειρα συνεργασίας με το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα (CDU) στο κρατίδιο της Θουριγγίας το 2020, προκειμένου να εμποδισθεί η επανεκλογή μιας κυβέρνησης συνεργασίας με κορμό την Αριστερά, προκάλεσε πολιτικό σεισμό και επιτάχυνε το πολιτικό τέλος της τότε ηγέτιδας των Χριστιανοδημοκρατών, Άνεγκρετ Κραμπ-Κάρενμπαουερ. Στο σήμερα όμως, η Εναλλακτική για τη Γερμανία επιδιώκει να βρεθεί σε κυβερνητικές θέσεις και οι φωνές στο εσωτερικό του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος που βλέπουν στο AfD έναν πιθανό πολιτικό σύμμαχο πληθαίνουν.
Η προοπτική ενός ακροδεξιού, ομοφοβικού και ξενοφοβικού κόμματος σε κυβερνητικές θέσεις είναι σίγουρα ανησυχητική, αλλά μάλλον, στην πραγματικότητα, περισσότερο συμβολικού χαρακτήρα. Και αυτό γιατί, στην προσπάθεια υποτίθεται να αντιμετωπίσει την άνοδο της ακροδεξιάς σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, το πολιτικό κέντρο της ευρωπαϊκής δημοκρατίας έχει υιοθετήσει την ακροδεξιά ατζέντα.
Στη Δανία, το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα καταληστεύει τους αιτούντες άσυλο, αφαιρώντας τους οικογενειακά κειμήλια, ενώ ταυτόχρονα απελαύνει Σύριους πρόσφυγες πίσω στη Δαμασκό. Στη Γαλλία ο συντηρητικός Σαρκοζί έκλεινε Ρομά σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και έπειτα τους μετέφερε στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία, ενώ στην Ελλάδα ο σοσιαλδημοκράτης Λοβέρδος δημοσίευσε τα πρόσωπα οροθετικών γυναικών, τις οποίες συνέλαβε και έκλεισε στη φυλακή. Από τη Γερμανία έως την Ελλάδα, οι λαϊκές τάξεις αντιμετωπίζονται με απέχθεια και αδιαφορία από την εξουσία, ενώ, όταν διαμαρτύρονται, βρίσκονται αντιμέτωπες με την κρατική καταστολή. Οι φτωχοί του δυτικού κόσμου αισθάνονται αδύναμοι, ανίκανοι να ακουστούν από μια κεντρική εξουσία, η οποία τους αντιμετωπίζει ως τεμπέληδες και δεν προτίθεται να τους προσφέρει πραγματική διέξοδο πέρα από πενιχρά επιδόματα και έτσι στρέφονται στον Τραμπ, το AfD, τη Λεπέν και τη Μελόνι. Και η απάντηση της κεντρικής εξουσίας σε αυτή την πολιτική τάση είναι η ενσωμάτωση των πιο αντιδημοκρατικών αιτημάτων του ακροδεξιού χώρου, ενώ ταυτόχρονα υποδαυλίζει τα πιο ταπεινά ένστικτα των λαϊκών μαζών προσφέροντας τρόμο, ώστε να λάβει λευκή επιταγή για περαιτέρω καταστολή.
Με φόντο την πολεμική αναμέτρηση ΝΑΤΟ-Ρωσίας στην Ουκρανία, η οποία δυστυχώς είναι πιθανό να γίνει στο άμεσο μέλλον άμεση, η αποδημοκρατικοποίηση του δυτικού κόσμου ανεβάζει ταχύτητα, ώστε η φιλελεύθερη δημοκρατία να μπορέσει να προστατευθεί από τα πεπραγμένα της. Οξύμωρο; Ναι, αλλά δεν φαίνεται να προβληματίζει σε ικανοποιητικό βαθμό. Με τους πολιτικούς χώρους της Αριστεράς σε κρίση και την κεντρική εξουσία αποκομμένη από την πραγματικότητα των κοινωνιών της, οι απελπισμένοι ψάχνουν σε ακροδεξιές φιγούρες ορατότητα και λύσεις. Ο φαύλος κύκλος ολοκληρώνεται, με το πολιτικό κέντρο να φοράει το ακροδεξιό κοστούμι και να μεταθέτει το δημόσιο διάλογο ολοένα και πιο δεξιά, ενώ ταυτόχρονα δαιμονοποιεί όποια άλλη εναλλακτική. Βρισκόμαστε σε ιστορικό σταυροδρόμι και με τα στρατόπεδα ξεκάθαρα. Αρκεί μόνο να θελήσουμε να τα κοιτάξουμε κατάματα, να αφουγκραστούμε ουσιαστικά τις κοινωνίες μας και να μην αντιμετωπίζουμε ιστορικές στιγμές με διάθεση «business as usual». Η απάντηση δεν βρίσκεται σε νομικές απαγορεύσεις κομμάτων τύπου AfD ή στα δικά μας Χρυσής Αυγής, αλλά στην ουσιαστική αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων και ανισοτήτων που τα γεννά. Και αυτό απαιτεί όχι μόνο να στρέψουμε το βλέμμα μας στο πολιτικό κέντρο που τα γεννά, αλλά και να είμαστε και εμείς έτοιμοι να σταθούμε στο ύψος των περιστάσεων. Δύσκολοι καιροί, δύσκολες αποφάσεις.
