Η ιστορία των παλιών κτιρίων στην Ελλάδα- και ειδικά αυτών που έχουν κριθεί ως διατηρητέα από το υπουργείο Πολιτισμού, ένα μεγάλο ποσοστό των οποίων επίσης χαρακτηρίζονται και ως επικίνδυνα, εκτός από ιστορικά- είναι μακρά και σταθερά… στάσιμη.

Τι αναφέρουν στο Κοσμοδρόμιο o Βασίλης Λεκίδης, ομότιμος ερευνητής του Ινστιτούτου Τεχνικής Σεισμολογίας & Αντισεισμικών Κατασκευών και πρόεδρος στην Επιτροπή Φυσικών Καταστροφών του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας και ο Θέμης Μπάκας, πρόεδρος του Πανελλαδικού Δικτύου Μεσιτών E-Real Estates.

___________

Τις περισσότερες φορές, τα εν λόγω κτίρια είναι «μπλεγμένα» σε ένα θολό ή πολυιδιοκτησιακό καθεστώς, γεγονός που καθιστά τις όποιες παρεμβάσεις, σχεδόν ανέφικτες. Το υψηλό κόστος παραμένει ο βασικός λόγος, για τον οποίο οι παρεμβάσεις είναι δύσκολες.

Και φυσικά, το ατελείωτο γαϊτανάκι αδειών, εγκρίσεων, προεγκρίσεων κ.ο.κ ανάμεσα σε Δήμους, υπηρεσίες, υπουργεία κι ιδιοκτήτες είναι τόσο πολύπλοκο που όλοι οι εμπλεκόμενοι αρνούνται τελικά να πιάσουν αυτή την «καυτή πατάτα».

Την ίδια στιγμή, η χώρα μας βρίσκεται την τελευταία διετία σε μια έντονη σεισμική περίοδο, με τους σεισμούς σε Κρήτη, Θήβα και εσχάτως και στην Εύβοια να είναι συχνοί, με τους σεισμολόγους βέβαια να τονίζουν πως η αυξημένη δραστηριότητα των δονήσεων, βρίσκεται εντός πλαισίου για τη σεισμογενής μας χώρα.

Παρόλα αυτά, ο «θηριώδης» σεισμός των 7,8 Ρίχτερ στη γειτονική Τουρκία-Συρία, ανησύχησε τη χώρα μας. Μέσα σε αυτό το (και προεκλογικό) πλαίσιο, την περασμένη εβδομάδα ανακοινώθηκε πως με επικεφαλής τον υπουργό Πολιτικής Προστασίας, Χρήστο Στυλιανίδη και με τη συνεργασία του Τεχνικού Επιμελητήριου της Ελλάδας και του ΟΑΣΠ θα διενεργηθεί προσεισμικός έλεγχος σε περίπου 40.000 δημόσια κτίρια, τα οποία είχαν μείνει σε εκκρεμότητα από το 2001.

Η βαρύτητα θα δοθεί αρχικά σε σχολεία και νοσοκομεία και στόχος είναι οι εργασίες να έχουν ολοκληρωθεί σε 3 με 4 μήνες. Να σημειωθεί πως ο προσεισμικός έλεγχος των δημόσιων κτιρίων είχε ξεκινήσει το μακρινό 2001 και μέσα σε 21 χρόνια ελέγχθηκαν μόλις 16.000 δημόσια κτίρια. Μάλιστα, όπως έχει αναφέρει ο πρόεδρος του ΟΑΣΠ, Ευθύμης Λέκκας, ακόμα και αυτά τα 16.000 θα ελεγχθούν εκ νέου μιας και μέσα σε μια εικοσαετία μπορεί πολλά να έχουν αλλάξει σε σχέση με την παρούσα κατάστασή τους. Να σημειωθεί πως από αυτόν τον εντατικό προσεισμικό έλεγχο απουσιάζει αυτός στα παλιά/διατηρητέα/εγκαταλελειμμένα κτίρια.

Τονίζεται επίσης, πως από τα περίπου 1.800 εγκαταλελειμμένα κτίρια της πρωτεύουσας, τα μισά είναι χαρακτηρισμένα διατηρητέα. Ήδη από το 2020  γίνεται λόγος για 300 επικίνδυνα παλιά κτίρια, τα οποία για να κατεδαφιστούν, εκτός από τη γνωμοδότηση του ΥΠΠΟ χρειάζονται και αυτήν της Πολεοδομίας και του Τμήματος  Επικίνδυνων Κτιρίων.

Όσα ανήκουν σε ιδιώτες, τις περισσότερες φορές περιφράσσονται με σκαλωσιές, με εντολή και δαπάνη του Δήμου σε περίπτωση, που ο ιδιοκτήτης ή οι ιδιοκτήτες (μιας και πολλά κτίρια χαρακτηρίζονται από το καθεστώς της πολύ ιδιοκτησίας)… αγνοούνται.

Κτίρια που ήδη καταρρέουν, χωρίς καν να τα χτυπήσει σεισμός

Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια τα περιστατικά, όπου παλιά κτίρια καταρρέουν ή καίγονται, η περιφράσσονται λόγω επικινδυνότητας, αυξάνονται διαρκώς.

Τον Φεβρουάριο του 2019, οι κάτοικοι του Κεραμεικού είχαν δει ένα κτίριο να καταρρέει ξαφνικά στην οδό Αρτεμισίου 30. «Ακούστηκε ένας εκκωφαντικός θόρυβος. Τρέξαμε να σωθούμε, νομίζαμε ότι ήταν βόμβα!» είχε δηλώσει τότε ένας αυτόπτης μάρτυρας. Δύο μόλις ημέρες αργότερα κατέρρευσε κι ένα παλιό κτίριο στην Πλάκα.

Πέντε μήνες αργότερα θα ερχόταν και ένας σεισμός στην Αθήνα για να χειροτερέψει τα πράγματα για τα γερασμένα κτίρια. Λίγες ημέρες μετά από εκείνον τον σεισμό, ο δήμος Αθηναίων έδινε την υπόσχεση ότι (για αρχή), 13 εγκαταλειμμένα κι ασυντήρητα διατηρητέα κτίρια, επικίνδυνα όλα, θα κατεδαφίζονταν μέχρι το τέλος εκείνου του Αυγούστου. Έκτοτε, μόνο ένα έχει κατεδαφιστεί.

Εντωμεταξύ, η λίστα με τα προβληματικά κτίρια συνέχισε να μεγαλώνει. Στις 21/07/22 κατέρρευσε τμήμα του Ελληνικού Ωδείου, του ιστορικού κτιρίου στην οδό Φειδίου 3. Για λίγο καιρό, το θέμα της εγκατάλειψης των ιστορικών και διατηρητέων κτιρίων συζητήθηκε ξανά και στη συνέχεια πήρε τον γνωστό δρόμο προς τις καλένδες.

Σημειώνεται βέβαια πως και οι ίδιες οι κατεδαφίσεις απαιτούν πολλά, ακόμα και -αν τελικά- το ΥΠΠΟ δώσει το πράσινο φως, ανάμεσα σε αυτά τη μελέτη και ανάλυση κατεδάφισης.

Και έτσι, στις περισσότερες περιπτώσεις έρχεται η προσωρινή, υποτίθεται, λύση της σκαλωσιάς, εικόνα που χαρακτηρίζει πια ολόκληρες περιοχές της Αθήνας όπως τα Εξάρχεια και η Νεάπολη Εξαρχείων αλλά και του Ψυρρή και ο Κεραμεικός. Μάλιστα, υπάρχουν κτίρια που έχουν φτάσει να περιβάλλονται από σκαλωσιές ακόμα και τρεις δεκαετίες.

Η οικία Παλαμά είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Το διώροφο κτίριο, που σήμερα βρίσκεται σε τραγική κατάσταση, οικοδομήθηκε τη δεκαετία 1920-1930. Η οικία έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός νεοκλασικού αστικού σπιτιού του Μεσοπολέμου, με ακροκέραμα στο γείσο του και σιδεριές στα μπαλκόνια. Το 1999 χαρακτηρίστηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο «που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία», ενώ, την ίδια χρονιά, στον μεγάλο σεισμό της Αθήνας χαρακτηρίστηκε και σεισμόπληκτο.

Το 2020, το υπουργείο Πολιτισμού ανακοίνωσε την έναρξη απαλλοτρίωσής του με στόχο την αποκατάστασή του. Μέχρι που έκανε την εμφάνισή της η τελευταία ιδιοκτήτρια του κτίσματος και εξέφρασε την αντίθεσή της στην παραπάνω προοπτική. Το Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο ενέκρινε την προσφυγή της και ζήτησε την επανεισαγωγή του θέματος στο αρμόδιο συμβούλιο του ΥΠΠΟΑ. Κατά καιρούς, οι προηγούμενοι ιδιοκτήτες είχαν προσπαθήσει να πουλήσουν το κτίριο, όμως, ο φόβος των επίδοξων αγοραστών για το τι θα έπρεπε ακριβώς να κάνουν, όταν θα έφτανε η ώρα να το αποκαταστήσουν, σύμφωνα πάντα  με τις οδηγίες του ΥΠΠΟΑ, κατέστησε άγονη την αγορά του.

Επικίνδυνα όχι μόνο για κατάρρευση λόγω σεισμού αλλά λόγω οποιαδήποτε φυσικής καταστροφής

«Στον σεισμό του 1986 στην Καλαμάτα ,πολλά από αυτά τα παλιά και διατηρητέα κτίρια, κατέρρευσαν. Ξέρετε, η αμηχανία ή και αδιαφορία απέναντι τους δεν είναι μόνο αθηναϊκό φαινόμενο» λέει στο Κοσμοδρόμιο, ο Βασίλης Λεκίδης, ομότιμος ερευνητής του Ινστιτούτου Τεχνικής Σεισμολογίας και Αντισεισμικών Κατασκευών και πρόεδρος στην Επιτροπή Φυσικών Καταστροφών του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας (το οποίο θα συνεργαστεί με το υπουργείο Πολιτικής Προστασίας στο κομμάτι των εντατικών ελέγχων των δημόσιων κτιρίων, με τον κ. Λεκίδη να αναφέρει πάντως πως το χρονοδιάγραμμα των 4 μηνών είναι μάλλον υπερβολικό).

Ο ίδιος δίνει και το παράδειγμα της Ελευθερούπολης, δίπλα από την Καβάλα, ως άλλο ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα παλιών κτιρίων που έχουν αφεθεί στην τύχη τους. Όπως λέει ο κ. Λεκίδης: «Επειδή κατάγομαι από εκεί, βλέπω την προσπάθεια, που κάνουν οι συγγενείς μου να ενταχθούν αυτά τα σπίτια σε προγράμματα αναστήλωσης. Στην Ελευθερούπολη, ήδη διατηρητέα σπίτια καταρρέουν. Χρειάζεται πολιτική βούληση για να αξιοποιηθούν όλα αυτά τα πολλά περιφερειακά προγράμματα και τα χρηματοδοτικά τους εργαλεία, τα οποία υπάγονται στην κατηγορία της ‘φυσιογνωμίας πόλεων’. Υπάρχουν κονδύλια, αλλά αν ψάξει κανείς να δει πόσα πηγαίνουν σε εκδηλώσεις θα καταλάβει τις προτεραιότητες».

Ο κ. Λεκίδης σημειώνει ακόμα πως προσεισμικός έλεγχος στα παλιά και διατηρητέα κτίρια, αν υπάρχει η βούληση, γίνεται. Ο ίδιος σημειώνει καταρχάς πως μπορεί στην πρωτεύουσα το πρόβλημα να είναι ορατό, αλλά σε πληθώρα άλλων περιοχών στην Ελλάδα, υπάρχουν πολλά επιτυχημένα παραδείγματα αναστήλωσης και καλού ελέγχου σε πλήθος παλιών και διατηρητέων κτιρίων – Ζαγοροχώρια, παλιά πόλη Ξάνθης, στα σκαρφαλωμένα στους βράχους μοναστήρια στο Άγιον Όρος κ.ά.

«Δεν είναι μη διαχειρίσιμα αυτά τα κτίρια» σημειώνει και συνεχίζει: «Σε ένα πολύ παλιό κτίριο, το πρώτο πράγμα που θα κοιτάξει ένας μηχανικός είναι αν το κτίριο είναι λειτουργικό και μετά θα ασχοληθεί με τη φέρουσα τοιχοποιία – αν αυτή έχει για παράδειγμα τρύπες-, θα δει τα υπέρυθρα, τη στέγη, αν υπάρχουν σαθρά τμήματα και πού βρίσκονται αυτά».

Όπως πάντως ξεκαθαρίζει: «Σε κάθε περίπτωση, αυτά τα κτίρια είναι τα πρώτα που εν δυνάμει βρίσκονται στο επίκεντρο της δίνης ενός σεισμού, ανάλογα με την ταλάντωση που θα κάνει αυτός, βεβαίως. Στην πραγματικότητα, είναι πολύ ευάλωτα σε κάθε είδους φυσική καταστροφή και όχι μόνο στους σεισμούς. Ειδικά αυτά της Αθήνας είναι τα δυνητικά πιο επικίνδυνα μιας και βρίσκονται σε ιδιαίτερα σεισμογενή ζώνη, κοντά στον Κορινθιακό κόλπο. Και χωρίς να γίνει σεισμός είναι όμως επικίνδυνα -αυτοκίνητα παρκάρουν δίπλα τους, περαστικοί περνούν, μικρά φορτηγά ξεφορτώνουν γύρω τους. Οι σκαλωσιές δεν λύνουν το πρόβλημα».

Ενδεικτική είναι άλλωστε και η περίπτωση ενός παλιού κτιρίου στην Ερμού, το οποίο τον Δεκέμβριο του 2019, παραδόθηκε στις φλόγες και λόγω των υλικών που ήταν πεταμένα στο εσωτερικό του, η φωτιά πήρε γρήγορα διαστάσεις με το κτίριο να καταστρέφεται σχεδόν ολοσχερώς.

Τόσο  πάντως σύμφωνα με τον κ. Λεκίδη όσο και με τον Θέμη Μπάκα, πρόεδρο του Πανελλαδικού Δικτύου Μεσιτών E-Real Estates, υπάρχει και το επιπρόσθετο πρόβλημα του ελλιπούς προσεισμικού ελέγχου ακόμα και στα σπίτια και τα κτίρια, που χτίστηκαν όλες τις περασμένες δεκαετίες στη χώρα μας και δεν είναι εγκαταλελειμμένα.  Και ενώ στη χώρα μας, οι συχνοί και καταστροφικοί σεισμοί των περασμένων δεκαετιών οδήγησαν, κυρίως από το 1970 κι έπειτα, στη δημιουργία κατασκευών με καλά υλικά δόμησης και με «υψηλή σεισμική συνείδηση», όπως λέει ο κ. Λεκίδης, αυτό δεν συνεπάγεται ότι όντως όλα χτίστηκαν με σωστές προδιαγραφές ή δεν απέκτησαν με τον χρόνο προβλήματα.

Ο σεισμικός έλεγχος είναι κάτι από το οποίο όμως ποτέ δεν «περνούν». Όπως λέει χαρακτηριστικά ο κ. Μπάκας: «Ελάχιστοι άνθρωποι είτε όταν αγοράζουν, είτε όταν πωλούν ένα σπίτι, ζητούν προσεισμικό έλεγχο. Δεν είναι άλλωστε απαιτούμενο για μια μεταβίβαση, σε αντίθεση για παράδειγμα με το ενεργειακό πιστοποιητικό. Πρόκειται άλλωστε για κάτι που έχει μεγάλο κόστος και έτσι σχεδόν όλοι το προσπερνούν».