Σε προηγούμενο άρθρο μας αναφερθήκαμε στην εμφάνιση ενός γκρουπ ηγετών της Λατινικής Αμερικής με πραγματικά πρωτοποριακές ιδέες για την αντιμετώπιση της «πολυκρίσης» του πλανήτη και την οικοδόμηση μιας βιώσιμης παγκόσμιας τάξης πραγμάτων, ιδέες που κινούνται γύρω από την ανάγκη εισαγωγής μεθόδων παγκόσμιου σχεδιασμού στην οικονομία, περιφερειακής οικονομικής και νομισματικής ολοκλήρωσης, ενοποίησης του οικολογικού και οικονομικού προτάγματος, αποδολαριοποίησης.
Μιλώντας στην έβδομη συνάντηση κορυφής της Κοινότητας των Κρατών της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής (CELAC), ο πρόεδρος της Κολομβίας Γκουστάβο Πέδρο παρουσίασε μια δέσμη προτάσεων που αποσκοπούν στην ταυτόχρονη αντιμετώπιση της οικολογικής, της οικονομικής και της κρίσης στις διεθνείς σχέσεις.
Εκθετικές ανισορροπίες στα οικοσυστήματα
Το κύριο πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα, τόνισε ο Πέτρο, είναι οι εκθετικές ανισορροπίες, που προκαλεί στα οικοσυστήματα ο σύγχρονος καπιταλισμός. Aν συνεχιστούν οι τάσεις του τελευταίου, δηλαδή η κατανάλωση πετρελαίου, αερίου και άνθρακα και η «απληστία» στην απόσπαση κερδών (ακόμα και ο Μπάιντεν είπε το περασμένο καλοκαίρι ότι οι μεγάλες εταιρείες ορυκτών καυσίμων βγάζουν, εν μέσω ενεργειακής κρίσης και εκμεταλλευόμενες την ενεργειακή κρίση περισσότερα λεφτά και από τον Θεό), τότε οι ανθρώπινες κοινωνίες θα παύσουν να είναι βιώσιμες σε ένα διάστημα που εκτίμησε σε δύο αιώνες. Άλλοι είναι πολύ πιο απαισιόδοξοι.
Χρειάζεται, κατά τον Πέτρο, να περάσουμε σταδιακά σε μια μορφή καπιταλισμού που να αποδέχεται τον δημόσιο σχεδιασμό σε παγκόσμιο επίπεδο, προκειμένου να επιτευχθεί η ενεργειακή μετάβαση. Αυτή η έννοια είναι ασφαλώς εξαιρετικά επαναστατική, γιατί επανεισάγει την έννοια του εντελώς απαραίτητου πλέον δημόσιου σχεδιασμού, που είχαν θάψει μερικές δεκαετίες νεοφιλελευθερισμού και «κυριαρχίας των αγορών», ευφημισμός για μια παγκόσμια δικτατορία ενός όλο και πιο μονοπωλιακού διεθνούς Χρηματιστικού Κεφαλαίου. Και επιπλέον το κάνει στην απαραίτητη περιφερειακή και παγκόσμια κλίμακα.
Η έννοια του παγκόσμιου δημόσιου σχεδιασμού και μόνο αυτή ανταποκρίνεται πραγματικά στα ιστορικά πρωτοφανή προβλήματα που αντιμετωπίζει ένας πλανήτης, του οποίου όλες οι περιφέρειες συνδέονται, είτε τους αρέσει, είτε όχι, με ανυπέρβλητους δεσμούς αλληλεξάρτησης, που καθιστούν αδύνατη, μακροπρόθεσμα, την αντιμετώπιση οποιουδήποτε προβλήματος σε περιφερειακή μόνο βάση (πολύ περισσότερο σε εθνική).
Βέβαια, το πρόβλημα πάντα παραμένει ποιος κάνει τον σχεδιασμό. Τον κάνει ένα καπιταλιστικό κράτος, υποκείμενο πάντα στα ιδιοτελή συμφέροντα της αστικής του τάξης (που είναι άλλωστε συνήθως είδος παραρτήματος του παγκόσμιου χρηματιστικού κεφαλαίου); Τον κάνει μια κρατική ή κομματική γραφειοκρατία; Τον κάνει μια αυθεντική αυτοδιαχειριζόμενη δημοκρατία, με ενεργό συμμετοχή όλο και πιο συνειδητών ανθρώπων σε κάθε επίπεδο;
Οι δικτατορίες, ανοιχτές ή συγκαλυμμένες, μοιάζουν συχνά αποτελεσματικότερες σε μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από την μεγάλη περιπλοκότητα των προκλήσεων και την πολύ μεγάλη καθυστέρηση της ανθρώπινης συνείδησης και ηθικής σε σχέση με την εκθετική αύξηση των προβλημάτων. Μακροχρόνια όμως δεν οδηγούν πουθενά. Μόνο η ενεργός συμμετοχή των ανθρώπων και των κοινωνιών στη διαμόρφωση της ιστορίας τους μπορεί να επιτρέψει μακροχρόνια ένα νέο πολιτιστικό (εκτός των άλλων) παράδειγμα, που είναι απολύτως αναγκαίο για τη σωτηρία μας. Η διάχυτη ευφυΐα μιας κοινωνίας είναι πολύ πιο σίγουρο υλικό από την συγκεντρωμένη ισχύ ενός προσώπου ή μιας κάστας.
Όποιος βέβαια και αν κάνει τον σχεδιασμό, είναι ασφαλώς προτιμότερος από το έκδηλο, γενικευμένο Χάος, που προκαλεί η κυριαρχία των «Αγορών», στην πραγματικότητα η κυριαρχία ενός εξαιρετικά συγκεντροποιημένου παγκόσμιου χρηματιστικού κεφαλαίου που είναι διατεθειμένο να κάνει τα πάντα για να διευρύνει τα περιθώρια κέρδους του, αν δεν βλέπει και στην ίδια την καταστροφή κοινωνιών και οικοσυστήματος μια χρυσή ευκαιρία συσσώρευσης.
Οικολογία, γεωπολιτική και παγκόσμια χρηματοπιστωτική δομή
Για να επιτευχθεί η μετάβαση στο σύστημα σχεδιασμού που περιγράφει, ο Κολομβιανός ηγέτης θεωρεί αναγκαίο ένα διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα που ανταλλάσσει εξωτερικό χρέος με σχέδια που σχετίζονται με το κλίμα.
Οι ανανεώσιμοι φυσικοί πόροι και τα οικοσυστήματα παγκόσμιας σημασίας μπορούν να είναι χαρτιά σε μια γεωπολιτική διαπραγμάτευση, υπογράμμισε επίσης ο πρόεδρος της Κολομβίας.
Ο Πέτρο τόνισε τη σημασία της περιφερειακής ολοκλήρωσης. Το ίδιο σημειωτέον έκανε και ο Πούτιν στην ομιλία του στη συνάντηση του Βαλντάι τον περασμένο Οκτώβριο. Η ομιλία αυτή του Ρώσου ηγέτη είναι, στο σύνολό της, πολύ σημαντική για όποιον ενδιαφέρεται για την εξέλιξη της ρωσικής στρατηγικής σκέψης. Μπορείτε να βρείτε το πλήρες κείμενό της στα αγγλικά εδώ και στα ελληνικά στο βιβλίο «Ένας μετα-ηγεμονικός κόσμος: Δικαιοσύνη και ασφάλεια για όλους», που έχει εκδώσει η ελληνορωσική λέσχη «Διάλογος».
Να σημειώσουμε με την ευκαιρία ότι πολύ ενδιαφέρον για την εξέλιξη της ρωσικής στρατηγικής σκέψης είναι και το επιμελημένο από τον Νίκο Παπαδάτο και αφιερωμένο στην Ουκρανία ειδικό τεύχος του περιοδικού Ουτοπία, που εκδίδει ο Ευτύχης Μπιτσάκης, μια από τις πιο ακέραιες (και για αυτό ίσως και σχετικά παραγνωρισμένες) μορφές αριστερού, κομμουνιστή διανοούμενου στη χώρα μας.
Κατά τον πρόεδρο της Κολομβίας οι χώρες της Λατινικής Αμερικής μπορούν να ξεπεράσουν τους περιορισμούς στην ανάπτυξή τους, αν ενωθούν, αυξάνοντας το γεωπολιτικό τους βάρος στην παρούσα παγκόσμια τάξη.
Ειδική σημασία σε αυτό το πλαίσιο έχει ασφαλώς η προστασία του δάσους του Αμαζονίου, μιας περιοχής που περικλείει «δυνατότητες ζωής για την ανθρωπότητα», κατά τον Κολομβιανό πολιτικό. Η προστασία αυτού του κρίσιμα σημαντικού οικοσυστήματος θα είναι πιο εύκολη αν οι κοινωνίες αρχίσουν να περιορίζουν τις επενδύσεις στο πετρέλαιο και το αέριο.
Αλλά η «κλιματική κρίση μπορεί να μας σκοτώσει όλους, ακόμα και αν αναδασώσουμε όλο τον πλανήτη. Ο μόνος τρόπος, πιστεύει ο Πέτρο, είναι να περιορίσουμε και να μηδενίσουμε τελικά την κατανάλωση πετρελαίου και αερίου, κάτι που προϋποθέτει μια αληθινή αλλαγή στις σχέσεις εξουσίας».
Μια από τις προτάσεις που διατύπωσε ο Κολομβιανός ηγέτης είναι η δημιουργία ενός ολοκληρωμένου παναμερικανικού ηλεκτρικού δικτύου από την Παταγονία μέχρι την Αλάσκα, που θα επέτρεπε τη μάξιμουμ χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Ο Λούλα
Από την πλευρά του ο πρόεδρος της Βραζιλίας και πρώην μεταλλωρύχος Λούις Ιγκνάσιο Λούλα ντα Σίλβα τόνισε, μιλώντας στην ίδια σύνοδο ηγετών της Λατινικής Αμερικής, τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής για όλες τις κοινωνίες. Θύμισε στους παριστάμενους ότι η Κοινότητα των Κρατών της Λατινικής Αμερικής πραγματοποίησε την πρώτη της συνάντηση στην Costa do Sauipe της Βραζιλίας το 2008, όταν, για πρώτη φορά, οι επικεφαλής των λατινοαμερικανικών κρατών και κυβερνήσεων συναντήθηκαν χωρίς ξένη κηδεμονία, για να συζητήσουν τα προβλήματά τους και να αναζητήσουν λύσεις στις κοινές προκλήσεις και ευχαρίστησε τις υπόλοιπες χώρες της ηπείρου γιατί καταδίκασαν την πρόσφατη απόπειρα πραξικοπήματος στη χώρα του, υπογραμμίζοντας την ανάγκη άρνησης των νέων μορφών τρομοκρατίας και πολιτικής βίας που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι δυνάμεις της άκρας δεξιάς στην ήπειρο.
«Ο κόσμος δοκιμάζει πολλαπλές κρίσεις: πανδημία, κλιματική αλλαγή, φυσικές καταστροφές, γεωπολιτικές εντάσεις και απειλές κατά της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας ως μορφής πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης», υπογράμμισε ο πρόεδρος της Βραζιλίας, τονίζοντας ότι όλα αυτά συμβαίνουν σε ένα «απαράδεκτο πλαίσιο αυξανόμενων ανισοτήτων, φτώχειας και πείνας», όπως και την ανάγκη η ήπειρος να προχωρήσει το ταχύτερο δυνατό την ενεργειακή της μετάβαση. Υπενθύμισε σχετικά: «Έχουμε στρατηγικούς φυσικούς πόρους όπως κρίσιμα μέταλλα, συντηρούμε ένα σημαντικό τμήμα της πλανητικής βιοποικιλότητας και είμαστε μια δύναμη στους υδάτινους πόρους, το μέλλον της ανθρωπότητας».
Πολυπολισμός και Ισότητα
Ο Λούλα κάλεσε τους ηγέτες της Λατινικής Αμερικής να αγωνιστούν για μια ειρηνική παγκόσμια τάξη, βασισμένη με πολύπλευρο και πολυκεντρικό χαρακτήρα και απευθυνόμενος στους ομολόγους του τους είπε: «Η αναπτυξιακή μας στρατηγική πρέπει να πάει χέρι-χέρι με τον περιορισμό της ανισότητας στις διάφορες διαστάσεις της, με την εγγύηση της πρόσβασης στα θεμελιώδη δικαιώματα στους τομείς της εκπαίδευσης, της υγείας και της εργασίας, μεταξύ πολλών άλλων… Τίποτα δεν πρέπει να μας χωρίσει, αφού όλα μας ενώνουν».
Και η έκκληση αυτή έχει την αυτονόητη σημασία της προερχόμενη από τον ηγέτη μιας χώρας-ηπείρου, που δεσπόζει στη Νότιο Αμερική, την ώρα που και το Μεξικό, που δεσπόζει στην Κεντρική Αμερική, επίσης κινείται σε «ρεφορμιστική» κατεύθυνση.
Όλα αυτά συμβαίνουν ενώ εντείνονται οι τάσεις σταδιακής αποδολλαριοποίησης του διεθνούς οικονομικού συστήματος και ενώ Βραζιλία και Αργεντινή έχουν ήδη καταρχήν συμφωνήσει σε ένα κοινό νομισματικό μέσο, το Sur. Ο Λούλα αναγνώρισε, έστω και με καθυστέρηση, το ότι δεν αντελήφθη εγκαίρως τη σημασία της ιδέας του Ούγκο Τσάβες για την ανάγκη ενιαίας περιφερειακής δράσης, χωρίς την οποία οι προσπάθειες των επιμέρους χωρών μοιάζουν καταδικασμένες.
Μάθημα για την Ευρώπη
Στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, η ευρωπαϊκή και ιδίως η ελληνική κρίση, έφερε στο προσκήνιο αυτά τα μεγάλα θέματα, που φάνηκαν, προς στιγμήν, να συγκεντρώνουν την προσοχή της ευρωπαϊκής αριστεράς. Την εποχή εκείνη, ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Αλέξης Τσίπρας μου έκαναν την τιμή να μου αναθέσουν τη σύνταξη μιας έκκλησης, που έμεινε γνωστή ως Διακήρυξη Μίκη-Γλέζου και την οποία συνυπέγραψε μια πλειάδα προσωπικοτήτων από όλη την Ευρώπη.
Δυστυχώς όμως στη συνέχεια, ούτε η ελληνική, ούτε η ευρωπαϊκή αριστερά ανταποκρίθηκαν στις ιδέες που κάποια στιγμή υιοθέτησαν, ούτε και τις επεξεργάστηκαν περισσότερο πέραν του να τις διακηρύξουν (και εν συνεχεία άλλωστε να τις εγκαταλείψουν για να γίνουν αρεστές στα διάφορα κέντρα εξουσίας της «συλλογικής Δύσης»), γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα απανωτές συνθηκολογήσεις και ήττες και στην Ελλάδα και στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Τώρα τη σκυτάλη μοιάζουν να παίρνουν οι μάλλον πιο φιλοσοφημένοι από τους δυτικούς αριστερούς ηγέτες της Λατινικής Αμερικής. Ας ελπίσουμε να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης και για την Ευρώπη, στη δύσκολη πορεία οικοδόμησης μιας σοβαρής εναλλακτικής πρότασης απέναντι σε ένα σύστημα που απειλεί την ίδια την επιβίωση της ανθρωπότητας και του πολιτισμού της.
