Η ιστορία μίας περιοχής δεν είναι μόνον τα ηρωικά συμβάντα και τα σημαντικά πρόσωπα που τη σημάδεψαν. Ιστορία είναι και τα πεπραγμένα και η καθημερινότητα που σφυρηλάτησαν στο διάβα της κοινωνικής ζωής τους οι άνθρωποι που έζησαν στο χώμα της. Αντίστοιχα ιστορικά μνημεία είναι αντάμα με τα αριστοτεχνήματα του επίσημου δημόσιου χώρου και τις κοινές νησίδες επικοινωνίας και συμβίωσης των πολιτών. Οι κινηματογράφοι ακόμη και σήμερα κι όχι μόνον για τις γενιές που έζησαν την άνθισή τους, αλλά και για τους κατοπινούς που μόνον μία ρομαντική αντανάκλαση του «ένδοξου» παρελθόντος τους έχουν προλάβει, είναι ένας από εκείνους τους τόπους της κοινωνικής ζωής που έχουν γράψει ένα μεγάλο κεφάλαιο στην λαϊκή παράδοση και ιστορία.
Η Καλλιθέα και λίγοι σήμερα το γνωρίζουν αυτό, σύμφωνα με το ντοκιμαντέρ «Όταν η Καλλιθέα πήγαινε σινεμά», που έχει αναρτηθεί για ελεύθερη θέαση στο YouTube, μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί πως κρατά τα σκήπτρα της περιοχής με τους περισσότερους κινηματογράφους στην Αθήνα για μία μεγάλη χρονική περίοδο. Όπως αποτυπώνεται στα δύο μέρη της περιήγησης των δημιουργών του ντοκιμαντέρ (του Σπύρου Κερκύρα, Μιχάλη Πούγουνα και Γιώργη Δάβου), η περιοχή της Καλλιθέας μετρούσε -προτού η κατασκευαστική και κερδοσκοπική λαίλαπα σαρώσει κάθε διαθέσιμο χώρο και κτήριο- πάνω από 40 κινηματογράφους. Χειμερινούς και θερινούς. Ένας αριθμός και κάποια ονόματα, που για πολλούς σημαίνουν πολλά γιατί αντανακλούν αίθουσες με παλαιά αίγλη και φήμη σε όλη την Αθήνα (Ετουάλ, Νεράιδα, Μαργαρίτα, Αφαία, Τροπικάλ, σινέ Παρέ κλπ).
Οι τρεις δημιουργοί, σε ρόλο ξεναγού, αλλά και μέσα από συνεντεύξεις από γνωστούς Καλλιθεάτες (Θέμης Ανδρεάδης, Γρηγόρης Κλιούμης, Δημήτρης Μητσοτάκης) ή παλιών ιδιοκτητών αιθουσών ή συγγενών τους μας δείχνουν τα κατάλοιπα αυτής της παρελθούσας αίγλης. Κλειστές αίθουσες που ακόμη φέρουν τις επιγραφές ή δείχνουν τις αφίσες των τελευταίων τους προβολών, σάμπως σταματημένοι δείκτες ρολογιού. Πολυκατοικίες που στέκουν εκεί που κάποτε στρώνανε οι ιδιοκτήτες τις καρέκλες, όπου εκεί κάθισαν και χάρηκαν ταινίες που σημάδεψαν τη ζωή τους χιλιάδες άνθρωποι. Αίθουσες που τώρα έχουν γίνει σούπερ μάρκετ ή καταστήματα, που δεν μαρτυρούν την παλιά τους χρήση και τα περασμένα μεγαλεία. Ένα νοσταλγικό, αλλά ταυτόχρονα και εύθυμο (χάρις στα πολλά ενσταντανέ που διηγούνται όσοι περνούν από την κάμερα) πνεύμα διατρέχει τα δύο μέρη του ντοκιμαντέρ, που αποτυπώνουν αυτό το ελάχιστα γνωστό γεγονός.
Όπως διηγούνται οι δημιουργοί της έρευνας αυτής, ο μεγάλος αριθμός των κινηματογράφων στην Καλλιθέα δεν είναι τυχαίος. Ανταποκρίνεται στην ιδιαιτερότητα της ανθρωπογεωγραφίας και της θέσης της περιοχής. Η μεγάλη έκταση του Δήμου Καλλιθέας, που καλύπτει ένα μεγάλο εμβαδό ανάμεσα στο κέντρο της Αθήνας και τον Πειραιά, εκτεινόμενη από το Κουκάκι ίσαμε την Παραλιακή και τον παλαιό Ιππόδρομο, από το μεγαλύτερο μέρος της Συγγρού έως τον Ταύρο και το Μοσχάτο, διέθετε μέχρι τη δεκαετία του ‘90 πολλούς ελεύθερους χώρους. Επιπλέον, από την εποχή της πρώτης κατοίκησής της, στα τέλη του 19ου αιώνα διέθετε έναν αστικό πληθυσμό, ενώ κατοπινά μετά την έλευση το 1925 των προσφύγων, κυρίως από τον Πόντο, και την ανάπτυξη βιομηχανιών, αλλά και την έλευση του Ιπποδρόμου, εγκαταστάθηκε μία καθαρά λαϊκή τάξη, που συμβίωνε και αλληλεπιδρούσε με το αστικό στοιχείο της περιοχής ή ενίοτε -στις ταραγμένες εποχές της νεοελληνικής Ιστορίας- συγκρουότανε. Η Καλλιθέα είχε το πατρικό του ήρωα Κ. Δαβάκη, αλλά ήταν και τόπος μαρτυρίου και φυλακής του Μπελογιάννη και των συντρόφων του. Στην Καλλιθέα οργανώθηκε η πρώτη απεργία στην Κατοχή, έγιναν ονομαστές πράξεις αντίστασης και γράφηκαν θλιβερές σελίδες στην Εμφυλιακή και Μετεμφυλιακή περίοδο. Η άνθιση του σινεμά, ενός καθαρά λαϊκού και συνάμα και αστικού μέσου διασκέδασης και εγκυκλοπαιδικής συχνά επιμόρφωσης της εργατικής τάξης, ανταποκρινόταν στις γενικότερες ανάγκες και τα κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού της περιοχής.
Ο κινηματογράφος ως τρόπος λαϊκής διασκέδασης άνθισε ιδιαίτερα στην Καλλιθέα, τον τρίτο μεγαλύτερο σε πληθυσμό και έκταση δήμο της Αθήνας, και φιλοξένησε για πάρα πολλά χρόνια πάνω από 40 κινηματογράφους (χειμερινούς και θερινούς) μέχρι τα τέλη του ‘80 σίγουρα. Αλλά και για κάποιον καιρό κατόπιν, λίγοι το γνωρίζουν ή τουλάχιστον το θυμούνται πως ήταν η περιοχή με τα περισσότερα και ορισμένα από αυτά ονομαστά, σινεμά. Τούτη την ανάγκη ήλθε να καλύψει και το ντοκιμαντέρ των τριών Καλλιθεατών, που με κίνητρο μόνο την αγάπη για την περιοχή τους, τη νοσταλγία για ένα ιστορικό κομμάτι που χάθηκε και την πικρία τους για τη σημερινή, γενικότερη, αδιαφορία για την αποτύπωση και καταγραφή της ιστορίας και του παρελθόντος της περιοχής.
Η ιστορική μνήμη ενός τόπου και ιδιαίτερα η διατήρησή του, ιδίως στα μεγάλα αστικά κέντρα, εξαρτάται άμεσα από την τον τρόπου που η «εθνογεωγραφία» μίας περιοχής διαμορφώνεται και μεταλλάσσεται εξαιτίας της μεταβολής των αλληλοεπιδρούμενων παραμέτρων του αστικού περιβάλλοντος που τη συνθέτουν. Η οικιστική «ανάπτυξη» -που συχνά συνδέεται με την κατασκευαστική κερδοσκοπία- και οι μετακινήσεις του αρχικού, γηγενούς, πληθυσμού, η προσέλκυση κατοίκων από άλλες περιοχές, η αδιαφορία εν γένει των τοπικών αρχών για την «προπατορική» μνήμη ή για τη «λαϊκή» ιστορία του τόπου, εξόν από τα άλλα καθημερινά προβλήματα των δημοτών, συχνά επικαλύπτουν την παλιότερη και για πολλά χρόνια παραδοσιακή εικόνα μίας περιοχής. Οι νεότεροι και δεν μαθαίνουν, αλλά και αδιαφορούν για τις μνήμες του τόπου στον οποίο κυκλοφορούν, ιδίως όσο οι παλαιότεροι δεν φροντίζουν να διατηρήσουν και να διαδώσουν αυτά τα κειμήλια και τον νόστο των περασμένων εποχών.
Για αυτό και πρόθεση των τριών δημιουργών δεν είναι μόνο να καταγράψουν μία μόνο πτυχή της Ιστορίας της περιοχής τους. Επόμενο βήμα, που πάλι μόνο χορηγό τους έχει το μεράκι και την αγάπη και χωρίς καμία οικονομική ή άλλη υποστήριξη από δημόσιους φορείς ή άλλους χορηγούς, είναι να καταγραφεί τούτη η πλούσια οικιστική και συνάμα πολιτιστική διάσταση της Καλλιθέας, αλλά και σαν συνέχεια του λαϊκού πολιτισμού της σε τρίτη φάση να καταγραφεί η ιστορία των λαϊκών κέντρων και της κοσμικής ζωής -από τις Καλαμιές του Τσιτσάνη και της Νίνου, τα κοσμικά νυκτερινά κέντρα, μέχρι τα ψαράδικα της δεκαετίας του ‘70- στις Τζιτζιφιές.
Και αυτό γιατί ακόμη λιγότεροι γνωρίζουν την αρχιτεκτονική πλευρά, με μοναδικά κτίρια: από τα συνήθη αστικά νεοκλασικά, τα νεογοτθικά της Ηλεκτρικής Εταιρείας, τα προσφυγικά ως δείγμα του ελληνικού Bauhaus, το μοντερνιστικό στυλ του μεσοπολέμου και τις πρώτες πολυκατοικίες του ‘50. Αρχιτεκτονική παράδοση που είναι συνυφασμένη και με την πνευματική ζωή της Καλλιθέας, που ήταν έντονη και σε παραγωγή και πρόσωπα: από τον Κρέμο, τον Λασκαρίδη και τον Φιλάρετο, τους διανοούμενους πρώτους οικιστές, μέχρι τους Γιάννη Γρυπάρη και Σωτήρη Σκίπη, τον Γιάννη Χατζίνη και τον Γ. Σεβαστίκογλου ή την Έλλη Αλεξίου και τόσους άλλους.
Την Καλλιθέα που, γύρω από το ιστορικό βιβλιοπωλείο του Λουκάτου, συγκέντρωνε ποιητές και ζωγράφους, που όπως ο Φωκάς πολλοί έμεναν ή είχαν τα εργαστήριά τους στην περιοχή, που στην περίοδο του Μεσοπολέμου ονομαζόταν «η Μονμάρτρη της Αθήνας» ή το πασίγνωστο «Ατελιέ της Καλλιθέας» του Α. Φασιανού, του Β. Σπεράντζα και του Ν. Στεφάνου, που άφησε εποχή. Σελίδες που παραμένουν άγνωστες και πρέπει, για μία τέτοια περιοχή σαν την Καλλιθέα με τόση Ιστορία και παράδοση, να διασωθούν πάνω από την αδιαφορία των νεώτερων οικιστών και την πλημμελή κι επιλεκτική μνήμη των δημοτικών αρχών για τον πολιτισμό και την τοπική παράδοση.
Δείτε το Α΄ και Β΄ μέρος του ντοκιμαντέρ με τίτλο: «Όταν η Καλλιθέα πήγαινε σινεμά»
