Της Χριστίνας Μαργιώτη
Κάθε χρόνο τέτοια μέρα ξυπνάνε τα ίδια ερωτήματα: είναι το εθνικό μας ένδυμα η χλαμύδα ή η φουστανέλα; Είναι το εθνικό μας υπόδημα το αρχαιοελληνικό σανδάλι ή το τσαρούχι; Σε κάθε περίπτωση το εθνικό μας φαγητό είναι το (υπερκοστολογημένο πλέον) σουβλάκι. Είμαστε περισσότερο κληρονόμοι του Περικλή , του Μεγαλέξανδρου, ή του Κολοκοτρώνη; Σε κάθε περίπτωση σήμερα υποφέρουμε απ’ την κυβέρνηση Μητσοτάκη.
Η εθνική μας ιστορία φαντάζει μπερδεμένο κουβάρι. Οι ευρωπαϊκές χώρες είναι χωρισμένες σε δύο κατηγορίες: τις λεγόμενες χώρες του κέντρου και εκείνες της περιφέρειας. Η συγκεκριμένη ταξινόμηση αντανακλά στις συνθήκες υπό τις οποίες οικοδομήθηκε το κάθε έθνος- κράτος.
Στο «Έθνη και Εθνικισμός από το 1780 μέχρι σήμερα» ο Έρικ Χομπσμπάουμ περιγράφει πως η διαδικασία εθνικής οικοδόμησης χοντρικά μπορεί να διακριθεί σε δυο κατασκευαστικά στάδια με πρώτο αυτό που έχει να κάνει με την ιδεολογική συγκρότηση του έθνους – και δεύτερο αυτό που αφορά στην οργάνωση του κράτους. Αυτά για τις χώρες του κέντρου.
Στη δικιά μας περίπτωση, όπως και σε όλα τα κράτη της περιφέρειας, τα βήματα ακολουθήθηκαν με ανάστροφη σειρά. Δηλαδή μας φορέθηκε ένας κρατικός μηχανισμός – προκάτ, βασισμένος στο αγγλικό πρότυπο, που στην συνέχεια επενδύθηκε με μια εθνική ιδεολογία η οποία περισσότερο αντανακλούσε στην ρομαντικοποιημένη εικόνα που είχε η Δύση για την Ελλάδα και το κλασσικό παρελθόν της, παρά στην εικόνα που είχαν οι ίδιοι οι Έλληνες για τον εαυτό τους.
Στα κείμενα των Άγγλων περιηγητών του 19ου αι. υπάρχει η περιγραφή μιας Ακρόπολης που μεγαλώνει και προκαλεί δέος καθώς κανείς ανεβαίνει την σημερινή λεωφόρο Συγγρού. Υπάρχει επίσης η περιγραφή μιας αραιοκατοικημένης Αθήνας, χωρίς σύστημα αποχέτευσης, με κατοίκους που εξαιτίας του «χαμηλού πνευματικού τους επιπέδου» δεν είναι ικανοί να εννοήσουν τον πλούτο του εθνικού τους παρελθόντος. Οι Άγγλοι περιηγητές κατεύνασαν μετά την εθνική μας απελευθέρωση, πιστεύοντας (όπως η κυβέρνηση Μητσοτάκη σήμερα) πως πρόκειται περί εθνικής παλιγγενεσίας. Πως οι ρωμαλέοι Σπαρτιάτες και οι πνευματώδεις Αθηναίοι έχουν ξυπνήσει απ’ τον αιώνιο ύπνο τους και ετοιμάζονται να δικαιώσουν την ιδέα του κλασικισμού που διέτρεχε το ευρωπαϊκό αφήγημα.
Όταν είδαν την εικόνα των πραγματικών Ελλήνων βεβαίως άλλαξαν γνώμη. Κατάλαβαν πως ουδεμία σχέση είχαν με αυτό που περίμεναν να συναντήσουν. Στα γραπτά τους αναφέρονται σε έναν λαό που δεν είχε ιδέα για το παρελθόν του που έλιωνε τις αρχαιοελληνικές κολώνες των ερειπίων προκειμένου να ασβεστώσει τα σπίτια του για το Πάσχα. Ίσως όμως και να είχαν άδικο. Ίσως το ασβέστωμα ως κομμάτι της ευρύτερης χριστιανικής παράδοσης να αποτελούσε για κείνους περισσότερο βιώμα απ’ ότι οι παρελθούσες μνήμες της κλασικής εποχής. Αυτό βέβαια δεν πτόησε ούτε τους περιηγητές, ούτε τους πολιτικούς αξιωματούχους από το να συνεχίσουν την παραμύθα περί παλιγγενεσίας και αφύπνισης του κοιμισμένου αρχαιοελληνικού πνεύματος. Σύμφωνα με την ψυχανάλυση ωστόσο η επιστροφή στην απωθημένη μνήμη και τα παρελθόντα τραύματα σημαίνει την ενεργοποίηση μιας διαδικασίας πένθους. Φανταστείτε τι μπορεί να σημαίνει για έναν ολόκληρο λαό να επιστρέφει στις μνήμες ενός περασμένου μεγαλείου την στιγμή που είναι φτωχοποιημένος και εξαντλημένος ηθικά και κοινωνικά. Πώς να μην καταλήξει να συνθέτει μια παράδοξη εθνική ταυτότητα; Πώς να μην βρίσκεται συνεχώς σε διαμάχη με το παρελθόν του;
Από τότε μέχρι σήμερα ο Μάρτης είναι ο εθνικός μας μήνας. Γιορτάζουμε την μπερδεμένη μας εθνική ταυτότητα. Στο «Έθνος και τα ερείπιά του» ο Γιάννης Χαμηλάκης περιγράφει ένα πολύ ενδιαφέρον σκηνικό: τον Μάρτιο του 1996 μ.Χ. δύο δήμαρχοι, της Αθήνας και της Σπάρτης, βρήκαν το κουράγιο να δώσουν τέλος στη διαμάχη με το παρελθόν τους. Κήρυξαν την επίσημη λήξη του Πελοποννησιακού Πολέμου, που είχε τελειώσει το 404 π.Χ.. Δεν είναι που δεν προσπαθήσαμε να τα βρούμε με το παρελθόν μας είναι που μας πήρε λίγο χρόνο παραπάνω. Ίσως να καθυστερήσαμε γιατί δεν το αισθανθήκαμε ποτέ τόσο δικό μας. Αλήθεια πόσο δικά μας αισθανόμαστε την επέτειο του ’21; Και πως οικειοποιούμαστε την αυτή μνήμη;
Στην οδό Ερεχθείου σήμερα τα souvenir shops που μέχρι χθες πουλούσαν κοψοχρονιά μινιατούρες αρχαιοελληνικών αγαλμάτων έβγαλαν πάγκους με ελληνικές σημαίες – κοψοχρονιά κι αυτές. Το ίδιο και οι πλανόδιοι έξω απ’ τους στύλους του Ολυμπίου Διός, που πουλάνε Παρθενώνες- μινιατούρες και ψευτο-επίχρυσα στεφάνια ελιάς. Τα μπαλκόνια σήμερα στην Πλάκα ήταν στολισμένα με τις γαλανόλευκες. Οι ένοικοί τους μετρήσαν σήμερα 200 + 2 χρόνια Ελεύθεροι Πολιορκημένοι.
