«Αν αυτό δεν το πούμε αποικιοκρατικό μοντέλο, δεν ξέρω πώς αλλιώς θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε».

Ο δήμαρχος του καταπράσινου κι ειδυλλιακού Πόρου, Γιάννης Δημητριάδης, έχει πολλά να πει για το ζήτημα που μονοπωλεί πια τις συζητήσεις των κατοίκων του νησιού και δεν είναι άλλο από τις βιομηχανικού τύπου ιχθυοκαλλιέργειες, οι οποίες θα αυξήσουν την υπάρχουσα μικρή μονάδα που λειτουργεί εκεί, κατά 28 φορές.

Στην ουσία, η «Περιοχή Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών» (ΠΟΑΥ) του Πόρου, για την ίδρυση της οποίας εκκρεμεί πλέον μόνο η έκδοση Προεδρικού Διατάγματος, θα έχει έκταση πάνω από 6.000 στρέμματα στη στεριά (το 1/4 του νησιού) και 2.690 στη θάλασσα (από 95 σήμερα).

Το πλάνο είναι στον θαλάσσιο χώρο του νησιού να εγκατασταθούν νέα ιχθυοτροφεία, με ετήσια παραγωγή 8.831 τόνους τα πρώτα 5 έτη (από 1.147 σήμερα, το οποίο είναι ήδη μια ακραία ποσότητα για τον μικρό Πόρο) και στη στεριά να κατασκευαστούν ιχθυογεννητικοί σταθμοί, μονάδες συσκευασίας και μεταποίησης, πλυντήρια διχτυών, δρόμοι, λιμενικές εγκαταστάσεις κ.ά., για τα οποία θα παραχωρηθούν εκτάσεις δάσους, αιγιαλού και παραλίας.

Σε όλη την ανωτέρω περιοχή κατοχυρώνεται η αποκλειστική χρήση της ιχθυοκαλλιεργητικής δραστηριότητας με αποκλεισμό κάθε άλλης χρήσης (κότερα, αλιεία, κατοικία κ.τ.λ.), ενώ σε 5 χρόνια ο φορέας διαχείρισης (δηλαδή η πολυεθνική εταιρία ιχθυοκαλλιέργειας) θα έχει τη δυνατότητα να αυξήσει τα παραπάνω μεγέθη, αλλά και να δημιουργήσει περισσότερες Π.Ο.Α.Υ.

Σε αυτή τη φάση θα είναι ο  φορέας -και όχι πλέον ο Δήμος και οι άλλες αρμόδιες δημόσιες Υπηρεσίες- ο αποκλειστικά αρμόδιος για την διαχείριση της περιοχής, για τον έλεγχο του περιβάλλοντος και για την παραχώρηση δημοσίων εκτάσεων στις δραστηριοποιούμενες εταιρείες ιχθυοκαλλιέργειας (δηλαδή στον εαυτό του).

Οι καθόλου αθώες ιχθυοκαλλιέργειες

Οι Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (ΠΟΑΥ) είναι υποχρέωση της χώρας, η οποία απορρέει από ευρωπαϊκή οδηγία. Όμως ο σχεδιασμός γίνεται χωρίς τη σύμφωνη γνώμη των τοπικών κοινωνιών.

Έτσι, τον Δεκέμβριο του 2020 το Διοικητικό Συμβούλιο της ΚΕΔΕ – Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας- κατέθεσε ψήφισμα προς την κυβέρνηση και τα συναρμόδια υπουργεία Περιβάλλοντος και Ενέργειας και Αγροτικής Ανάπτυξης εκφράζοντας τη δυσαρέσκεια του για τη δημιουργία ΠΟΑΥ σε νησιά και σε παράκτιες περιοχές, ερήμην της Αυτοδιοίκησης.

Σημειώνεται πως οι περιοχές στις οποίες η αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΕΝ μαζί με τις εταιρείες ιχθυοκαλλιέργειας έχουν αποφασίσει ότι θα δημιουργηθούν βιομηχανικές ζώνες ιχθυοτροφείων είναι οι ακόλουθες:

1) Θερμαϊκού, 2) Πιερίας, 3) Β.&Ν. Ευβοϊκού, 4) Οξειάς, 5) Κεφαλονιάς, 6) Θεσπρωτίας, 7) Εχινάδων & Αιτωλ/νίας, 8) Κορινθίας, Αργολίδας, Δυτικού Σαρωνικού, 9) Διαπόριων Νήσων, Σαρωνικού, Σαλαμίνος & ευρύτερης περιοχής, 10) Πόρου, 11) Λέρου, 12) Ακτών Αρκαδίας, Βουρλιά, Όρμου Κορακιά, Νήσου Πλατιά, Μεθάνων και Τροιζηνίας, 13) Χίου, 14) Λάρυμνας–Αταλάντης, 15) Δίαυλου Ωρέων Μαλιακού, 16) Βοιωτίας, 17) Χαλκιδικής, 18) Μεγάρων, 19) Όρμος Αγ. Νικολάου, Ερατεινής, Γαλαξίδι, Αντίκυρα, 20) Λέσβου, 21) Ρόδου – Χάλκης, 22) Ψερίμου, 23) Καλύμνου, 24) Αγαθονησίου, 25) Αμβρακικού.

Η αξία της παγκόσμιας αγοράς ιχθυοκαλλιέργειας ανήλθε σε 259,13 δισ. δολάρια το 2020 και αναμένεται να φτάσει τα 359,92 δισ. δολάρια μέχρι το 2026.

Ωστόσο, οι ιχθυοκαλλιέργειες είναι καλά τεκμηριωμένο ότι έχουν άμεσες, καθώς και έμμεσες, αρνητικές επιπτώσεις στη θαλάσσια ζωή, ιδίως σε εύθραυστα οικοσυστήματα με βιοποικιλότητα, όπως η ακτογραμμή του Πόρου, που φιλοξενεί λιβάδια Ποσειδωνίας (θαλάσσιο χορτάρι), έναν σημαντικό θαλάσσιο βιότοπο, και την απειλούμενη μεσογειακή φώκια, ένα είδος τόσο σπάνιο που περιλαμβάνεται στον κόκκινο κατάλογο της IUCN, με λιγότερες από 700 ζωντανές σήμερα.

Επιστήμονες εκτιμούν ότι για κάθε 100 τόνους ψαριών που παράγονται, απελευθερώνονται στη θάλασσα 9 τόνοι ρυπογόνων νιτρικών. Αυτή η συσσώρευση συμπυκνωμένων, πλούσιων σε άζωτο αποβλήτων προκαλεί ευτροφισμό, εξαιτίας του οποίου τα θαλάσσια είδη στερούνται οξυγόνο, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται «νεκρές ζώνες» γύρω από τα ιχθυοτροφεία.

Σύμφωνα με τη σχετική μελέτη, από την αρχική λειτουργία της ΠΟΑΥ στον Πόρο θα απορρίπτονται καθημερινά στη θάλασσα κατά μέσο όρο 16 τόνοι περιττωμάτων (τα οποία αντιστοιχούν σε μία πόλη 33.500 κατοίκων – τη στιγμή που ο Πόρος έχει 3.500 κατοίκους), υπολείμματα τροφής, φαρμακευτικές ουσίες όπως φορμόλη, απόβλητα χερσαίων εγκαταστάσεων κ.ά., ενώ προβλέπεται ρητά ότι η απασχόληση του τοπικού πληθυσμού θα στραφεί από τους τομείς του τουρισμού και της αλιείας σε εκείνον της ιχθυοκαλλιέργειας.

Ένα φαραωνικό έργο στον Πόρο

«Το φαραωνικό αυτό έργο βρίσκεται σε φάση αδειοδότησης. Η διαδικασία δεν έχει σταματήσει σε κανένα στάδιο και παρά τις διαμαρτυρίες μας, είμαστε σχεδόν στο προτελευταίο βήμα της νομιμοποίησής του» λέει στο «Κοσμοδρόμιο» ο δήμαρχος Πόρου, Γιάννης Δημητριάδης.

Όπως συνεχίζει να εξηγεί: «Μιλάμε για βιομηχανικές ζώνες. Το ίδιο το νομικό πλαίσιο τους στηρίζεται σε αυτό που έχουν οι βιομηχανικές ζώνες. Το 2011, οι εν λόγω 25 περιοχές χαρακτηρίστηκαν ως κατάλληλες για να δημιουργηθούν ΠΟΑΥ με ένα ειδικό χωροταξικό σχέδιο για τις υδατοκαλλιέργειες. Το ενδιαφέρον είναι πως το ειδικό χωροταξικό των καλλιεργειών το συνέταξε μια εταιρεία που της ανέθεσε τη δουλειά να το κάνει ο Σύνδεσμος Ελληνικών Θαλασσοκαλλιεργειών.

Δηλαδή οι ίδιες οι εταιρείες του κλάδου έφτιαξαν το χωροταξικό που τις βόλευε  και το έκαναν «δωρεά» στο υπουργείο Περιβάλλοντος. Αυτό είναι επίσημο, δεν είναι θεωρία συνωμοσίας.

Και τι διάλεξαν τελικά οι εταιρείες; Αυτές ακριβώς τις περιοχές στις οποίες μέχρι το 2011 δραστηριοποιούνταν με παράνομες άδειες επί τουλάχιστον 20 χρόνια. Από το 1990 που ξεκίνησαν να δίνονται άδειες ιχθυοτροφείων  από τις νομαρχίες, αυτές οι άδειες ήταν αυθαίρετες. Όποιος δήμος πήγαινε στο συμβούλιο επικρατείας, αυτό τις ακύρωνε. Πήγαινε μετά η εταιρεία έβγαζε μια άδεια λίγο παραδίπλα και έτσι το ιχθυοτροφείο παρέμενε.  Ξανά οι κάτοικοι στο συμβούλιο της επικρατείας από την αρχή».

Σύμφωνα με τον κ. Δημητριάδη, το μεγαλύτερο λάθος σε αυτές τις επιλογές που ξεκίνησαν το 1990, είναι ο Πόρος. «Σε ένα νησί που απασχολείται αποκλειστικά από τον τουρισμό και “πουλάει” καθαρή θάλασσα, φυσικό τοπίο, πράσινο κάλλος κ.τ.λ δεν χωράει μια δραστηριότητα που θα πάρει το 25% της έκτασης του νησιού. Αυτή η δραστηριότητα θα κλέψει τον παράκτιο χώρο της αποκλειστικής δραστηριότητας με την οποία ασχολούνται οι κάτοικοι. Σταδιακά αυτή η κατάσταση θα διαβρώσει την κοινωνία».

Επιπλέον, η σχεδιαζόμενη επέκταση στον Πόρο, θα τοποθετήσει δίχτυα ανησυχητικά κοντά στην ακτή. Ενώ στην Ισπανία και την Ιταλία τα ιχθυοτροφεία κατασκευάζονται κατά κανόνα μίλια μακριά από την ακτή, στην ανοιχτή θάλασσα, εκτιθέμενα στα ρεύματα και τις καταιγίδες, στην Ελλάδα τα περισσότερα ιχθυοτροφεία βρίσκονται μόλις 50-200 μέτρα μακριά από την ακτή, σε κλειστές περιοχές με ασθενή ρεύματα. Μια τέτοια εγγύτητα είναι επιθυμητή για τους ιδιοκτήτες των πάρκων, καθώς μειώνει το κόστος μεταφοράς και άλλα έξοδα και μειώνει τους κινδύνους που συνδέονται με τα ρεύματα και τις καταιγίδες, αλλά μειώνει επίσης τη σημαντική ανακυκλοφορία του νερού και είναι καταστροφική για τον βυθό.

Η εταιρεία που «αλώνει» την Ευρώπη

Μέχρι στιγμής έχουν εγκριθεί ιχθυοτροφεία σε 8 από τις 25 περιοχές. Την τελευταία δεκαετία, ξένα ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια εξαγόρασαν διάφορες ελληνικές εταιρείες ιχθυοκαλλιεργειών, που αντιμετώπιζαν οικονομικές δυσκολίες. Μεταξύ αυτών των κεφαλαίων είναι και η Avramar, η κορυφαία παραγωγός λαβρακιού και τσιπούρας εκτροφής στην Ευρώπη, η οποία κατέχει το 70% της ελληνικής παραγωγής εκτρεφόμενων ψαριών.

Σε δηλώσεις της στο πλαίσιο της καμπάνιας για την υπεράσπιση της θάλασσας του Πόρου, η Ανθή Γιαννούλου, δικηγόρος με ειδίκευση στο ναυτικό και περιβαλλοντικό δίκαιο, σημειώνει τα εξής: «Πολλές από τις ιχθυοκαλλιέργειες στην Ελλάδα επεκτείνονται σε περιοχές πολύ σημαντικές για τη βιοποικιλότητα, που προστατεύονται από Ευρωπαϊκές Οδηγίες και Διεθνείς Συμβάσεις, όπως θέσεις Natura 2000 και περιοχές υπό προστασία ACCOBAMS.

Ακόμα και σε αυτές τις περιοχές, η επέκταση προχωρά χωρίς τις νομίμως απαιτούμενες μελέτες που να αποδεικνύουν ότι η φέρουσα ικανότητα του οικοσυστήματος προφυλάσσεται. Η συντριπτική πλειοψηφία των μελετών είναι είτε ελλιπείς είτε ασαφείς, και είναι σαφώς υπέρ των ιχθυοκαλλιεργειών. Σχεδόν ποτέ δεν απορρίπτονται τα σχέδια για τις ΠΟΑΥ».