Στο γνωστό άρθρο της “Can the Subaltern Speak?” η Gayatri Spivak πραγματεύεται ένα από τα βασικότερα ως τότε ερευνητικά ερωτήματα της πολιτικής ανθρωπολογίας: «Μπορούν οι υποτελείς να μιλήσουν;». Η Spivak επανατοποθετεί το ερώτημα στη σωστή του βάση. Μας λέει πως η δυνατότητα εκφοράς λόγου από μέρους των υποτελών τάξεων και κοινωνικών ομάδων είναι δευτερεύουσας σημασίας, όταν μένει αναπάντητο το κύριο ερώτημα που για την ίδια είναι το εξής: «Μπορούν οι υποτελείς να ακουστούν;».
Αναφορικά με την ευάλωτη κοινωνική ομάδα των Ρομά οι ελληνικοί θεσμοί έχουν ήδη απαντήσει πως οι υποτελείς δεν μπορούν να ακουστούν, κλείνοντας επιδεικτικά τα αφτιά τους στις ανοιχτές ποινικές υποθέσεις δολοφονικής κρατικής βίας και αυθαιρεσίας εναντίον τους. Έτσι οι Άγγελος Μπαράι και Νικήτας Σιφονιός αποφάσισαν να δημιουργήσουν το ντοκιμαντέρ «ΔΗΚΕΟΣΙΝΗ», που θέμα του έχει τον τρόπο με τον οποίο η οικογένεια του δολοφονημένου με 36 σφαίρες από αστυνομικούς Νίκου Σαμπάνη διαχειρίζεται το πένθος και την απώλεια. Η ταινία τους θα φιλοξενηθεί στο φετινό Φεστιβάλ Δράμας, στην κατηγορία του Εθνικού Σπουδαστικού, εκτός του διαγωνιστικού πλαισίου. Με αφορμή το γεγονός, οι δημιουργοί του ντοκιμαντέρ μιλούν στο «Κοσμοδρόμιο».
«Αφορμή για το ντοκιμαντέρ αποτέλεσε η υπόθεση Φραγκούλη, του παιδιού που δολοφονήθηκε από αστυνομικούς στη Θεσσαλονίκη, μια υπόθεση με τα ίδια χαρακτηριστικά με αυτή του Σαμπάνη. Θεωρήσαμε ότι πλέον κάτι έπρεπε να γίνει. Νιώσαμε αγανάκτηση για αυτό που έγινε», αναφέρει ο Νικήτας Σιφονιός, συ-σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ. «Σίγουρα, ιστορικά το να υπάρχουν δύο παραπλήσια περιστατικά (δολοφονία Σαμπάνη και Φραγκούλη), μέσα σε σχεδόν έναν χρόνο, με καταδίωξη, χωρίς αντίσταση από πλευράς του καταδιωκόμενου, από την ίδια ανεκπαίδευτη αστυνομία, αποτυπώνεται ως ένδειξη υποχώρησης της Δημοκρατίας. Θελήσαμε να αναδείξουμε το ζήτημα της αστυνομικής βίας και να επικεντρώσουμε συγκεκριμένα στην κοινωνική ομάδα των Ρομά, ταυτόχρονα θελήσαμε να καταγράψουμε το ανθρώπινο κομμάτι, το βίωμα, το πένθος το αποτέλεσμα δηλαδή της αστυνομικής πρακτικής», συμπληρώνει ο Κώστας Βλαχόπουλος (σενάριο). «Κάθε δημιουργία σημαίνει την αναζήτηση κάποιας αλήθειας. Στη συγκεκριμένη υπόθεση φαινόταν από την αρχή πως προσπαθούσαν να κρύψουν την αλήθεια. Όλο αυτό το διάστημα ακούσαμε απ’ το ότι ο Νίκος είχε όπλο, μέχρι το ότι ήταν κλεμμένο το αυτοκίνητο. Οι αστυνομικοί πυροβόλησαν γύρω στις 40 φορές σε κατοικημένη περιοχή. Το αυτοκίνητο δεν δόθηκε ποτέ πίσω, κρατήθηκε υποτίθεται για έγκληματολογική έρευνα, έχει κατασχεθεί. Νιώσαμε την ανάγκη να εστιάσουμε στην οικογένεια Σαμπάνη και την δικιά της αλήθεια. Η αγανάκτηση που νιώσαμε ήρθε και κούμπωσε με το σεμινάριο: «Video and Story Telling Lab της ΜΚΟ Καρπός», προσθέτει ο Άγγελος Μπαράι (σκηνοθέτης).
«Ο τρόπος που μας υποδέχτηκαν στον καταυλισμό του Ασπροπύργου, σε έναν καταυλισμό εκτός του αστικού ιστού με πολλές ιδιομορφίες, οι οποίες οφείλονται στην εγκατάλειψή του από το κράτος και την θεσμική περιθωριοποίηση που υφίστανται αυτοί οι άνθρωποι, ήταν συγκινητικός. Θέλαμε να αναδείξουμε τον τρόπο ζωής των Ρομά, τα έθιμά τους, πως αντιμετωπίζουν καταστάσεις όπως ο θάνατος. Ουσιαστικά κάνουν ένα μεγάλο τραπέζι, στο οποίο φιλοξενείται ολόκληρη η κοινότητα, οι φίλοι, οι γείτονες – την ίδια όμως στιγμή την ατμόσφαιρα βαραίνει ένα πένθος τρομερό. Η εκδήλωση των συναισθημάτων και του πένθους διαφέρει. Βιώνουν πιο ανοιχτά το πένθος τους. Ίσως να μοιάζει περισσότερο στον τρόπο εκδήλωσης των συναισθημάτων και στα έθιμα της επαρχίας. Προσωπικά στις πόλεις δεν έχω δει να βιώνεται έτσι η απώλεια», σημειώνει ο Κώστας Βλαχόπουλος.
Υπ’ αυτό το πρίσμα, η έντονη εκδήλωση των συναισθημάτων έρχεται σε αντίθεση με την κλειστότητα της κοινότητας, γεγονός που υποδεικνύει πως ο κλειστός χαρακτήρας της δεν είναι παρά αμυντικό αντανακλαστικό προερχόμενο από την υφιστάμενη περιθωριοποίησή της. «Ενδεικτικό του αποκλεισμού που βιώνουν οι Ρομά είναι ένα περιστατικό που μας αφηγήθηκε ο πατέρας του Νίκου Σαμπάνη στο πλαίσιο του ντοκιμαντέρ. Η νεκροφόρα που μετέφερε το κορμί του παιδιού του, δεν μπορούσε να προσεγγίσει το σπίτι του γιατί στον δρόμο δεν υπήρχε άσφαλτος, μόνο λακκούβες και λάσπες. Ο δήμος δεν βοήθησε σε αυτό το κομμάτι, σαν να μην ήταν δημότης ο Νίκος. Ο πατέρας του αναγκάστηκε να πάει μόνος του να κλείσει τις λακκούβες του δρόμου για να ανέβει η νεκροφόρα στο σπίτι», αναφέρει ο Άγγελος Μπαράι. «Επίσης η οικογένεια υποστηρίζει πως δεν έχουν επιστραφεί τα πράγματα του παιδιού, τα ρούχα που φορούσε, τα προσωπικά του αντικείμενα. Ο πατέρας ενημερώθηκε για τον θάνατο του γιου του στην ΓΑΔΑ. Στο τηλέφωνο του είπανε έλα στην ΓΑΔΑ για μια αναγνώριση, δεν ήξερε καν πως πρόκειται για τον γιό του. Φαντάζεσαι τι αγανάκτηση μπορεί να νιώσει ένας άνθρωπος στη θέση του; Τι αξία να έχουν οι ζωές τους, όταν τους σκοτώνουν χωρίς λόγο, όταν τους ανακοινώνεται ο θάνατος με τέτοιον βίαιο τρόπο και όταν το αίτημα τους για βοήθεια δεν εισακούγεται;», σημειώνει κλείνοντας ο Νικήτας Σιφονιός.
Αν κάτι πρέπει να ξέρετε για την ταινία πριν πάτε να την δείτε τον Σεπτέμβρη στο φεστιβάλ είναι πως λειτουργεί ως σπασμένος καθρέφτης ενός τσακισμένου πατέρα, αν κάτι ενδέχεται να σας γονατίσει είναι φράση: «Δεκαπέντε μήνες τώρα κάθε πρωί τρέχουν τα μάτια μου. Κάθε πρωί». Κυρίως αυτό που πρέπει να ξέρετε πριν δείτε την ταινία είναι πως στο πλαίσιο των σχέσεων εξουσίας οι υποτελείς μπορούν πάντα να μιλήσουν, το ζήτημα είναι να τους δίνεται χώρος να ακουστούν πραγματικά.
