Για πάνω από εφτά μήνες, οι περίπου 120 χιλιάδες Αρμένιοι κάτοικοι της αυτοανακηρυχθείσας Δημοκρατίας του Αρτσάχ (στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, όπως είναι ευρύτερα γνωστό) βιώνουν έναν ασφυκτικό αποκλεισμό από τον υπόλοιπο κόσμο. Ήδη την 12η Δεκεμβρίου, μία ομάδα αυτοαποκαλούμενων ανεξάρτητων περιβαλλοντικών ακτιβιστών από το Αζερμπαϊτζάν προχώρησε στον αποκλεισμό του διαδρόμου του Λατσίν, του μοναδικού εδαφικού περάσματος που συνδέει το Ναγκόρνο-Καραμπάχ με την Δημοκρατία της Αρμενίας. Οι ακτιβιστές, μέλη των οποίων διατηρούσαν στενές σχέσεις τόσο με την κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν όσο και με την ίδια την οικογένεια του Αζέρου προέδρου Ιλχάμ Αλίγιεφ, απέκλεισαν το δρόμο με πρόσχημα την διαμαρτυρία ενάντια στις εξορύξεις ορυκτών κοιτασμάτων από την αρμενική πλευρά και το περιβαλλοντικό αποτύπωμα αυτών.
Ενισχύοντας ακόμη περισσότερο την πολιτική του αποκλεισμού του Αρτσάχ, το Αζερμπαϊτζάν προχώρησε σε τακτικές διακοπές της παροχής αερίου και ηλεκτρισμού, ενώ παράλληλα αύξησε τη στρατιωτική του παρουσία στην περιοχή, με τη δικαιολογία της παροχής ασφαλείας στους «ακτιβιστές». Η σταδιακή εξάντληση των ήδη περιορισμένων πόρων και βασικών αγαθών για την επιβίωση των Αρμενίων του Αρτσάχ, διαμόρφωσε μία νέα συνθήκη ανθρωπιστικής κρίσης. Μέχρι πρόσφατα, οι μοναδικοί που διατηρούσαν τη δυνατότητα να παρέχουν κάποια ελάχιστα αγαθά και να προσφέρουν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη στους αρμενικούς πληθυσμούς, ήταν οι ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις και η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού. Ωστόσο, ακόμα και αυτή η περιορισμένη παροχή βοήθειας, αποτελεί πλέον παρελθόν, καθώς οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν εγκατέστησαν πρόσφατα ένα νέο σημείο συνοριακού ελέγχου στον διάδρομο του Λατσίν, κοντά στην εκεί βάση των ρωσικών δυνάμεων, εξασφαλίζοντας με αυτόν τον τρόπο, τον πλήρη έλεγχο της ροής από και προς το Αρτσάχ.
Αψηφώντας πλήρως τις προειδοποιήσεις της Ρωσίας και όχι μόνο, περί παραβίασης της ειρηνευτικής συμφωνίας του 2020, το Αζερμπαϊτζάν μπλόκαρε και άλλα τμήματα του διαδρόμου, με την πρόφαση της μεταφοράς οπλισμού από την Αρμενία προς το Αρτσάχ. Την εγκατάσταση των Αζέρων ακολούθησε η απομάκρυνση των λεγόμενων «ακτιβιστών», ενώ ύστερα από ανταλλαγές πυρών μεταξύ Αρμενίων και Αζέρων στρατιωτών στη γέφυρα Χακάρι, οι τελευταίοι μπλόκαραν κάθε διέλευση από τον διάδρομο του Λατσίν, ακόμη και των οχημάτων μεταφοράς ανθρωπιστικής βοήθειας. Στην πραγματικότητα, το Αζερμπαϊτζάν ενορχήστρωσε τον πλήρη αποκλεισμό των Αρμενίων του Αρτσάχ, διαμορφώνοντας μία εκρηκτική κατάσταση.
Η αρκούδα στο δωμάτιο
Την ίδια στιγμή που οι Αρμένιοι του Αρτσάχ βιώνουν μία πρωτοφανή ανθρωπιστική καταστροφή, Αζερμπαϊτζάν και Αρμενία στρέφουν τα βέλη τους προς τις ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις. Το Μπακού κατηγορεί ανοιχτά πλέον τη Μόσχα, κάνοντας λόγο για αποτυχία της Ρωσίας να εξασφαλίσει την ειρηνευτική συμφωνία για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Δεν είναι η πρώτη φορά που το Αζερμπαϊτζάν στρέφεται εναντίον της ρωσικής δραστηριότητας στα εδάφη του νότιου Καυκάσου. Πρόσφατα μάλιστα το Μπακού είχε αναφέρει πως για τον αποκλεισμό των Αρμενίων, την αποκλειστική ευθύνη φέρουν οι ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις, θέτοντας στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων έναν εναλλακτικό διάδρομο επικοινωνίας του Αρτσάχ. Συγκεκριμένα, σε μία προσπάθεια να αποκτήσει τον πλήρη έλεγχο επί των αρμενικών περιοχών, αλλά και της δραστηριότητας των ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων, το Αζερμπαϊτζάν έχει προτείνει τη δημιουργία εναλλακτικού δρόμου μέσω του Αγκντάμ, μίας πόλης-φάντασμα περίπου 25 χιλιόμετρα ανατολικά του Στεπανακέρτ, της πρωτεύουσας των Αρμενίων του Αρτσάχ.
Αιχμές προς τη Μόσχα φαίνεται να αφήνει και το Γερεβάν τους τελευταίους μήνες, το οποίο έχει αναπτύξει μία πρωτόγνωρα κυνική στάση απέναντι στους Αρμενίους του Αρτσάχ. Οι εντάσεις στις σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Δημοκρατίας της Αρμενίας είναι πλέον κάτι σύνηθες με την πολιτική του πρωθυπουργού Νικόλ Πασινιάν, ο οποίος προσπαθεί απεγνωσμένα εδώ και χρόνια να πατήσει ανάμεσα στις δύο βάρκες της Δύσης και της Ανατολής, με μοναδικό αποτέλεσμα έως τώρα την περαιτέρω βύθιση της χώρας του. Τους τελευταίους μήνες ωστόσο, το Γερεβάν έχει αναπτύξει μία νέα εχθρική ρητορική απέναντι στη Ρωσία, κάνοντας πλέον ανοιχτά λόγο για κίνδυνο της εδαφικής ακεραιότητας της Αρμενίας, εξαιτίας των ρωσικών στρατευμάτων που λειτουργούν εδώ και δεκαετίες στη χώρα. Αποκορύφωμα αυτής της ρητορικής ήταν οι προ ολίγων μηνών διαρροές περί πιέσεων της Αρμενίας για ενσωμάτωσή της στο Ενωτικό Κράτος Ρωσίας και Λευκορωσίας, αλλά και οι κατηγορίες πως την ευθύνη για την ασφάλεια των Αρμενίων του Αρτσάχ έχουν οι ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις που δρουν στην περιοχή.
Η στοχοποίηση των ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων που δρουν στην περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ μοιάζει να ταυτίζεται με τη θέση που έχει αναπτύξει η Ε.Ε., η οποία έχει αναλάβει το ρόλο του συντονιστή των άκαρπων έως τώρα διαπραγματεύσεων μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν. Σύμφωνα με τους Ευρωπαίους διπλωμάτες ένα από τα κρίσιμα πλέον ζητήματα, αφορά την απομάκρυνση των ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και της αντικατάστασης τους από απεσταλμένους του ΟΗΕ και της Ε.Ε. Όπως είναι αναμενόμενο, η ρωσική πλευρά απορρίπτει πλήρως αυτήν την πρόταση, παρόλο που πλέον τόσο η Αρμενία όσο και το Αζερμπαϊτζάν έχουν μετατραπεί σε μοχλούς πίεσης υπέρ των δυτικών θέσεων. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως οι πρόσφατες κατηγορίες του Μπακού για την αποτυχία της Μόσχας να εξασφαλίσει μία ειρηνευτική συμφωνία σεβόμενη την εδαφική ακεραιότητα της χώρας, ήρθαν αμέσως μετά τη τριμελή συνάντηση Πασινιάν, Αλίγιεφ και του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ στις Βρυξέλλες.
Το δυσοίωνο μέλλον του Καυκάσου
Οι επεκτατικές βλέψεις των ΗΠΑ και της Ευρώπης στην πίσω αυλή της Ρωσίας, τον νότιο Καύκασο δεν είναι μία πρωτάκουστη είδηση. Ωστόσο, έπειτα από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι μεθοδεύσεις τους έχουν αρχίσει να οργιάζουν και ήδη φανερώνουν τους πρώτους καρπούς τους. Ο βασικός λόγος αυτών των βλέψεων είναι η κρίσιμη θέση του Καυκάσου, καθώς θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ανάχωμα τόσο για τη Ρωσία όσο και για το Ιράν, το οποίο ωστόσο έχει ξεκαθαρίσει πως δεν θα δεχτεί καμία αλλαγή στο status quo της περιοχής. Το βασικό ερώτημα βέβαια αφορά τους λόγους που τόσο Αρμενία και όσο και το Αζερμπαϊτζάν μοιάζουν να τάσσονται υπέρ των δυτικών θέσεων, φαινομενικά τουλάχιστον.
Παρόλο που οι πάλαι πότε ορκισμένοι εχθροί Αρμένιοι και Αζέροι μοιάζουν να φλερτάρουν με τη Δύση, εντούτοις οι λόγοι προσέγγισης για τη κάθε χώρα είναι πολύ διαφορετικοί. Αρχικά η Αρμενία, σε αντίθεση με τον Αζερμπαϊτζάν, καθ’ όλη τη διαπραγμάτευση βρίσκεται σε υποδεέστερη θέση και το Μπακού δεν χάνει ευκαιρία να το υπενθυμίζει αυτό. Η αδυναμία της Αρμενίας να βρει ισχυρά εργαλεία εξωτερικής πολιτικής, την αναγκάζει να δεχτεί οποιαδήποτε υποχώρηση, αναγνωρίζοντας την εδαφική ακεραιότητα του Αζερμπαϊτζάν, αποδεχομένη την απομάκρυνση των ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων, με μοναδική έκκληση τον σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων των Αρμενίων του Αρτσάχ. Η τελευταία θέση, περισσότερο μοιάζει να εκφράζει το φόβο του αρμενικού πολιτικού συστήματος να μην μετατραπεί το Αρτσάχ σε rogue state, παρά σε μία πραγματική ανησυχία για τον λαό του.
Από την άλλη πλευρά, το Αζερμπαϊτζάν γνωρίζει πολύ καλά πως κατέχει όλες τις ντάμες στην τράπουλα. Έχει κερδίσει τον δεύτερο πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2020, ελέγχει τη ζωτική στρόφιγγα των Αρμενίων του Αρτσάχ και αναγνωρίζει τις ευρωπαϊκές ανάγκες για τον ενεργειακό του πλούτο. Την ίδια στιγμή το Μπακού έχει εξασφαλίσει πως ο βασικός του σύμμαχος, η Τουρκία, συνεχίζει να βρίσκεται σταθερά δίπλα του, ανανεωμένο πλέον ύστερα και από την εκλογική νίκη του Ερντογάν. Όλα αυτά δίνουν το περιθώριο στην εξωτερική πολιτική του Αζερμπαϊτζάν διαπραγματεύεται με τους δικούς του χρόνους, επιχειρώντας να κερδίσει από κάθε πλευρά τα μέγιστα.
Παρά λοιπόν τις εξαγγελίες της Δύσης πως οι διαπραγματεύσεις προχωρούν σε θετική κατεύθυνση, η πραγματική κατάσταση στην περιοχή του νότιου Καυκάσου αποδεικνύει το ακριβώς αντίθετο. Το Αζερμπαϊτζάν δεν ενδιαφέρεται να επέλθει μία τελική ειρηνευτική συμφωνία, αλλά να επιτύχει τόσο τις δικές του γεωπολιτικές σκοπιμότητες, όσο και της Τουρκίας. Επιπλέον γνωρίζει πως ακόμα και αν υπάρξει αναγνώριση της εδαφικής του ακεραιότητας από την Αρμενία, το αγκάθι των 120 χιλιάδων Αρμενίων του Αρτσάχ που επί τρεις δεκαετίες βρίσκονται στα όπλα δεν θα επιλυθεί χωρίς εγκληματικές μεθόδους. Την ίδια στιγμή η Αρμενία φαίνεται να αδυνατεί να εξέλθει από την πολιτική κρίση στην οποία βρίσκεται εδώ και τουλάχιστον τρία χρόνια, αντιθέτως μοιάζει να βουλιάζει όλο και περισσότερο. Τέλος, τα πιο τραγικά θύματα είναι οι Αρμένιοι του Αρτσάχ, οι οποίοι τρία χρόνια ύστερα από τον πόλεμο των 44ων ημερών του 2020, βιώνουν πλέον μία άνευ προηγουμένου ανθρωπιστική κρίση, με μοναδικό πια σύμμαχο, τη Ρωσία.
Τη στιγμή που γράφονται αυτές σειρές, οι περίπου 120 χιλιάδες Αρμένιοι του Αρτσάχ επιβιώνουν με προϊόντα που οι ίδιοι παράγουν, καθώς τα καταστήματα έχουν στερεύσει από τα περισσότερα αγαθά. Η χρήση οχημάτων έχει αντικατασταθεί από άλογα, ενώ έχουν εξαντληθεί και τα ενεργειακά αποθέματα. Την ίδια στιγμή ωστόσο οι Αρμένιοι του Αρτσάχ μπλοκάρουν το δρόμο από το Αγκντάμ, αρνούμενοι οποιαδήποτε παροχή βοήθειας από το έδαφος του Αζερμπαϊτζάν.
