Σε πλήρη εκτροχιασμό φαίνεται να οδηγούνται οι σχέσεις Αρμενίας-Ρωσίας, έπειτα από μία σειρά δηλώσεων και κινήσεων της κυβέρνησης Πασινιάν. Πιο συγκεκριμένα, την Πέμπτη 6 Σεπτέμβρη, το υπουργείο Άμυνας της Αρμενίας ανακοίνωσε κοινή στρατιωτική άσκηση με τις ΗΠΑ. Τα κοινά γυμνάσια, με την ονομασία «Eagle Partner 2023», θα πραγματοποιηθούν εντός του εδάφους της Αρμενίας από 11 έως 20 Σεπτεμβρίου και, όπως αναφέρει η σχετική ανακοίνωση, στόχος τους είναι η βελτίωση των μονάδων που δραστηριοποιούνται σε ειρηνευτικές αποστολές, καθώς και η ανάπτυξη των τακτικών επικοινωνίας.

Παράλληλα με την ανακοίνωση των κοινών στρατιωτικών ασκήσεων, το Γερεβάν απέστειλε για πρώτη φορά ανθρωπιστική βοήθεια στην Ουκρανία, με την ίδια τη σύζυγο του Πασινιάν, Άννα Χακομπιάν, να επισκέπτεται το Κίεβο ως επικεφαλής της αποστολής. Παρά την ως τώρα σιωπή της αρμενικής κυβέρνησης σχετικά με την αποστολή βοήθειας στην Ουκρανία, η πρώτη κυρία της Αρμενίας δεν παρέλειψε να δημοσιεύσει φωτογραφίες  με τον Ζελένσκι, καθώς και τη σύζυγο του στο Κίεβο. Αξίζει να υπενθυμίσουμε πως η Αρμενία βρισκόταν ανάμεσα στα κράτη που ακολουθούσαν την στάση της Κίνας περί ουδετερότητας στο ουκρανικό ζήτημα. Άλλωστε το Κίεβο είχε δηλώσει την στήριξη του προς τις θέσεις του Μπακού όσον αφορά το ζήτημα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ενώ είχαν υπάρξει και κατηγορίες για αποστολή απαγορευμένων χημικών όπλων κατά τη διάρκεια του πολέμου προς το Αζερμπαϊτζάν, γεγονός που η Ουκρανική πλευρά είχε αρνηθεί πλήρως. Η αλλαγή στάσης της Αρμενίας ως προς τον πόλεμο στην Ουκρανία αποκαλύπτει μία πτυχή από τις τομές που πραγματοποιεί η εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης Πασινιάν, στην κατεύθυνση απομάκρυνσης από τη Ρωσία.

Μίαν ακόμη τομή αποτέλεσαν οι προ ολίγων ημερών δηλώσεις του Αρμένιου πρωθυπουργού σε συνέντευξη που παραχώρησε στην Ιταλική εφημερίδα La Repubblica. Κατά τη διάρκεια της σχεδόν μονόωρης συνέντευξης ο Πασινιάν ανέφερε ως «στρατηγικό λάθος» της πλήρη εξάρτηση της Αρμενικής εθνικής ασφάλειας από τη Ρωσία. Μάλιστα για να ενισχύσει αυτή τη θέση, ο Πασινιάν υποστήριξε πως η Ρωσία σήμερα βρίσκεται η ίδια σε ανάγκη στρατιωτικού εξοπλισμού, ενώ παράλληλα αδυνατεί να εγγυηθεί την ασφαλή λειτουργία του διαδρόμου του Λατσίν, πόσο μάλλον δε της ίδια της Αρμενίας. Δεν είναι η πρώτη φορά το Γερεβάν έχει στρέψει τα βέλη τη στρατιωτική επιρροή της Μόσχας στη χώρα. Παλαιότερα μάλιστα είχε γίνει και λόγος για την απομάκρυνση της ρωσικής στρατιωτικής βάσης που λειτουργεί από τη δεκαετία του ’40 στο Γκιουμρί, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Αρμενίας.

Ο Πασινιάν δεν παρέλειψε να εκφράσει ξανά την απογοήτευση του από τον ΟΣΣΑ και την ανεπαρκή του υποστήριξη προς την Αρμενία, υποστηρίζοντας πως η δυσφορία προέρχεται από το λαϊκό αίσθημα. Παρόλο που η αρμενική πλευρά ουκ ολίγες φορές έχει επικρίνει την παθητική στάση του οργανισμού στις διασυνοριακές εντάσεις με το Αζερμπαϊτζάν, εντούτοις πλέον μοιάζει αποφασισμένη να απομακρυνθεί από αυτόν. Αυτό υποδηλώνει άλλωστε και η απόφαση του προέδρου να ανακαλέσει τον μόνιμο εκπρόσωπο της Αρμενίας στον ΟΣΣΑ.

Την ίδια στιγμή, η Αρμενία απέστειλε το καταστατικό της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ΔΠΔ) προς επικύρωση από το κοινοβούλιο. Όπως υποστηρίζει το Γερεβάν, το οποίο εκκίνησε τις διαδικασίες να ενταχθεί στο ΔΠΔ ήδη από τα τέλη του 2022, βασικός του σκοπός είναι να αποκτήσει πλεονεκτήματα έναντι του Αζερμπαϊτζάν, το οποίο δεν έχει υπογράψει το καταστατικό. Ωστόσο, η επίσημη ένταξη της Αρμενίας στο ΔΠΔ, θα σημάνει και στην υποχρέωση της να συλλάβει τον πρόεδρο της Ρωσίας, εφόσον αυτός εισέλθει στη χώρα.

Στρατηγικές επιλογές ή στρατηγική αυτοκτονίας;

Όλα τα παραπάνω, όπως ήταν αναμενόμενο, έχουν προκαλέσει οργή στη Μόσχα, η οποία υποστηρίζει πως οι πράξεις της Αρμενίας θα έχουν βαριές συνέπειες, χωρίς ωστόσο να ξεκαθαρίζει περαιτέρω τα μέτρα που σκοπεύει να λάβει. Το φιλοδυτικό φλερτ του Πασινιάν, δεν είναι κάτι πρόσφατο. Σταθερά η αρμενική κυβέρνηση επιχειρούσε να ισορροπήσει ανάμεσα στην εμβάθυνση των σχέσεων της με τη δύση και τη διατήρηση των δεσμών με τη Ρωσία. Ωστόσο τον τελευταίο χρόνο η απομάκρυνση από τη Μόσχα έχει επιταχυνθεί προκαλώντας πλέον ραγδαίες αλλαγές στην εξωτερική πολιτική της χώρας. Το 2018, κατά την άνοδο του στην εξουσία, ο Πασινιάν υποστήριζε πως δε θα επιλέξει ανάμεσα σε Ρωσία και δύση, αλλά αντιθέτως η χώρα του σκοπεύει να μετατραπεί σε συνδετικό κρίκο. Σήμερα, πέντε χρόνια αργότερα ο ίδιος αναγνωρίζει πως για τη «Ρωσία είμαστε πολύ δυτικόφιλοι και για τη δύση είμαστε πολύ ρωσόφιλοι». Η συγκεκριμένη δήλωση αποδεικνύει τα αδιέξοδα των πολιτικών επιλογών της Αρμενίας.

Η επιλογή της Αρμενίας να διαρρήξει τις σχέσεις με τη Ρωσία τη δεδομένη χρονική στιγμή δεν είναι τυχαίες, ιδιαίτερα αν συνυπολογίσουμε την πρόσφατη επίσκεψη Ερντογάν στη Μόσχα, η οποία προκάλεσε καχυποψία στη δύση. Ένας συνδυασμός εγγυήσεων από πλευράς ΗΠΑ – ΕΕ, καθώς και πρόβλεψη του Γερεβάν πως μπορεί να λειτουργήσει ως φιλοδυτικό αντίβαρο στην περιοχή, πιθανόν να εξηγούν την υπάρχουσα κατάσταση. Πέραν όμως της σύγκρουσης με τη Ρωσία, η Αρμενική επιλογή περιπλέκει ακόμη περισσότερο της σχέσεις με το Ιράν, το οποίο παραμένει και ο στενότερος σύμμαχος του Γερεβάν στην περιοχή.

Η Τεχεράνη έχει κάνει ξεκάθαρο πως δεν θα επιτρέψει καμία αλλαγή στο statusquoτου νότιου Καυκάσου, καθώς την επέκταση των τουρκικών βλέψεων στην ευρύτερη περιοχή. Ωστόσο ως τώρα, οι δραστηριοποιήσεις του Ιράν στο Καύκασο παρέμεναν περιορισμένες, κυρίως εξαιτίας της ρωσικής παρουσίας. Δεν ήταν βέβαια λίγες οι φωνές στην Τεχεράνη που κατέκριναν την αδυναμία της Ρωσίας να διανοίξει το διάδρομο του Λατσίν και παρατηρούσαν με καχυποψία τις σχέσεις Μόσχας-Άγκυρας. Το Γερεβάν ως αντίβαρο λειτουργούσε ως τώρα θετικά για το Ιράν, η έντονη δυτική στροφή του ωστόσο και η παρουσία αμερικανικών δυνάμεων στα ίδια του σύνορα, μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες για τις διμερείς σχέσεις.

Ένας τρίτος πόλεμος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ;

Προτού η Αρμενία στραφεί έντονα εναντίον της Ρωσίας και υπέρ της δύσης, προσέγγισε έναν άλλον συνομιλητή, την Ινδία. Οι σχέσεις Αρμενίας-Ινδίας ήταν παραδοσιακά αρκετά σταθερές και λειτουργούσαν σε αντιδιαστολή της σχέσης Αζερμπαϊτζάν-Πακιστάν. Ωστόσο πρόσφατα, η Αρμενία προχώρησε ένα βήμα παραπέρα, αγοράζοντας σημαντικό οπλισμό, όπως οι εκτοξευτές πυραύλων Pinaka. Η συγκεκριμένη εξέλιξη προκάλεσε την έντονη δυσαρέσκεια του Αζερμπαϊτζάν προς την Ινδία, το οποίο ανέφερε πως μία τέτοια αγορά δε βοηθά στην σταθερότητα της περιοχής. Το συγκεκριμένο γεγονός ωστόσο μαρτυρούσε τηναναζήτηση της Αρμενίας για στρατιωτικούς εξοπλισμούς εκτός Ρωσίας, αλλά και την πιθανή προετοιμασία για το ενδεχόμενο ενός νέου πολέμου στην περιοχή.

Λίγες ημέρες πριν την ανακοίνωση των κοινών στρατιωτικών ασκήσεων ΗΠΑ-Αρμενίας, ο πρόεδρος της ντε φάκτο Δημοκρατίας του Αρτσάχ, Αραΐκ Χαρουτουνιάν, υπέβαλε την παραίτηση του, δηλώνοντας πως η ασταθής γεωπολιτική κατάσταση απαιτεί πιο ευέλικτες προσεγγίσεις. Παράλληλα, ο αρμενικός πληθυσμός του Ναγκόρνο-Καραμπάχ συνεχίζει να βιώνει την ολοένα αυξανόμενη ανθρωπιστική κρίση εξαιτίας του αποκλεισμού που έχει επιβάλει το Αζερμπαϊτζάν. Το τελευταίο μάλιστα κατηγορείται από την Αρμενία πως ενισχύει τις στρατιωτικές του δυνάμεις στα μεταξύ τους σύνορα, με το Μπακού να αρνείται κάτι τέτοιο. Ωστόσο μία σειρά από μαρτυρίες αναδεικνύουν έντονη κινητικότητα στα σύνορα. Η αποστολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Αρμενία ανακοίνωσε με τη σειρά της πως παρακολουθεί πιθανές στρατιωτικές εξελίξεις. Τουρκία και Αζερμπαϊτζάν επιθυμούν να αποκτήσουν το έλεγχο μίας περιοχής που εκτείνεται από την Κασπία θάλασσα μέχρι τα ανατολικά παράλια της Μεσογείου, διαπερνώντας την Αρμενία. Το Ιράν αρνείται οποιαδήποτε τέτοια αλλαγή, η οποία θα φέρει τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις στα βόρια σύνορα του, θα αποκλείσει το διάδρομο με την Αρμενία και θα απειλήσει την κυριαρχία του στην Κασπία. Η Ρωσία ως τώρα δείχνει να επιθυμεί διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης, με σκοπό να κερδίσει χρόνο, κάτι το οποίο δεν αφήνει ευχαριστημένη ούτε την Τεχεράνη.

Σε αυτήν τη ραγδαία θερμαινόμενη ψυχρότητα, η επιλογή της Αρμενίας να επιτρέψει αμερικανικές στρατιωτικές δυνάμεις στο έδαφος της και να συγκρουστεί με τη Μόσχα, κινδυνεύει να έχει δραματικές συνέπειες. Ο Πασινιάν αποφάσισε να προχωρήσει σε κλιμάκωση σε μία ήδη αρκετά ρευστή συνθήκη, γνωρίζοντας πως η αποκλιμάκωση δεν θα είναι εύκολη υπόθεση. Τα σύννεφα του πολέμου φαίνεται να μαζεύονται στον ουρανό του Καυκάσου. Μία ενδεχόμενη πολεμική σύρραξη με την Αρμενία είναι πιθανό να υπερβεί την περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Το ερώτημα λοιπόν είναι ποιοι θα επιθυμούσαν μία γενικευμένη σύγκρουση στον νότιο Καύκασο;