Οι τεταμένες σχέσεις Ιράν και Δύσης μπορούν να εντοπιστούν σε διάφορες συνωμοσίες που είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία συνεχούς δυσπιστίας ενάντια σε αποικιακές δυνάμεις όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Σαν σήμερα, στις 19 Αυγούστου 1953, πριν από 70 χρόνια, αμερικανικές και βρετανικές υπηρεσίες πληροφοριών οργάνωσαν ένα πραξικόπημα στο Ιράν που αναμφισβήτητα άλλαξε για πάντα τις εξισώσεις στη Δυτική Ασία (Μέση Ανατολή).

Το πραξικόπημα είχε ως αποτέλεσμα να ανατραπεί ο δημοκρατικά εκλεγμένος πρωθυπουργός της χώρας, Μοχάμεντ Μοσαντέκ, και να εγκαθιδρυθεί δικτατορικό καθεστώς με πρωθυπουργό τον στρατηγό Φαζλαλλάχ Ζαχεντί, ενισχύοντας έτσι την εξουσία του σάχη Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί. Ως αποτέλεσμα, οι Αμερικανοί μπόρεσαν να βγάλουν εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια και να λεηλατήσουν τον πλούτο του Ιράν.

Το πραξικόπημα της 28ης Μορντάντ, όπως είναι γνωστό στο Ιράν και η ανατροπή του Μοσαντέκ κατέχει εξέχοντα ρόλο στη σύγχρονη ιστορία του Ιράν, όπως και η ανατροπή του σάχη Παχλαβί, που είχε την υποστήριξη των ΗΠΑ, κατά την ιρανική επανάσταση του 1979.

Στις 15 Ιουνίου 2017, το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ δημοσίευσε έναν πολυαναμενόμενο τόμο αποχαρακτηρισμένων εγγράφων της αμερικανικής κυβέρνησης για το πραξικόπημα, τα σχέδια για το οποίο επεξεργάζονταν Αμερικανοί και Βρετανοί και έφερε την κωδική ονομασία AJAX (ή επιχείρηση «Αίαντας»).

Η δημοσίευση των εγγράφων έβαλε τέλος σε δεκαετίες εσωτερικών συζητήσεων και δημόσιας διαμάχης, αφού μια προηγούμενη επίσημη συλλογή παρέλειψε όλες τις αναφορές στον ρόλο των αμερικανικών και βρετανικών μυστικών υπηρεσιών στην ανατροπή της νόμιμης κυβέρνησης του πρωθυπουργού Μοχάμεντ Μοσαντέκ.

Το Λονδίνο είχε προηγουμένως αρνηθεί οποιοδήποτε ρόλο στο πραξικόπημα, αλλά τα νέα στοιχεία επιβεβαίωσαν τη συμμετοχή της Βρετανίας σε αυτό.

Πρωθυπουργός Μοχάμεντ Μοσαντέκ

Ο κύριος λόγος πίσω από το πραξικόπημα κατά του Ιρανού πρωθυπουργού φέρεται να ήταν η εθνικοποίηση της πετρελαϊκής βιομηχανίας του Ιράν μετά από ένα νομοσχέδιο που εισήχθη στο κοινοβούλιο από τον Mosaddegh το 1951.

Ο Μοσαντέκ ήταν ένας δημοφιλής Ιρανός πολιτικός που υπηρέτησε ως ο 35ος Πρωθυπουργός του Ιράν, κατέχοντας αξίωμα από το 1951 έως το 1953, όταν η κυβέρνησή του ανατράπηκε.

Η κυβένησή του εισήγαγε μια σειρά από κοινωνικά και πολιτικά μέτρα όπως η κοινωνική ασφάλιση, οι μεταρρυθμίσεις γης και οι υψηλότεροι φόροι, συμπεριλαμβανομένης της εισαγωγής της φορολόγησης του ενοικίου στη γη.

Η πιο σημαντική πολιτική της κυβέρνησής του, ωστόσο, ήταν η εθνικοποίηση της ιρανικής πετρελαϊκής βιομηχανίας, μια επίθεση σε βρετανικές εταιρείες πετρελαίου που λειτουργούσαν στο Ιράν.

Η εθνικοποίηση του πετρελαίου και η υποστήριξη του Αγιατολάχ Κασανί έκαναν τον Μοσαντέκ αμέσως δημοφιλή μεταξύ εκατομμυρίων Ιρανών, καθιστώντας τον εθνικό ήρωα και τοποθετώντας τον ίδιο και το Ιράν στο επίκεντρο της παγκόσμιας προσοχής, αλλά ταυτόχρονα τον έφεραν σε σύγκρουση με τις φιλοδυτικές ελίτ του Ιράν και τον δικτάτορα της χώρας, Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί.

Σε συνεργασία με τον δικτάτορα του Ιράν, η CIA και η MI6 άρχισαν να σχεδιάζουν μια συνωμοσία εναντίον του Μοσαντέκ, οργανώνοντας ταραχές στην Τεχεράνη που τελικά οδήγησαν στη σύλληψη του Μοσαντέκ.

Τον Αύγουστο του 2013 η κυβέρνηση των ΗΠΑ αναγνώρισε επισήμως τον ρόλο των ΗΠΑ στο πραξικόπημα δημοσιεύοντας ένα μεγάλο μέρος από προηγουμένως διαβαθμισμένα κυβερνητικά έγγραφα που δείχνουν ότι ήταν υπεύθυνη τόσο για τον σχεδιασμό όσο και για την εκτέλεση του πραξικοπήματος, συμπεριλαμβανομένης της δωροδοκίας Ιρανών πολιτικών, της ασφάλειας και υψηλόβαθμων στελεχών του στρατού, καθώς και προπαγάνδα υπέρ του πραξικοπήματος.

Η CIA αναφέρεται ότι αναγνωρίζει ότι το πραξικόπημα διεξήχθη «υπό την καθοδήγηση της CIA» και «ως πράξη της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, που σχεδιάστηκε και εγκρίθηκε στα ανώτατα επίπεδα της κυβέρνησης».

Σύμφωνα με τα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα και αρχεία της CIA, μερικοί από τους πιο επίφοβους μαφιόζους στην Τεχεράνη προσλήφθηκαν από τη CIA για να οργανώσουν ταραχές στις 19 Αυγούστου. Άλλοι άνδρες που πληρωνόταν από τη CIA μεταφέρθηκαν στην Τεχεράνη με λεωφορεία και φορτηγά και κατέλαβαν τους δρόμους της πόλης.

Εκατοντάδες Ιρανοί σκοτώθηκαν εξαιτίας του στρατιωτικού πραξικοπήματος που υποστηρίχθηκε από τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο. Ο Μοσαντέκ συνελήφθη, δικάστηκε και καταδικάστηκε για προδοσία από το στρατοδικείο του Σάχη. Στις 21 Δεκεμβρίου 1953, καταδικάστηκε σε τρία χρόνια φυλάκιση και στη συνέχεια τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό για το υπόλοιπο της ζωής του.

Ως ευχαριστώ στην αμερικανική βοήθεια, ο Σάχης υπέγραψε πάνω από το 40% των κοιτασμάτων πετρελαίου του Ιράν σε αμερικανικές εταιρείες, και συνέχισε την κυριαρχία του ως μονάρχης για τα επόμενα 26 χρόνια έως ότου ανατράπηκε από την Ισλαμική Επανάσταση.

Επακόλουθα του πραξικοπήματος του 1953

Μετά το πραξικόπημα του 1953, σχηματίστηκε κυβέρνηση υπό τον στρατηγό Φαζλολάχ Ζαχεντί, η οποία επέτρεψε στον Μοχάμεντ Ρέζα Παχλαβί, τον τελευταίο Σάχη του Ιράν, να κυβερνήσει πιο σταθερά ως μονάρχης. Βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στην υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών για να διατηρήσει την εξουσία.

Ο Σάχης έγινε ένας από τους πιο έμπιστους συμμάχους της Αμερικής στον Ψυχρό Πόλεμο και η αμερικανική οικονομική και στρατιωτική βοήθεια διοχετεύθηκε στο Ιράν κατά τις δεκαετίες του 1950, του 1960 και του 1970.

Μεταξύ Ιανουαρίου 1978 και 11 Φεβρουαρίου 1979, ο μουσουλμάνος επαναστατικός λαός του Ιράν, υπό τη σοφή ηγεσία του Αγιατολάχ Χομεϊνί, Ιδρυτή της Ισλαμικής Επανάστασης, εξέφρασε την αντίθεσή του ενάντια στην κοσμική και υποστηριζόμενη από τις ΗΠΑ κυριαρχία του Σάχη που διέπραξε πολλά εγκλήματα και πολλά δεινά για το ιρανικό έθνος.

Στις αρχές του 1979, όταν οι τεράστιες διαδηλώσεις στους δρόμους και η ιρανική δημόσια δυσαρέσκεια σε όλη τη χώρα εντάθηκαν, ο δικτάτορας του Ιράν και η οικογένειά του εγκατέλειψαν το Ιράν στις 16 Ιανουαρίου για πάντα.

Ιρανός εκπρόσωπος: Ο σχεδιασμός πραξικοπημάτων είναι εγγενής στις κυβερνήσεις των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου

Ο εκπρόσωπος του ιρανικού υπουργείου Εξωτερικών Νάσερ Καναάνι δήλωσε ότι η υποστήριξη δεσποτάδων και ο σχεδιασμός πραξικοπημάτων σε άλλα έθνη είναι ριζωμένα στις κυβερνήσεις των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου.

Σε μια ανάρτηση στον λογαριασμό του X το Σάββατο, ο Καναάνι κατήγγειλε τον ρόλο των κυβερνήσεων της Ουάσιγκτον και του Λονδίνου στην επινόηση του πραξικοπήματος του 1953 στο Ιράν.

«Πριν από 70 χρόνια, μια εθνική κυβέρνηση στο Ιράν ανατράπηκε από ένα πραξικόπημα που υποστηρίχθηκε από τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο», είπε.

«Η υποστήριξη δικτάτορων, η ανάμειξη στις εσωτερικές υποθέσεις, η καταστολή των ελευθεριακών κινημάτων και η ενορχήστρωση πραξικοπημάτων είναι επαναλαμβανόμενα στοιχεία της αμερικανικής και βρετανικής πολιτικής», πρόσθεσε ο Ιρανός εκπρόσωπος.