Η σκακιστική επικαιρότητα των τελευταίων δύο βδομάδων μπορεί να πει κανείς ότι εικονογραφεί τα στάδια που διανύει μια ερωτική σχέση: οργασμική εκκίνηση γεμάτη ενθουσιασμό, βαρετή ρουτίνα της μονογαμίας, υστερικό άγχος ότι ο άλλος απατά. Το εξαιρετικό, από την άποψη του θεάματος και του ανταγωνισμού, σκάκι στο Πανευρωπαϊκό Πρωτάθλημα εθνικών ομάδων στο Μαυροβούνιο, ακολούθησε το ρουτινιάρικο στην έναρξή του, γεμάτο ισοπαλίες, τουρνουά της ελίτ στο Σαιντ Λιούις, την ίδια ώρα που ένας απασφαλίσας Κράμνικ δημοσίευε 25λεπτο βίντεο στο σκακιστικό κανάλι στο Youtube του Λεβιτόβ ζητώντας να ελεγχθούν οι παρτίδες του Χικάρου Νακαμούρα στο Chess.com.
Η μαγεία και το λάθος
Ήδη από τον Αύγουστο, οπότε και ανακοινώθηκαν οι τελικές συμμετοχές, το Πανευρωπαϊκό Πρωτάθλημα εθνικών ομάδων, που διεξήχθη στην Μπούντβα, τη γραφική πόλη στα παράλια της Αδριατικής, αναμενόταν αμφίρροπο. Ο λόγος είναι ότι ο ανταγωνισμός για τα μετάλλια θα κορυφωνόταν από την γνωστή πια απουσία των ρωσικών ομάδων λόγω των κυρώσεων, αλλά επιπροσθέτως από την απόφαση της Ουκρανίας να μη στείλει κι αυτή αποστολή στο Όπεν κομμάτι της διοργάνωσης, επικαλούμενη πολεμικές ανάγκες. Κι αν το Αζερμπαϊτζάν των Μαμεντιάροβ και Ραντζάμποβ έμοιαζε μια κλάση πάνω, οι υπόλοιπες ομάδες έδειχναν εξίσου απειλητικές. Η Νορβηγία είχε τον Κάρλσεν, η Γερμανία τον Κέιμαρ, η Ρουμανία τον Ράπορτ και τον δεύτερο μεγαλύτερο μ.ο. ΕΛΟ, ενώ η Σερβία ήταν… ρωσική: δύο ισχυροί Ρώσοι γκραν μετρ, ο Αλεξάντρ Πέντκε και ο Αλεξέι Σαράνα έπαιζαν με τα χρώματά της.
Ακόμα πιο ρευστά προοικονομούνταν τα πράγματα στις γυναίκες, με τη Γεωργία και το Αζερμπαϊτζάν να προτάσσονται ως φαβορί, αλλά με τις ομάδες να μην έχουν μεγάλες διαφορές δυναμικότητας στις κάτω σκακιέρες και με τη φόρμα των ανερχόμενων σκακιστριών να αποτελεί μια κρίσιμη συνιστώσα του τελικού αποτελέσματος.
Τα τελικά αποτέλεσμα, ήδη γνωστά, δικαίωσαν όσους περίμεναν σασπένς και εκπλήξεις. Η μεγαλύτερη φυσικά είναι η κατάρρευση του Αζερμπαϊτζάν. Ο Τιμούρ Ραντζάμποβ είχε ένα φριχτό τουρνουά και δεν μπόρεσε να κερδίσει ούτε μία παρτίδα, ενώ ο Μαμεντιάροβ στη 2η σκακιέρα είχε μόλις 2 νίκες απέναντι σε έναν ανταγωνισμό με σημαντικά κατώτερο ΕΛΟ. Για άλλη μια φορά η πίεση ενός όπεν τουρνουά προκάλεσε θύματα στα υψηλά της ελίτ, τα οποία αρχίζουν να φαντάζουν ότι στέκουν σε όλο και πιο σαθρά θεμέλια. Ακόμα και ο μέγας Μάγκνους Κάρλσεν κατάφερε να πάρει το χρυσό μετάλλιο στη σκακιέρα του, αποφασίζοντας ωστόσο να μη ρισκάρει και να μην παίξει στον τελευταίο γύρο. Το χρυσό μετάλλιο συνοδεύτηκε με μόλις έναν πόντο κέρδος στο ΕΛΟ, καθώς ως επί το πλείστον ο πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής είχε να αντιμετωπίσει γκραν μετρ με σημαντικά χαμηλότερη αξιολόγηση από αυτόν.
Μία από τις κορυφαίες στιγμές του όπεν έχει ελληνικό χρώμα. Η νίκη του Νικόλα Θεοδώρου επί του Ρατντζάμποβ σε μια μινιατούρα 19 κινήσεων σχολιάστηκε πολλαπλώς. Ο Θεοδώρου έπιασε αδιάβαστο τον Αζέρο σε μια προετοιμασμένη βαριάντα της Ρωσικής και τον ανάγκασε σε εγκατάλειψη, έχοντας ο ίδιος χρησιμοποιήσει μόνο 2 λεπτά από τον χρόνο σκέψης που διαθέτει. Το αποτέλεσμα είναι ενδεικτικό του πόσο οι διακρίσεις που εισάγουν τα κλειστά τουρνουά ανάμεσα σε γκραν μετρ της ελίτ και απλούς γκραν μετρ στερούν από τον σκακιστικό κόσμο τέτοιες στιγμές, επιτρέψτε μου να πω, «προγραμματισμένης έκπληξης». Έκπληξης λόγω της νίκης του αουτσάιντερ, προγραμματισμένης επειδή η δουλειά στην προετοιμασία είναι αναπόσπαστο κομμάτι από τη ζωή κάθε γκραν μετρ. Ο Θεοδώρου δεν δουλεύει απαραίτητα λιγότερο από τον Ραντζάμποβ -ο οποίος έχει κεράσει παρόμοιες εκπλήξεις σε μεγάλους παίκτες στο παρελθόν- αλλά έχει λιγότερες ευκαιρίες να δείξει τη δουλειά του.
Μια ακόμα κορυφαία στιγμή του τουρνουά ανήκει επίσης σε ελληνική συμμετοχή. Είναι φυσικά η θυσία βασίλισσας που πραγματοποίησε η Σταυρούλα Τσολακίδου εναντίον της Νατάλια Μπούκσα στον 5ο γύρο του τουρνουά. Φυσικά και η εμφάνιση της Τσολακίδου δεν αποτελεί έκπληξη για όποιον και όποια έχει παρακολουθήσει την πορεία της γενικά, αλλά και τη φόρμα της τους τελευταίους μήνες ειδικά. Η θυσία της βασίλισσας που σχολιάστηκε σε όλο τον σκακιστικό κόσμο αποτελεί το αισθητικό επιστέγασμα αυτής της πορείας προς το να γίνει γκραν μετρ. Το επιθετικό στυλ της Τσολακίδου, γειωμένο στην πολύ καλή γνώση μαζί με την αίσθηση της δυναμικής της θέσης οδηγούν σε παρτίδες που πραγματικά χαίρεται κανείς να τις βλέπει.
Το κοινό που υπάρχει στα επιτεύγματα των Θεοδώρου και Τσολακίδου (θαυμάσια μινιατούρα βασισμένη στην προετοιμασία, εκπληκτική θυσία βασισμένη στην υιοθέτηση ενός δυναμικού στυλ) είναι η αγωνία της αναγνώρισης. Εδώ την αναγνώριση πρέπει να τη δούμε όχι με τη χυδαία, καθημερινή έννοια του «να γίνω γνωστός», αλλά με αυτή που έχει εισάγει στη φιλοσοφική συζήτηση με τη Φαινομενολογία του Πνεύματος ο Γκέοργκ Βίλχελμ Φρίντριχ Χέγκελ και έχει έκτοτε χρησιμοποιηθεί από ένα ρεύμα της κριτικής θεωρίας. Μια υποκειμενικότητα ανέρχεται στο επίπεδο της υποκειμενικότητας όταν αναγνωριστεί ως τέτοια από μια άλλη υποκειμενικότητα: η ύπαρξή της προϋποθέτει διυποκειμενικότητα. Ο μετρ γίνεται μετρ όταν τον αναγνωρίσει η κοινότητα. Και ένα όπεν τουρνουά προσφέρει τη δυνατότητα αυτή η αναγνώριση να γίνει πιο εμφατική.
Απέναντι σ’ αυτό το πάθος της αναγνώρισης οι καταξιωμένοι σκακιστές της ελίτ υιοθετούν αμέσως μια αμυντική στάση. Σκοπός είναι η διατήρηση του προνομίου, με αποτέλεσμα να αποφεύγονται οι καινοτομίες και το ρίσκο. Γι’ αυτό και όταν βρεθεί ένα κενό, όπως στην περίπτωση του Ραντζάμποβ το αποτέλεσμα μοιάζει τόσο εξαιρετικό.
Βίντεο: Ο Agadmator αναλύει την θυσία βασίλισσας της Τσολακίδου, ένα από τα πιο θεαματικά στιγμιότυπα του εφετινού Πανευρωπαϊκού Πρωταθλήματος
Η ρουτίνα της ελίτ και η αγωνία του ΕΛΟ
Το Sinquefield Cupαποτελεί τον τελευταίο σταθμό στο εφετινό GrandChessTour, μια σειρά τουρνουά της ελίτ που ανέκαθεν προκαλούσαν το ενδιαφέρον του κοινού. Τα ονόματα είναι πράγματι εντυπωσιακά: ο Γιαν Νεπόμνιατσι, ο Φαμπιάνο Καρουάνα, ο Άνις Γκίρι, ο Ρίτσαρντ Ράπορτ, ο Αλιρέζα Φιρούζα, ο Γουέσλι Σο, ο Μαξίμ Βασιέ-Λαγκράβ, ο Γιαν Κριστόφ Ντούντα και ο Λενιέ Ντομίνγκεζ δεν χρειάζονται πολλές συστάσεις. Στα συν της αγωνίαό τι είναι το τελευταίο μεγάλο τουρνουά κλασικού χρόνου σκέψης πριν το τέλος της χρονιάς. Αυτό σημαίνει ότι εδώ θα κριθεί ποιος θα προκριθεί στο επόμενο τουρνουά διεκδικητών βάσει ΕΛΟ.Φιρούζα, Σο, Ντομίνγκεζ και Γκίρι είναι οι κύριοι ανταγωνιστές εδώ, γεγονός που θεωρητικά καθιστούσε το τουρνουά πηγή θεάματος.
Κι όμως, οι εναρκτήριοι γύροι υπήρξαν απογοητευτικοί. Πολλές ισοπαλίες, λίγη διάθεση για μάχη. Κλασικά πράγματα της ελίτ δηλαδή που προκαλούν και την ανάλογη δυσαρέσκεια στο κοινό, ακόμα κι όταν σε αυτό περιλαμβάνεται ο Γκάρι Κασπάροβ:
Αυτή η προσδοκία του κοινού για δράση δεν είναι όμως δικαιολογημένη. Μεταξύ παικτών της ελίτ η αναγνώριση είναι δεδομένη, επομένως το παιχνίδι παίζεται στις λεπτομέρειες των μικρών διαφορών. Η έκπληξη εδώ είναι εκ των προτέρων ακυρωμένη, το ρεπερτόριο των αντιπάλων είναι γνωστό και η προετοιμασία έχει μικρότερο εύρος δράσης για να είναι αποτελεσματική. Στην επικράτεια της ελίτ κοιμούνται όλοι με τα παράθυρα ανοικτά κι είναι δύσκολο να πιάσεις κάποιον στον ύπνο. Σε αντίθεση με τη ζούγκλα των όπεν τουρνουά εδώ κυριαρχεί η ηρεμία του ακριβού προαστίου. Απέναντι σε γνώριμους γείτονες πρυτανεύει η σύνεση, η οποία συνήθως είναι βαρετή, αλλά αποτελεί καρπό πολλών δοκιμασιών.
Εξ ου και η διαφορά στην επιλογή ανοιγμάτων και βαριαντών. Η επιθετικότητα είναι εύκολο να ανακοπεί, καθώς όλοι και όλες μοιάζουν να είναι καλά διαβασμένοι και να μη θέλουν να δοκιμάσουν το εκτός βιβλίου, παρά μόνο ευκαιριακά. Κι εκεί ωστόσο τα πράγματα καταλήγουν σε ήρεμες θέσεις, όπου οι μανούβρες κυριαρχούν επί των θυσιών. Βασικός παράγοντας είναι η αποφυγή του λάθους κι ως γνωστόν χωρίς λάθος δεν παράγεται θέαμα. Αυτό δουλεύει όμως και ανάποδα, αν η αποφυγή του λάθους είναι αξία, τότε η ίδια η παραγωγή βαριαντών κινείται προς λιγότερο κρίσιμες θέσεις. Η ακρίβεια παράγεται ως έλλειψη ρίσκου. Ο τζόγος περιορίζεται όσο το ΕΛΟ ανεβαίνει.
Γιατί όμως πληθαίνουν ξαφνικά τα παράπονα σε σχέση με μια πρακτική που ακολουθεί το σκάκι κορυφής δεκαετίες τώρα; Νομίζω ότι μια πιθανή απάντηση κρύβεται στην ταυτόχρονη εξέλιξη της αύξησης της διάδοσης του σκακιού στη Δύση με την όλο και μεγαλύτερη συχνότητα διαδικτυακών τουρνουά σύντομου χρόνου. Τα δύο γεγονότα εξελίσσονται παράλληλα και συμβάλουν σ’ έναν εκδημοκρατισμό του παιχνιδιού που οδηγεί στο να βλέπουμε εμείς οι απλοί θνητοί τα όπεν τουρνουά με μεγαλύτερο ενδιαφέρον γιατί προσφέρουν μεγαλύτερο ποσοστό ταύτισης: παίκτες που παίζουν επιθετικά, ανοίγματα που οδηγούν σε πιο οικείες από την άποψη της κατανόησης καταστάσεις, λάθη, θέαμα. Η εξοικείωση με το λάθος είναι εμφανής και στο γρήγορο σκάκι, αλλά απουσιάζει σε βαθμό απανθρωποποιητικό από τις βαρετές παρτίδες των παικτών της ελίτ. Αυτό που κάποτε κοιτούσαμε με δέος τώρα δείχνει λιγότερο ελκυστικό. Όταν βλέπω τον Κάρλσεν και τον Νακαμούρα στο chess.comνα παίζουν θεαματικό γρήγορο σκάκι γιατί να αναλωθώ στην παρακολούθηση μιας τετράωρης Ισπανικής στο Σαιντ Λούις, με σκοτεινούς ελιγμούς πύργων και εντέλει νούλα;
Βέβαια, η γκρίνια στο Σαιντ Λιούς τελείωσε όταν ο Καρουάνα άρχισε να κερδίζει, φτάνοντας σε μια ακόμα μεγάλη επιτυχία φέτος, και ο Ντομίνγκεζ ως αουτσάιντερ τερμάτισε δεύτερος, βάζοντας φωτιά στην κούρσα του ΕΛΟ. Όσο προηγείται κατά μόλις μία μονάδα, και ο Ντομίνγκεζ βρει κάποιο τουρνουά να παίξει (στο εξωτερικό -η ΦΙΝΤΕ έμαθε πολλά από την υπόθεση Ντινγκ) θα έχει τις ελπίδες του.
Κράμνικ μαινόμενος
Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από όταν ο Κράμνικ ανακοίνωνε την απόσυρσή του από τα διαδικτυακά τουρνουά του chess.com, αφήνοντας αιχμές για εξαπάτηση. Εκείνη η απόφασή του είχε συνδεθεί με την υπόθεση του Νίμαν, που τόσο είχε ταλανίσει τον σκακιστικό κόσμο -και τον ταλανίζει ακόμα: μόλις την προηγούμενη εβδομάδα ο Νίμαν σκόραρε 8 στα 9 στο «Τουρνουά της Ειρήνης» στο Ζάγκρεμπ και άνοιξε πάλι ο ασκός του Αιόλου με μπηχτές για απίθανη ακρίβεια και άλλα ηχηρά παρόμοια. Βέβαια κι ο ίδιος ο Νίμαν αρέσκεται να προκαλεί: μετά τη νίκη συνέκρινε τον εαυτό του με τον Μπόμπι Φίσερ.
Ο στόχος του Κράμνικ ωστόσο αποδείχτηκε πως ήταν άλλος. Στα μέσα Νοεμβρίου ο 14ος παγκόσμιος πρωταθλητής επανήλθε παρουσιάζοντας μερικά στατιστικά στοιχεία από το chess.comτα οποία θεώρησε ως ύποπτα. Ο Κράμνικ παρουσίασε σερί νικών και αποδόσεις για να υποστηρίξει ότι κάτι είναι σάπιο στο βασίλειο της Δανιμαρκίας. Σ’ εκείνη την πρώτη εμφάνισή του με στατιστικά ο Κράμνικ δεν κατονόμασε κάποιον παίκτη. Ωστόσο ήταν εμφανές ότι φωτογράφιζε τον πλέον επιτυχημένο παίκτη του chess.comαυτήν την περίοδο, τον Χικάρου Νακαμούρα. Το γεγονός ότι ο Νεπόμνιατσι, μελλοντικός αντίπαλος του Νακαμούρα στο προσεχές πρωτάθλημα διεκδικητών αναπαρήγαγε τις κατηγορίες του Κράμνικ, βάζει τη διαμάχη σε ένα άλλο πλαίσιο της κόντρας Δύσης-Ρωσίας.
Αυτό φάνηκε καθαρότερα από την -επιτέλους- ευθεία επίθεση του Κράμνικ στον Νακαμούρα που ήρθε την προηγούμενη εβδομάδα μέσα από το κανάλι στο YouTubeτου μεγιστάνα και μαικήνα του σκακιού Ίλια Λεβιτόβ -να θυμίσουμε ότι ο Λεβιτόβ είναι φίλος του Κράμνικ και συσσυγγραφέας του εξαιρετικού βιβλίου του Γεβγκένι Μπαρέεβ From London to Elista, βιβλίο που εξιστορεί ακριβώς τα παγκόσμια πρωταθλήματα του Κράμνικ.
Βίντεο: Ο Βλαντιμίρ Κράμνικ παρουσιάζει τα στατιστικά του Νακαμούρα ζητώντας διερεύνηση
Η έμφαση στο βίντεο του Κράμνικ δεν δίδεται στο ότι ο Νακαμούρα έκλεψε -ο πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής φροντίζει να μη το πει ρητά- αλλά στο ότι το chess.comδεν είναι ικανό να ανταποκριθεί στις καταγγελίες. Ο Κράμνικ είναι μαινόμενος επειδή οι έως τώρα αιτιάσεις του δεν έχουν τύχει της αρμόζουσας προσοχής. Γι’ αυτό και καλεί σε συλλογή υπογραφών. Το ενδιαφέρον, αν συγκρίνει κανείς τις περιπτώσεις Νίμαν και Νακαμούρα, είναι ότι στη δεύτερη η κατηγορία δεν σχετίζεται με το περιεχόμενο των παρτίδων (την ακρίβεια που θα θεωρούταν εξωπραγματική), αλλά με το σερί καθαυτό, τη μορφή της επίδοσης.
Ο Νακαμούρα σήκωσε φυσικά το γάντι με ένα tweetπου στάζει ειρωνεία:
«Λαμβάνοντας υπόψη όλα όσα συνέβησαν, νομίζω ότι για να αποδείξω την ικανότητά μου, θα πρέπει να μαγνητοσκοπώ τον εαυτό μου παίζοντας, εξηγώντας προφορικά τη λογική πίσω από όλες τις κινήσεις μου, ενώ παίζω επίσης πολύ γρήγορα. Περίμενε λίγο…», αναφερόμενος φυσικά στο ότι συχνά παίζει στριμάροντας ονλάιν, μιλώντας δηλαδή στο κοινό για τη λογική πίσω από τις κινήσεις.
Αστεία πράγματα, θα πει κανείς. Αλλά πόσο αστείο είναι ένας ευυπόληπτος πρώην πρωταθλητής να κατηγορεί τη μεγαλύτερη δυτική πλατφόρμα, η ιδιοκτησία της οποίας ανήκει στον Μάγκνους Κάρλσεν; Και πόσο αστείο είναι όταν ένας από τους δεύτερους του Κάρλσεν αφήνει αιχμές για το γεγονός ότι οι εταιρείες του Λεβιτόβ συνεργάζονται με το ρωσικό κράτος; Η Δύση εναντίον της Ανατολής, το καινούριο -γρήγορο και ονλάιν- σκάκι εναντίον του παλιού -αργού και επί της σκακιέρας των ελίτ- προβάλλουν και πάλι ως δύο άξονες έντονες διαφοροποίησης. Μέχρι το επόμενο επεισόδιο…
