2020. Το ντοκιμαντέρ Kiss The Ground βγαίνει στις αίθουσες. Μιλά για τη βιομηχανική γεωργία, την εξάντληση τεράστιων εκτάσεων γης, για το γεγονός ότι αν επιμείνουμε σε αυτό το μοντέλο, έχουμε ακόμα 60 χρόνια μέχρι να αποδεσμεύσουμε όλον τον άνθρακα στην ανώτερη ατμόσφαιρα. Δηλαδή, 60 ακόμα σοδειές. Σύμφωνα με τους ειδικούς που ζητείται η άποψή τους, όμως, μπορούμε ως ανθρωπότητα να ορίσουμε ως σημείο αντιστροφής τα 30 χρόνια, εάν προχωρήσουμε στη λεγόμενη «αναγεννητική γεωργία». Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, τη μεγαλύτερη σημασία για την έκλυση αερίων του θερμοκηπίου, αλλά και για την απαλλαγή από τους ψεκασμούς με χημικά, έχει το ίδιο το χώμα.

Με την πεπατημένη μέθοδο, εξολοθρεύονται όλοι οι μικροοργανισμοί που κάνουν το χώμα ζωντανό, ικανό όχι μόνο να αποδώσει σοδειές, αλλά (και κυρίως αυτό), να δεσμεύει τον άνθρακα και να μην εξαπολύεται αυτός στην ατμόσφαιρα. Υγιές χώμα σημαίνει κατακράτηση άνθρακα και νερού. Εξαντλημένο χώμα από μαζικής κλίμακας οργώματα και με εξολοθρευμένο το οικοσύστημα που διατηρεί θρεπτικά συστατικά και ριζικά συστήματα, σημαίνει ασύλληπτες ποσότητες νερού και άνθρακα απελευθερωμένες. Υγιές χώμα μπορεί μόνο να υπάρχει με συνυπάρχουσες καλλιέργειες, ποικιλότητα και συνδυασμό κτηνοτροφίας και γεωργίας. Σε αυτή την κρίσιμη καμπή, η ανθρωπότητα θα μπορούσε με την ανάλογη απόφαση να αρχίσει αυτή την αντιστροφή, λοιπόν, σε 30 χρόνια. Άνθρωποι που είναι σήμερα 20 χρονών θα μπορούσαν να δουν τη μέση θερμοκρασία της Γης να πέφτει. Η ταινία σε σκηνοθεσία των Jessica και Josh Tickell και αφηγητή τον Woody Harrelson, απέσπασε δεκάδες σημαντικά βραβεία και το δίκτυο που έχει δημιουργηθεί έκτοτε εξακολουθεί να κάνει ό,τι μπορεί ώστε να ευαισθητοποιηθούν όσο περισσότεροι ανά τον κόσμο καλλιεργητές γίνεται.

Την ίδια εποχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν πια επικεφαλής, αποφασίζεται το σχέδιο «Ενωσιακή στρατηγική 2030 για τη Βιοποικιλότητα» με σκοπό τη διάσωση των οικοσυστημάτων, τη διατήρηση της άγριας φύσης στο 30% της γης και το 30% της θάλασσας, την εξισορρόπηση των εκπομπών άνθρακα. Είναι η εποχή που ακούγεται για πρώτη φορά ο όρος “Farm to Fork”, με την πανδημία να διαμορφώνει ένα νέο κόσμο, με το φόβο άλλων επιδημιών και στόχο την προστασία αγροτών, καταναλωτών και την ασφάλεια των τροφίμων.

2024. Έχει μεσολαβήσει μια διαρκής καραντίνα, ενεργειακή κρίση, το κλίμα είναι πολεμικό, η οικονομία είναι αυτή που είναι, οι φυσικές καταστροφές όλο και συχνότερες, όλο και μεγαλύτερες, οι πολίτες αγωνιούν. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε μόλις πριν λίγες μέρες έναν σημαντικό νόμο για την αποκατάσταση της φύσης, περισώζοντας ένα μέρος τουλάχιστον των σχεδίων της Ε.Ε. για την προστασία του περιβάλλοντος αφού οι κινητοποιήσεις των αγροτών προκάλεσαν μια οπισθοχώρηση. Η νέα νομοθεσία ορίζει ότι η Ε.Ε. πρέπει να αποκαταστήσει τουλάχιστον το 20% των χερσαίων και θαλάσσιων περιοχών της έως το 2030 και όλα τα οικοσυστήματα που χρήζουν αποκατάστασης έως το 2050. Το νέο Green Deal όμως της Ευρώπης σκοντάφτει σε σωρεία αντιδράσεων. Οι οποίες έχουν έναν κοινό παρανομαστή: το κόστος. Μπορεί η Ένωση να φέρνει στο μυαλό πακτωλό χρημάτων που βρίσκουν περίεργους δρόμους στα γραφεία των Βρυξελλών, αλλά άλλο τόσο έρχεται στο μυαλό και το τεράστιο πλήθος συμφερόντων και λόμπι που αυτή έχει να αντιμετωπίσει.

Το κόστος είναι κι ένας από τους λόγους που διαμαρτύρονται οι αγρότες σε όλο και περισσότερα μέρη της ηπείρου, αλλά και τα λόμπι είναι σε πολλές περιπτώσεις και αυτά που τους υποκινούν. Δεν είναι άλλωστε όλοι οι αγρότες το ίδιο, ούτε έχουν όλοι τα ίδια συμφέροντα, πόσω μάλλον οράματα. Άλλους σκοπούς έχουν οι αγρότες που εντάσσονται στην Copa-Cogeca, άλλους οι μικροκαλλιεργητές. Άλλη γεωργία είναι η μαζικής κλίμακας με τα μηχανήματα και τα χιλιάδες στρέμματα μονοκαλλιεργειών, οι τεράστιες εκτάσεις γης στις οποίες καλλιεργούνται ως επί το πλείστον σιτηρά που προορίζονται για ζωοτροφές με σίγουρες αποδόσεις, άλλη η μικρής κλίμακας με βιοποικιλότητα, τοπικούς σπόρους κι έκθεση σε πάσης φύσεως αναποδιές.  Αυτή τη στιγμή, περισσότερο από ποτέ, δύο εκ διαμέτρου αντίθετες προσεγγίσεις για την ποικιλότητα, τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, την ασφάλεια των τροφίμων και την σίτιση, συγκρούονται σε μια κομβική στιγμή της ιστορίας. Δεν παρακολουθούμε το Koyaanisqatsi σε ταινία. Το ζούμε. Και μάλιστα στο sequel: ασφάλεια τροφίμων, αλλά και πιο ειδικά, «επισιτιστική ασφάλεια», «δικαίωμα στη σίτιση», φράσεις επαναλαμβανόμενες, πολυσήμαντες αλλά και θολές συγχρόνως.

Φαίνεται ότι η Ε.Ε. με τις συνεχείς αλλαγές στις προτάσεις της και τη νομοθεσία (χρήση φυτοφαρμάκων και μεταβολή στους δείκτες των δόσεων), όχι μόνο υποκύπτει στα μεγάλα αγροτικά συμφέροντα αλλά και εξυπηρετεί τα διάφορα λόμπι (απαγόρευση ταξινόμησης, για παράδειγμα). Και όχι μόνο αυτό. Η σχεδιαζόμενη μη αναγραφή μεταλλαγμένων στις ετικέτες των προϊόντων είναι όχι απλά ένα επιπλέον πλήγμα στην αξιοπιστία της Ένωσης, αλλά κι ένα πλήγμα ενάντια στην υγεία των πολιτών. Και σίγουρα, ένα ολέθριο χτύπημα για τους μικροκαλλιεργητές και τους καλλιεργητές βιολογικών ειδών καθώς θα είναι τεράστιο το κόστος ελέγχου, παραγωγής και διάθεσης. Σύμφωνα με το δίκτυο Slow Food αυτό θα έχει ως συνέπεια την παράδοση του ελέγχου στα μεγάλα αγροτικά συμφέροντα και οργανισμούς. Θεωρούν ότι τα νέα μεταλλαγμένα είδη που προτείνει η Ε.Ε. ώστε να χρειάζονται λιγότεροι ψεκασμοί και να αναγεννηθεί το έδαφος, θα ενισχύσουν τελικά τις μονοκαλλιέργειες αντί να θωρακιστεί η Αγροοικολογία που τόσο ανάγκη έχουμε.

Καλούν, επίσης, τους ίδιους τους chef να αγκαλιάσουν τα τοπικά προϊόντα, να εφαρμόσουν συστήματα zero waste, να επικοινωνήσουν με τους ντόπιους καλλιεργητές, να στηρίξουν μια τέτοια οικονομία αυτής της κλίμακας, να διασώσουν έτσι τις τοπικές ποικιλίες, μέσα από σεμινάρια, δράσεις και συμμετοχή σε μεγαλύτερα συνέδρια. Πράγμα που όμως συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό ήδη. Σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και στην Ελλάδα βέβαια, αυτή είναι και μια γαστρονομική τάση -για να ξεφύγουμε από την πολιτική. Πολλά είναι τα μεγάλα εστιατόρια που διαλέγουν πολύ προσεκτικά τους προμηθευτές τους. Θα διαλέξουν με ιδιαίτερη προσοχή τοπικά προϊόντα, ακόμα και ντόπια είδη, ψαρικά ας πούμε, κρέατα από συγκεκριμένους κτηνοτρόφους και με καμάρι θα τα παρουσιάσουν στα μενού τους. Πολλά εστιατόρια έχουν ακόμα και τα δικά τους αγροκτήματα και απ΄ ό,τι παράγεται εκεί, ανάλογα το μποστάνι και τις κότες, πόσα κολοκυθάκια, πόσα αυγά, ανάλογα τα μυρώνια και τις καυκαλήθρες, διαμορφώνουν και τα μενού της κάθε μέρας. Και το προωθούν ολιστικότερα, ως μέρος μιας σφαιρικής εμπειρίας.

Παρόλα αυτά, πολλοί πελάτες παραξενεύονται και ενοχλούνται ακόμα, όταν σου δείχνουν μια φωτογραφία από το ίντερνετ ενός συγκεκριμένου πιάτου το οποίο ήδη έχουν προαποφασίσει και τους λες ότι εκείνη την μέρα δεν υπάρχει στον κατάλογο ακριβώς γιατί φροντίζουμε να συμβαδίζουμε με τη διαθεσιμότητα της αγοράς και την εκάστοτε εποχή όσο γίνεται. Άλλοι θα προσπαθήσουν να φανούν εξυπνότεροι, λέγοντας σου ότι οι ντομάτες για παράδειγμα δεν καρποφορούν κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Κι εκεί θα πρέπει να πεις ότι πρόκειται φυσικά για θερμοκηπίου, από μια ντόπια ποικιλία που αποδίδει τόσες ντομάτες ανά ντοματιά και που χρειάζεται λιγότερα ως καθόλου χημικά γιατί είναι προστατευμένη και δεν κινδυνεύει από πολλά παράσιτα. Υπάρχουν κι οι πελάτες που θα γράψουν ακόμα και κριτική γι’ αυτό. Μια κυρία προσφάτως έγραφε για ένα από τα καλά εστιατόρια της Αθήνας ότι έχει καταντήσει τουριστικός προορισμός επειδή το μενού του πια βασίζεται σε ελληνικές παραδοσιακές συνταγές σε σύγχρονη έκδοση βέβαια. Κι αναρωτιόταν, τι θ’ απογίνει το αθηναϊκό κοινό που δεν βρίσκει ξεχωριστές προτάσεις πια, «κάτι που δεν έχουμε ξαναδοκιμάσει». Αναστάτωση.

Μπορεί να έχει κάπου δίκιο. Μπορεί να έχουμε γίνει απολύτως τουριστικοί. Αλλά αυτό δεν είναι το προϊόν μας; Οι επισκέπτες μας κάθε χρόνο τρελαίνονται για τις ντομάτες μας. Για τα λαχανικά μας. Για τα κρασιά μας. Τα τυριά μας. Τρελαίνονται! Ειδικά με τις ντομάτες. Ειδικά για τα μικρά μποστάνια της Νάξου. Όχι για το φαγητό της Σαντορίνης. Για τις ταβέρνες της Κρήτης ή της ενδοχώρας που ανακαλύπτουν έκπληκτοι πέρα από τις καρτ-ποστάλ. Δεν θα ήταν ένας εθνικός στόχος η επιστροφή στον πρωτογενή τομέα όχι μόνο ως στοιχειώδης εξασφάλιση βασικών αγαθών για τους πολίτες, αλλά και ως μέρος του τουριστικού μας προϊόντος που καλώς ή κακώς έχει τη θέση που έχει στις επιλογές μας;

Μπορεί όμως η εν λόγω κυρία να έχει κι άδικο. Καταρχάς, γιατί η ματιά της είναι τελείως αποκομμένη από το βασικό πρόβλημα της ανθρωπότητας που δεν είναι άλλο από το ίδιο το περιβάλλον και η επιβίωση σε απόλυτη συνάρτηση με αυτό. Και γιατί δεν της περνούν καν από το νου έννοιες όπως εντοπιότητα, πολυποικιλότητα, οικοσυστήματα. Κι ο σύγχρονος πολίτης είτε έχει την ευχέρεια να είναι ελιτιστής είτε όχι, οφείλει να είναι ενημερωμένος. Τουλάχιστον αυτό. Για να μπορέσουμε να κάνουμε την αναγκαία μετάβαση, να βγούμε από αυτή τη δυστοπία, δεν πρέπει πρώτα να διαφυλάξουμε τις αποσκευές μας με τα πολύτιμα μας, τους σπόρους μας και τις γεύσεις μας; Το Green Deal είναι κάτι που θα μας επιβληθεί με αμφισβητήσιμους όρους και σκιώδεις επιδιώξεις ή κάτι που θα συμβεί ως η μόνη λύση και που θα έχει πρώτα συμβεί μέσα μας;