Ένα 24ωρο πριν την επέτειο της ελληνικής εθνεγερσίας, στην Αργεντινή γιορτάζεται μια άλλη επέτειος. Εκεί όμως δεν βγάζουν τα τανκς στους δρόμους, παρά διαδηλώνουν εναντίον τους. Στις 24 Μαρτίου του 1976, με τη βοήθεια της CIA, ανατρέπεται η κυβέρνηση της Ισαβέλλα Περόν και εγκαθιδρύεται η δικτατορία Βιδέλα. Με την αποκατάσταση της δημοκρατίας η ημερομηνία αυτή γίνεται ετήσιο ραντεβού, με δεκάδες χιλιάδες να διαδηλώνουν κάθε χρόνο για τη δημοκρατία, τα θύματα της δικτατορίας και την κοινωνική δικαιοσύνη. Στη χώρα η ημέρα είναι γνωστή ως «Ημέρα Μνήμης για την Αλήθεια και τη Δικαιοσύνη» ενώ από το 2006 είναι και επίσημη αργία. Η φετινή επέτειος όμως έχει πολύ διαφορετικά (και αναβαθμισμένα) χαρακτηριστικά. Για πρώτη φορά από την αποκατάσταση της δημοκρατίας, η χώρα κυβερνάται από αρνητές των εγκλημάτων της χούντας, με πολλούς υπουργούς να είναι ανοιχτά νοσταλγοί και απολογητές του Βιδέλα. Σε συνδυασμό με την οικονομική ασφυξία που βιώνει συντριπτικό ποσοστό του λαού της Αργεντινής, οι δρόμοι πλημμύρισαν από διαδηλωτές, οι οποίοι στοχοποίησαν τον νεοφιλελεύθερο πρόεδρο Χαβιέρ Μιλέι.
Μια κοινωνία σε απελπισία
Μετά από τρεις μήνες διακυβέρνησης, ο Χαβιέρ Μιλέι έχει ήδη έργο να επιδείξει – αν και όχι στην κλίμακα στην οποία θα επιθυμούσε. Η ναυαρχίδα των πολιτικών του, το περίφημο νομοθέτημα Omnibus βρήκε τοίχο αντίστασης, στην αρχή από τα συνδικάτα και τη μαζική απεργία τους και ύστερα από τους κυβερνήτες των επαρχιών και την Άνω Βουλή (για το θέμα έχουμε γράψει εδώ και εδώ). Παρόλο που η κυβέρνηση δεν μπόρεσε να επιβάλλει τις νεοφιλελεύθερες λύσεις της στα χρόνια προβλήματα της αργεντινής οικονομίας, κατόρθωσε να ακυρώσει μια σειρά νόμων και κανόνων που προστάτευαν τους καταναλωτές από τον πληθωρισμό. Η απότομη αύξηση των τιμών μαζί με την υποτίμηση του πέσο κατά 50% (Δεκέμβριος ’23) δημιούργησε ένα ανυπόφορο οικονομικό πλαίσιο για την πλειοψηφία του λαού της ταλαίπωρης αυτής χώρας. Μετά από δεκαετίες αλλεπάλληλων οικονομικών κρίσεων, η κοινωνική κατάσταση η οποία έχει δημιουργηθεί είναι εκρηκτική: με λίγα λόγια, είναι όλοι στα κάγκελα…
Η υποτίμηση του πέσο το σταθεροποίησε για πρώτη φορά εδώ και χρόνια και παρέσυρε προς τα κάτω μέχρι και τη μαύρη αγορά του λεγόμενου «μπλέ δολαρίου», δηλ. την παράλληλη (και προνομιακή) ισοτιμία του πέσο με το δολάριο ΗΠΑ που οδηγούσε τον κόσμο στη μαύρη αγορά. Τα πρώτα στοιχεία δείχνουν πως ο συνηθισμένος στα σκαμπανευάσματα λαός αρχίζει και εμπιστεύεται ξανά το νόμισμα, ένα σημαντικό στοίχημα που φαίνεται να κερδίζει η κυβέρνηση. Όμως το κοινωνικό κόστος είναι τεράστιο.
Όταν ο Μιλέι ανέλαβε τον προεδρικό θώκο, το 40% του πληθυσμού ζούσε κάτω από το όριο της φτώχειας: σήμερα το ποσοστό ξεπερνά το 52%. Με τον πληθωρισμό να βρίσκεται στο 276,20% (για να αντιληφθούμε τα μεγέθη, στην Ελλάδα είναι 3,2%), οι διαρκείς ανατιμήσεις εξανεμίζουν το εισόδημα, ενώ τον Απρίλιο ξεκινούν οι αυξήσεις στα μέσα μαζικής μεταφοράς (μετά την κατάργηση των κρατικών επιχορηγήσεων) με το εισιτήριο να πηγαίνει από τα 56 στα 574 πέσο, για να αγγίξει σταδιακά μέχρι τον Ιούνιο τα 757 πέσο. Ταυτόχρονα οι μισθοί στον ιδιωτικό τομέα μειώνονται κατά 11%: πρόκειται για τη μεγαλύτερη μείωση μισθών τα τελευταία τριάντα χρόνια ενώ προβλέπεται και αύξηση της ανεργίας, με την κυβέρνηση να μην ανανεώνει τις 20 χιλιάδες από τις 50 χιλιάδες συμβάσεις δημοσίων υπαλλήλων που λήγουν άμεσα, σε συνδυασμό με το πάγωμα νέων προσλήψεων. Τα συνδικάτα έχουν δηλώσει έτοιμα να παλέψουν για τους συναδέλφους τους, σε συνέχεια και των μαζικών κινητοποιήσεων των προηγούμενων μηνών.
Η κατάσταση έχει οδηγήσει σε όξυνση των αντιθέσεων της Αργεντινής, με τα πιο μαύρα στοιχεία να βγαίνουν στην επιφάνεια. Λίγο πριν την επέτειο της 24ης Μαρτίου, υποστηρικτικές του ακροδεξιού προέδρου εισέβαλαν στο σπίτι της Sabrina Bölke, μιας ακτιβίστριας ανθρωπίνων δικαιωμάτων που συμμετέχει στο H.I.J.O.S. (Γιοί και κόρες για την Ταυτότητα και τη Δικαιοσύνη ενάντια στη Λήθη και τη Σιωπή), οργάνωση συγγενών των περίπου 30.000 εξαφανισμένων της δικτατορίας Βιδέλα. Η Sabrina δεν ήταν προεξέχον στέλεχος της οργάνωσης και δεν φανταζόταν ποτέ πως θα γίνει στόχος τέτοιας επίθεσης. Οι άγνωστοι, αφού τη σημάδεψαν με όπλο (υπενθυμίζεται πως ο Μιλέι είναι υπέρ της οπλοκατοχής), της ανακοίνωσαν πως θα τη σκοτώσουν. Στη συνέχεια τη βασάνισαν για περίπου 20 λεπτά, αφαίρεσαν έγγραφα σχετικά με την εργασία της και έγραψαν στον τοίχο «VLLC» δηλαδή «Viva la libertad, carajo» (Ζήτω η ελευθερία γαμώτο), χαρακτηριστική έκφραση του Μιλέι.
Αγώνας για ιδεολογική ηγεμονία
Το επόμενο διάστημα τα συνδικάτα (τα οποία πλειοψηφικά έχουν πολιτικούς δεσμούς με τον περονισμό) θα σηκώσουν το βάρος της σύγκρουσης με τον Μιλέι και θα προσπαθήσουν να κατευθύνουν τις αυθόρμητες λαϊκές αντιδράσεις, αλλά και να προσφέρουν πολιτική νομιμοποίηση στην αντιπολίτευση να μπλοκάρει τα νομοσχέδια της κυβέρνησης στο Κογκρέσο. Ταυτόχρονα όμως και μια ιδεολογική μάχη αρχίζει να διαφαίνεται στην Αργεντινή, η οποία για δεκαετίες ήταν γοητευμένη από τον περονισμό.
Οι περονιστές κυβερνούσαν για 28 χρόνια, κερδίζοντας 10 από τις 14 προεδρικές εκλογές, στις οποίες έλαβαν μέρος. Ο περονισμός έδωσε έμφαση στις κοινωνικές παροχές, στην οικοδόμηση ενός παρεμβατικού κράτους, το οποίο μοίραζε αφειδώς επιδόματα, αλλά αδυνατούσε να θέσει τις βάσεις μιας πραγματικής οικονομικής ανάπτυξης. Ως αποτέλεσμα, η Αργεντινή συσσώρευε χρέη τα οποία αδυνατούσε να πληρώσει, χρεοκοπούσε και ξανάρχιζε την οικονομική της ανάπτυξη εκτυπώνοντας άφθονο χρήμα, ώστε να διογκώσει το πελατειακό κράτος. Αυτό με τη σειρά του υποτιμούσε το πέσο και αύξανε το εξωτερικό δημόσιο χρέος το οποίο πληρώνεται σε δολάρια. Φαύλος κύκλος.
Τη δυσαρέσκεια αυτή καρπώθηκε ο Μιλέι, αλλά αντιλαμβανόμενος πως μόνο οι άσχημες μνήμες από τη διακυβέρνηση του περονισμού δεν θα τον πάνε μακριά, έχει ξεκινήσει μια μάχη για την ιδεολογική ηγεμονία στη χώρα, με τη βοήθεια συγκεκριμένων μέσων ενημέρωσης που λαμβάνουν απλόχερα επιδοτήσεις. Έχοντας ως πρότυπο την επικοινωνιακή πολιτική των Τραμπ και Μπολσονάρου, ο Μιλέι φιλοδοξεί να φτιάξει μια ικανή βάση φανατικών οπαδών, σε μια χώρα που παραδοσιακά δεν διαθέτει ιδεολογική δεξιά (μέχρι και ο δεξιός πρώην πρόεδρος Μάκρι απέφευγε να αυτοπροσδιοριστεί έτσι). Το ευήκοον ους βρέθηκε στους νοσταλγούς της δικτατορίας Βιδέλα, γεγονός που εξηγεί και τις αναθεωρητικές προσεγγίσεις του κυβερνητικού επιτελείου στην αποτίμηση της χούντας.
Ήδη η κυβέρνηση έχει ανακοινώσει τη μετονομασία του εμβληματικού για το Μπουένος Άιρες «Πολιτιστικού Κέντρου Κίρχνερ» (ο περονιστής Νέστορ Κίρχνερ υπήρξε πρόεδρος την περίοδο 2003-2007)μ ενώ μεγάλο βάρος δίνεται στο να πειστεί το κοινό πως οι αριστερές κοινωνικές πολιτικές γεννούσαν διαφθορά και οδήγησαν τη χώρα στα βράχια. Ο ίδιος ο Μιλέι δήλωσε στο Νταβός τον περασμένο χειμώνα πως ο κόσμος βρίσκεται υπό σοσιαλιστική ιδεολογική ηγεμονία και πως πρέπει να τον σώσουμε.
Η αδυναμία της αριστεράς των περονιστών να δώσουν ριζοσπαστικές λύσεις στα δομικά προβλήματα της Αργεντινής σίγουρα έχει μετατοπίσει το ιδεολογικό κέντρο στο εσωτερικό της χώρας. Ενώ για δεκαετίες ο αυτοπροσδιορισμός «Δεξιά» αφορούσε μόνο μικρές ομάδες ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, με εθνικιστικές και θρησκευτικές αφετηρίες (δηλαδή Ευαγγελιστές), η κατάσταση σήμερα έχει αλλάξει. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν 4 στους 10 Αργεντίνους να αυτοπροσδιορίζονται ως δεξιοί. Το ενδιαφέρον όμως είναι πως δίνουν στον όρο ένα εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο από αυτό που γνωρίζουμε στην Ευρώπη. Ενώ στη Γηραιά Ήπειρο η Δεξιά είναι συνυφασμένη με τη συντήρηση, τον νόμο και την τάξη καθώς και με παραδοσιακές αξίες, η κατάσταση στην Αργεντινή είναι διαφορετική. Αντικρατική διάθεση και αντισυστημική στάση είναι οι βασικοί άξονες στους οποίους οικοδομείται η ιδεολογική ταυτότητα του 40% των Αργεντίνων. Δηλαδή οι άνθρωποι αυτοί δεν οδηγούνται στον Μιλέι από φόβο και συντήρηση, αλλά από έναν ριζοσπαστισμό που δεν βρίσκει διέξοδο. Σε ένα απτό παράδειγμα, το «Κοσμοδρόμιο» συνάντησε ψηφοφόρους του Μιλέι στην επαρχία της Αργεντινής, οι οποίοι είχαν έντονη αντικατασταλτική διάθεση – παραδοσιακό χαρακτηριστικό της Αριστεράς. Για αυτούς τους δεξιούς όμως, οι υπεράριθμοι αστυνομικοί που βρίσκονται κυριολεκτικά παντού στα αστικά κέντρα της χώρας δεν αντιπροσωπεύουν παρά το πελατειακό κράτος του αριστερού περονισμού. Εξ ού και αναφωνούν: «Τι τους θέλουμε τόσους μπάτσους;».
Η εκλογή Μιλέι λοιπόν υποπτευόμαστε πως δεν είναι τόσο νίκη της συντήρησης, αλλά ήττα της Αριστεράς. Ο Μιλέι (ή έστω οι συνεργάτες του) φαίνεται να το αντιλαμβάνεται αυτό και προσπαθεί να εισαγάγει νέες αφηγήσεις στο δημόσιο λόγο, που θα ενισχύουν το ιδεολογικό του οικοδόμημα ως προϋπόθεση για μια πιο μόνιμη αλλαγή πολιτικού μοντέλου στη χώρα. Η διαδικασία που ξεκινά είναι αρκετά δύσκολη, γιατί τα ριζοσπαστικοποιημένα τμήματα των ψηφοφόρων του ήδη αντιδρούν στις πολιτικές του: στους δρόμους του Μπουένος Άιρες εύκολα εντοπίζει κανείς ψηφοφόρους του Μιλέι, οι οποίοι τώρα διαδηλώνουν με πάθος εναντίον του.
Σε μια ανάλογη διαδικασία στη Βραζιλία, βρέθηκε ο Λούλα να τραβήξει πίσω στο προοδευτικό στρατόπεδο τμήματα του δυσαρεστημένου λαού. Το δράμα της Αργεντινής είναι πως δεν διαφαίνεται για την ώρα η δύναμη αυτή που θα οδηγήσει τις φαβέλες ή την οικονομικά βαλτωμένη επαρχία μακριά από τη δημαγωγική γοητεία της ακροδεξιάς. Ο χρόνος δεν είναι σύμμαχος για τους περονιστές που φαίνεται να πάσχουν από την αρρώστια της ευρωπαϊκής αριστεράς: από doers έχουν γίνει talkers.
