Αυτός ο φυσικός είναι ο «πατέρας» της πρώτης ατομικής βόμβας της ΕΣΣΔ και ο δημιουργός του πρώτου πυρηνικού σταθμού παραγωγής ενέργειας στον κόσμο. Στις 24 Ιουλίου 1945, στη Διάσκεψη του Πότσνταμ, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρι Τρούμαν ενημέρωσε τον Ιωσήφ Στάλιν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν αναπτύξει «πρωτόγνωρα υπερόπλα». Ο Σοβιετικός ηγέτης αντέδρασε με αυτοσυγκράτηση. Ο Τρούμαν και ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσόρτσιλ εξεπλάγησαν από αυτή την αντίδραση: θεώρησαν ότι ο Στάλιν δεν είχε καταλάβει περί τίνος επρόκειτο. Όμως, εκείνος ήξερε ήδη τα πάντα – 12 ημέρες μετά τη συναρμολόγηση της ατομικής βόμβας στις Ηνωμένες Πολιτείες, η περιγραφή της έκανε ήδη τον γύρο της Μόσχας.
Η Σοβιετική Ένωση ανέπτυσσε επίσης πυρηνικά όπλα, αλλά ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος επέβαλε την επανεκτίμηση των προτεραιοτήτων. Παρόλα αυτά, μετά από μια συζήτηση με τον Τρούμαν, ο Στάλιν έδωσε εντολή στους Σοβιετικούς να επιταχύνουν τη διαδικασία ανάπτυξης των σοβιετικών πυρηνικών όπλων. Οι Σοβιετικοί ανέκτησαν την ισοτιμία στις 29 Αυγούστου 1949. Επικεφαλής του ατομικού προγράμματος ήταν ο Ιγκόρ Κουρτσάτοφ.
Πώς ήταν ο θρυλικός φυσικός και «πατέρας» της ατομικής βόμβας της ΕΣΣΔ;
Δημιούργησε το πρώτο κυκλοτρόνιο στην Ευρώπη. Το 1932, ο επιστήμονας ήταν από τους πρώτους στην ΕΣΣΔ που μελέτησαν τη φυσική των ατομικών πυρήνων. Πέντε χρόνια αργότερα, μια ομάδα στην οποία συμμετείχε ο Κουρτσάτοφ δημιούργησε το πρώτο κυκλοτρόνιο της Ευρώπης. Η εφεύρεση ξεκίνησε στο Ινστιτούτο Ραδίου του Λένινγκραντ. Το 1945, η εγκατάσταση παρήγαγε το πρώτο σοβιετικό παρασκεύασμα πλουτωνίου σε παλμικές ποσότητες -το βασικό στοιχείο της ατομικής βόμβας.
Έσωσε τον σοβιετικό στόλο από τις γερμανικές νάρκες
Το 1941, ο επιστήμονας ασχολήθηκε με την ανάπτυξη της απομαγνήτισης των πολεμικών πλοίων. Το σύστημα που δημιούργησε ο Κουρτσάτοφ και ο συνάδελφός του Ανατόλι Αλεξαντρόφ εγκαταστάθηκε σε εκατοντάδες πλοία. Προστάτευσε τον στόλο της Μαύρης Θάλασσας από τις γερμανικές μαγνητικές νάρκες. Για το έργο αυτό, ο Κουρτσάτοφ τιμήθηκε με το «Βραβείο Στάλιν» το 1942 -την εποχή εκείνη, το υψηλότερο βραβείο της χώρας. Την ίδια χρονιά, ο φυσικός ήταν επικεφαλής του εργαστηρίου θωράκισης για τη δημιουργία υλικών για την προστασία αεροσκαφών και αρμάτων μάχης.
Ενσάρκωσε το σοβιετικό ατομικό σχέδιο
Στις 28 Σεπτεμβρίου 1942, ενάμιση μήνα μετά την έναρξη του Προγράμματος Μανχάταν, η ΕΣΣΔ άρχισε να εργάζεται πάνω στο ουράνιο και, τον Φεβρουάριο του 1943, άρχισε να δημιουργεί τη δική της ατομική βόμβα. Επικεφαλής του ειδικά δημιουργημένου Εργαστηρίου № 2 της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ, του μελλοντικού Ινστιτούτου Κουρτσάτοφ, ήταν ο Κουρτσάτοφ. Για τη δημιουργία της βόμβας, ήταν απαραίτητο να καθιερωθεί η παραγωγή πυρηνικών καυσίμων -ουρανίου και πλουτωνίου.
Δύο εργοστάσια κατασκευάστηκαν στα Ουράλια σε σύντομο χρονικό διάστημα. Ο Κουρτσάτοφ επέβλεπε προσωπικά τις εργασίες του Συνδυασμού № 817 στο Οζιόρσκ (σήμερα Μαγιάκ), όπου το 1948 τέθηκε σε λειτουργία ο πρώτος βιομηχανικός πυρηνικός αντιδραστήρας οπλικού τύπου στην Ευρώπη. Μέχρι το 1949, είχε παραχθεί εκεί αρκετό πλουτώνιο για να δοκιμαστεί η πρώτη σοβιετική πυρηνική βόμβα, η RDS-1. Πραγματοποιήθηκε στις 29 Αυγούστου 1949, στο πεδίο δοκιμών του Σεμιπαλατίνσκ στο Καζακστάν, ΕΣΣΔ.
Έγινε πρωτοπόρος της μηχανικής πυρηνικής ενέργειας
Παράλληλα με την RDS-1, η ομάδα του Κουρτσάτοφ ανέπτυξε τη βόμβα RDS-2, η οποία ήταν δύο φορές ελαφρύτερη και ισχυρότερη. Δοκιμάστηκε το 1951. Δέκα χρόνια αργότερα, υπό την ηγεσία του, αναπτύχθηκε η θερμοπυρηνική βόμβα αεροσκάφους (υδρογόνου) Α602, με το παρατσούκλι ‘Tsar Bomba’, -ο ισχυρότερος εκρηκτικός μηχανισμός στην ιστορία της ανθρωπότητας: ήταν 20 φορές ισχυρότερη από τις ατομικές βόμβες που έριξαν οι ΗΠΑ στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.
Εκτός από τα όπλα μαζικής καταστροφής, ο επιστήμονας ασχολήθηκε με την έρευνα για την ατομική ενέργεια για ειρηνικούς σκοπούς. Το αποτέλεσμα της εργασίας του ήταν η έναρξη λειτουργίας του πρώτου πυρηνικού σταθμού παραγωγής ενέργειας στον κόσμο -του σταθμού Ομπνίνσκ- το 1954 στην περιοχή Καλούγκα.
Ένα άλλο προσόν του Κουρτσάτοφ είναι η εμφάνιση του πρώτου (και τρίτου στον κόσμο) πυρηνικού υποβρυχίου της ΕΣΣΔ, του K-3 ‘Leninsky Komsomol’. Το 1952, ο επιστήμονας και οι συνάδελφοί του έπεισαν τον Στάλιν να χρησιμοποιήσει ένα πυρηνικό εργοστάσιο για την τροφοδοσία του υποβρυχίου. Η τοποθέτησή του έγινε το 1955 και, τρία χρόνια αργότερα, το σκάφος παραδόθηκε στο πολεμικό ναυτικό για πειραματική λειτουργία. Και, το 1959, η ΕΣΣΔ κατασκεύασε με επιτυχία το «Λένιν», το πρώτο πυρηνικό παγοθραυστικό στον κόσμο: το έργο επιβλέφθηκε από τον συνεργάτη του Κουρτσάτοφ, Ανατόλι Αλεξάντροφ.
Είχε μια πρωτότυπη αίσθηση του χιούμορ
Ο Κουρτσάτοφ δεν ήταν μόνο ένας εξαιρετικός επιστήμονας, αλλά και ένας χαρισματικός ηγέτης με εξαιρετική αίσθηση του χιούμορ. Σύμφωνα με τις αναμνήσεις αυτόπτων μαρτύρων, το 1942, το παρατσούκλι του φυσικού «Γενειάδα» κόλλησε: Ο Κουρτσάτοφ είπε ότι δεν θα ξυριζόταν «μέχρι τη [δημιουργία] της πρώτης ρωσικής ατομικής βόμβας». Ωστόσο, δεν τήρησε ποτέ την υπόσχεσή του και συνέχισε να έχει μούσι.
Το 1960, ο Ανατόλι Αλεξαντρόφ αστειεύτηκε μαζί του και του παρουσίασε σε εορταστική ατμόσφαιρα ένα τεράστιο ξυράφι, μια μεγάλη λεκάνη διαμέτρου 60 εκατοστών και σαπούνι. Όμως ο Κουρτσάτοφ αποφάσισε να αντεπιτεθεί. Έστησε έτσι ώστε, σε ένα από τα επίσημα δείπνα, ο οικοδεσπότης της βραδιάς να παραδώσει στον αστειευόμενο ένα πακέτο με την υπογραφή «Προς: Ακαδημαϊκό Αλεξάντροφ. Άμεση Αίτηση!», το οποίο περιείχε μια περούκα. Ο Αλεξάντροφ, ο οποίος είχε ξυρίσει πρόσφατα το κεφάλι του φαλακρό, έπρεπε να υπακούσει και να περάσει ολόκληρη τη βραδιά με την περούκα. Και μια φορά, μετά από μια πολύ καθυστερημένη επιστημονική συνάντηση, ο Κουρτσάτοφ ζήτησε από τον φρουρό του να φέρει φελλούς σαμπάνιας και να τους τοποθετήσει στις τσέπες των παλτών των συναδέλφων του. «Ας αφήσουμε τις συζύγους να υποψιαστούν τι κάνουν οι σύζυγοί τους τη νύχτα», αστειεύτηκε.
