Δυσκολεύομαι με τη θεωρία. Πρέπει ένας φίλος να μου βάλει βιβλίο στο χέρι και να επιμείνει, αν είναι να διαβάσω κάτι που δεν είναι μυθοπλασία ή έστω κάποια αφήγηση. Είναι μια παραδοχή που οφείλω πριν από αυτό το κείμενο. Αν ένας θεωρητικός μπορεί να καμαρώνει για τη μαθηματική του αγραμματοσύνη και αν ένας φιλόλογος δεν ντρέπεται να ομολογήσει ότι δεν ξέρει να αλλάζει λάστιχο στο αυτοκίνητο που ξεδιάντροπα χρησιμοποιεί, δεν βλέπω γιατί ένας σκηνοθέτης, σεναριογράφος, λίγο μηχανικός πληροφορικής και συγγραφέας ενός βιβλίου δεν μπορεί να ομολογήσει τη ελάχιστη αγάπη του για την θεωρία. Αυτή η παραδοχή είναι ας πούμε μια αποποίηση ευθύνης για αυτό το κείμενο, κάποιες σκέψεις για τον Μανσέτ που καιρό ήθελα να γράψω και τώρα το κάνω με την αρβανίτικη τσαπατσουλιά κάποιου που δεν κάνει καν τον κόπο να έχει δίπλα του τα βιβλία στα οποία αναφέρεται, ώστε να είναι πρόχειρα τα ακριβή αποσπάσματα.
Η εισαγωγή ταιριάζει με το κείμενο που υπαγορεύει ο Μπουεναβεντούρα Ντίαζ από το «Νάδα» του J.P. Manchette, στο κασετοφωνάκι, κυνηγημένος, έχοντας βρει καταφύγιο στο έρημο μικροαστικό εξοχικό: «πρώτη και τελευταία θεωρητική συνεισφορά του Μπουεναβεντούρα Ντίαζ» κάπως ξεκινά, αν δεν κάνω λάθος.
Το βιβλίο πάλι που έδωσε τον τίτλο σε αυτήν τη στήλη είναι «το Όνομα του Ρόδου». Με μια αφορμή, όχι ότι θέλω πολύ δηλαδή, το θυμήθηκα ξανά. Υπάρχει ένα μικρό κόλλημα που έχω φάει: στο έργο του Έκο -τη μυθοπλασία- υπάρχει μια πίστη που σχηματίζεται όσο περνούν τα χρόνια, ότι η ιστορία κινείται από μηχανισμούς ενώ οι μάζες δεν είναι κάτι περισσότερο από πρώτη ύλη της ιστορίας. Από την εκτεταμένη εξιστόρηση βίαιων αιρετικών κινημάτων του ύστερου μεσαίωνα στο «Όνομα του Ρόδου» φτάνει σε ένα γεωπολιτικό πρακτορικό μυθιστόρημα για τα τέλη του 19ου -αρχές 20ού αιώνα με «το Κοιμητήριο της Πράγας». Ήδη βέβαια στο Όνομα του Ρόδου ο συγγραφέας έχει πάρει θέση, ο ήρωάς του υπηρετεί μια προσωπική ατζέντα σαν πράκτορας του Λουδοβίκου του Βαυαρού, έχοντας πλήρη επίγνωση του αναλώσιμου του ρόλου του. Ταυτόχρονα, μια συγκαταβατική συμπάθεια απέναντι στους εξεγερμένους που στην καλύτερη βρίσκουν ηρωικό θάνατο ισχυροποιώντας την εξουσία, στην χειρότερη καταλήγουν να θυσιάζονται στο όνομα σκοπιμοτήτων πέρα από την κατανόησή τους. Είναι ένα μοτίβο που υπάρχει στον Έκο και μοιάζει περισσότερο με υπεράσπιση της δικής του στάσης, ακόμα περισσότερο στο «εκκρεμές του Φουκώ». Εκεί, το μυθιστορηματικό του άλτερ έγκο -πάλι αποδίδω ελεύθερα- λέει ότι οι φίλοι του ήταν ένοπλοι ή σχεδόν, στην περίοδο που μετά ονομάστηκε μολυβένια χρόνια. Ο ήρωας, παρακολουθούσε στο πανεπιστήμιο και μελετούσε για το διδακτορικό του νιώθοντας σαν τον Στάλιν που όταν ο εξεγερμένος όχλος έκαιγε, έσπαγε και επαναστατούσε, εκείνος σχεδίαζε το επόμενο πενταετές πλάνο.
Ο Μανσέτ έπεσε στα χέρια μου το 1997 ή το 1998, στο δεύτερο ή στο τρίτο έτος. Τα δυο βιβλιαράκια που πήρα στο φεστιβάλ «Αναιρέσεις» στην Πάτρα ήταν το «Νάδα» και το «Τι λούκι» από τις εκδόσεις «Στάχυ», σειρά «Μαύρο Στάχυ» όπου αν δεν κάνω λάθος είχε κάποια συμμετοχή ο Ευτύχης Μπιτσάκης. Ίσως τότε ήρθα για πρώτη φορά και σε επαφή με τον Χάμετ, με το βιβλίο «Κόκκινος θερισμός» από τη «Σύγχρονη Εποχή», το αρχετυπικό ίσως, σίγουρα αυτό με τον βαθύτερο αντίκτυπο νουάρ -χαρντμπόιλντ αφήγημα αλλά για αυτό θα χρωστάω να γράψω μια άλλη φορά.
Το εισαγωγικό σημείωμα του «Νάδα» μιλούσε για απόηχους του Μάη του ’68 στο έργο του Μανσέτ. Το «Νάδα» είναι μια ιστορία νουάρ χαρακτήρων που φέρουν μια αλληλουχία αποτυχιών, με χαρακτηριστικότερο τον ηλικιωμένο της παρέας, τον Επωλάρ, τον ενταγμένο ως «ειδικό» σε μια ένοπλη ομάδα με μικρό εκτόπισμα και μεγάλες φιλοδοξίες. Ο ίδιος περιγράφεται ως «πρώην επαναστάτης, πρώην μισθοφόρος, πρώην τυχοδιώκτης, πρώην κυνηγός καρχαριών στην Καραϊβική». Χωρίς να διακινδυνεύω σπόιλερ, η κατάληξη είναι η αναμενόμενη, είναι υφασμένη σαν το αναπόδραστο τέλος κάθε τέτοιου εγχειρήματος σε έναν κόσμο που οι λαγοί δεν βγαίνουν από τα καπέλα. Το επόμενο βιβλίο του Μανσέτ ήταν «η πρηνής θέση του σκοπευτή», ένα κατασκοπικό δράμα. Η δράση του δολοφόνου-μισθοφόρου, η συχνά περιβεβλημένη με κάποιο ιδεολογικό καμουφλάζ εντάσσεται στον σχεδιασμό μηχανισμών. Μου φαίνεται ότι υπάρχει κάποια συνέπεια, κάποια πορεία που οδηγεί από το Νάδα στην Πριγκίπισσα του Αίματος. Το ανολοκλήρωτο βιβλίο που εκδόθηκε το ’95 φαίνεται να σχεδιαζόταν ως ένα κατασκοπικό μυθιστόρημα, με δράση που εκτείνεται σε θέατρα γεωπολιτικών συγκρούσεων του ψυχρού πολέμου.
Αργότερα έμαθα ότι το πρότζεκτ διακόπηκε με τον θάνατό του από καρκίνο και ότι μετά την «Πρηνή θέση του σκοπευτή» μέχρι την Πριγκίπισσα μεσολάβησαν 15 χρόνια συγγραφικής σιωπής. Φαίνεται στο έργο του η πορεία μιας συνειδητοποίησης που ξεκινά από τον Μάη του ’68, σωστότερα από τις τότε τρέχουσες αναγνώσεις του Μάη του ’68 μέχρι τη διάψευση των συλλογικών οραμάτων. Μια θεώρηση ότι οι πολιτικές μεταβολές βρίσκονται στα χέρια μηχανισμών παρά στην παρέμβαση του λαϊκού παράγοντα.
Δεν είναι σε γνώση μου οποιαδήποτε αναλογία του Έκο και του Μανσέτ. Ο πρώτος, Ιταλός διανοούμενος που επέλεξε μια πορεία που τον έκανε πασίγνωστο και πολύ αγαπητό έξω από την ακαδημία. Ο δεύτερος με έναν τρόπο επίγονος του hard-boiled σε εντελώς καινούρια κοινωνικά συμφραζόμενα. Μάλλον εφήμερος pulp συγγραφέας και πετυχημένος σεναριογράφος, όσο υπήρχε εκείνη η ιταλο-γαλική κινηματογραφική βιομηχανία. Ωστόσο βρίσκω να υπάρχει μια παράλληλη εξέλιξη στο έργο τους, κάτι που ίσως απηχεί μια εποχή, τελικά οριστικής, χρεοκοπίας της υπόσχεσης της επανάστασης στην Ευρώπη. Αν στον Έκο αυτή ήταν τα μολυβένια χρόνια, στην περίπτωση του Μανσέτ μοιάζει να είναι ο Μάης του ‘68.
Το έργο τους φαίνεται να υιοθετεί μια παρόμοια στάση, μια πίστη στους μηχανισμούς και μια δεύτερη θέση στη δράση του λαϊκού παράγοντα. Ως σπασμωδική, καταδικασμένη να φέρει πολιτικό αποτέλεσμα μόνο ως πρώτη ύλη προς αξιοποίηση από τους μηχανισμούς εξουσίας. Και οι δύο, συνέπεσαν με την τελευταία ακμή της μεταπολεμικής Ευρώπης.
