Μου αρέσουν τα αυτοκίνητα, ίσως κάποτε ήθελα να γίνω μηχανολόγος αλλά κάποια ίσως όχι πολύ σταθμισμένη συμπλήρωση του μηχανογραφικού με έστειλε στο γαμάτο Τμ. Μηχανικών Η/Υ και Πληροφορικής και είπα να γίνω σκηνοθέτης. Έχασα την ευκαιρία να ασχοληθώ με τα αυτοκίνητα, αλλά μπορώ εύκολα να πιστέψω και επίσης να υποστηρίξω ότι το σινεμά και τα αυτοκίνητα είναι οι κορυφαίες μορφές τέχνης του 20ού αιώνα, αυτό που θα αφήσει εκείνη η εποχή στα μουσεία.
Στα χαρντμποϊλντ και στα νεο-πολάρ, στις ταινίες με Μπελμοντό-Ντελόν, συμβαίνει τα αυτοκίνητα είναι πάντα συγκεκριμένη μάρκα και μοντέλο. Μιλάμε για ταινίες δεκαετίας του 70, τότε τα αυτοκίνητα μπορούσε κάποιος σαν τον Σαρτρ να τα παρομοιάσει με τους καθεδρικούς: συμπύκνωναν την κορυφή της τέχνης και της τεχνολογίας της εποχής τους και ήταν και ένα αντικείμενο φετίχ. Μπήκαν σε βιβλία, πρωταγωνίστησαν σε ταινίες και τραγούδια.
Ήταν και κάτι άλλο, προϊόν μιας βιομηχανίας αιχμής. Μόνο λίγες χώρες είχαν αναπτύξει αυτοκινητοβιομηχανία. Ήταν αντικείμενο κρατικών πολιτικών, πράγμα που ήταν ένας -όχι ο μόνος- παράγοντας που έκανε να δημιουργηθούν εθνικές σχολές στην αυτοκινητοβιομηχανία. Υπήρχαν βρετανικά -μάλλον τα καλύτερα μηχανολογικά προϊόντα της δεκαετίας του ’50 που ακολούθησαν τη φθίνουσα πορεία της αυτοκρατορίας. Ιταλικά, γαλλικά, γερμανικά και φυσικά αμερικάνικα αυτοκίνητα. Μόνο κάπου στον ορίζοντα, ως φτηνές απομιμήσεις, τα γιαπωνέζικα, και κάποιες άλλες αυτοκινητοβιομηχανίες στην σκιά των παραπάνω.
Όποιος έχει μεγαλώσει σε εκείνο το αρχιπέλαγος μικρών πόλεων, χωριών, περιαστικών αλσών και παραλιών που το λέμε επαρχία γνωρίζει τη σημασία του αυτοκινήτου. Είναι η ενηλικίωση, είναι η αυτονομία, είναι η δυνατότητα να ξεμοναχιαστείς στο γειτονικό δασάκι, να πας για μπάνιο στην κοντινή παραλία. Είναι ακόμα ο ενήλικος εξωσχολικός με το σαξόραλλο που κόβει βόλτες στον δρόμο έξω από το σχολείο.
Στη σημερινή δημόσια ατζέντα τα αυτοκίνητα είναι περισσότερο πρόβλημα. Στην μεταπολεμική Ευρώπη ωστόσο ήταν τεράστιο πράγμα. Ήταν ότι πιο κοντά στη ζωή είχε κατασκευάσει ο άνθρωπος. Τους αποδίδουμε έκφραση, ο ήχος και η όψη τους είναι σημεία που επικοινωνούν συναισθήματα. Είναι μια πολύ εκλεπτυσμένη έκφραση πολύ αρχέγονων στοιχείων από εκείνα που μας κατέστησαν ανθρώπους, της φωτιάς και του τροχού. Επίσης, αν και ο τρόπος παραγωγής τους ήταν βιομηχανικός σχεδόν από την αρχή, ο τρόπος δημιουργίας τους ήταν βασικά καλλιτεχνικός: μικρά εργαστήρια τεχνιτών και καλλιτεχνών, πράγμα που γίνεται πολύ εμφανές αν δει κανείς πρωτότυπα προπαραγωγής ή και concept cars, ή κάποια σχεδόν ουτοπικά σχήματα που έφτασαν στην παραγωγή, όπως η Lamborghini Countach ή ακόμα και εκείνο το Fiat x1/9 που χαζεύω στην αρχή της Φωκίωνος. Στην πραγματικότητα τα αυτοκίνητα ως έργα τέχνης τα καθιέρωσε ένας γαλαξίας μικρών μηχανουργείων και ατελιέ επώνυμων δημιουργών σε πόλεις και χωριά της βόρειας Ιταλίας.
Σαν κορυφαίο πολιτισμικό γεγονός, αντανακλά βαθιές κοινωνικές μεταβολές. Η Fiat έφτιαχνε τη δεκαετία του ’70 τα πιο τεχνολογικά προηγμένα, βασικά τα καλύτερα αυτοκίνητα στον κόσμο. Μια εσωτερική διαμάχη στα τέλη της δεκαετίας του 80 οδήγησε στο να φύγει ο έλεγχος από τα χέρια των μηχανολόγων και να πάει σε αυτά των οικονομικών στελεχών. Η Fiat σήμερα φτιάχνει ένα μοντέλο: παραλλαγές στο ντιζάιν του ιστορικού 500. Η Βρετανία αντίστοιχα απώλεσε κάθε αυτοκινητοβιομηχανία. Εκείνα τα συντηρητικά στελέχη που αγόραζαν Rover μεταλλάχθηκαν στους σπεκουλαδόρους που τους αρμόζει καλύτερα η BMW. Η BMW εξάλλου λεηλάτησε τη Rover, και κάποια από τα σύμβολα της βρετανικής ακμής όπως τα Land Rover, τα Mini, οι Rolls και οι Bentley ανήκουν σε γερμανικές εταιρείες ενώ η Jaguar είναι ιδιοκτησία της ινδικής Tata.
Στην ακμή της μεταπολεμικής Ευρώπης, η εξωπραγματική Lamborghini Countach, οι Ferrari μέχρι τη δεκαετία του 80, ήταν αυτοκίνητα -δηλώσεις ατομισμού. Σε αντίθεση με τα σημερινά hypercars που απαιτούν εκτεταμένη κρατική, κεντρικά σχεδιασμένη υποδομή, τα αυτοκίνητα εκείνης της εποχής ήταν φτιαγμένα για αυτούς τους δρόμους που είναι το δευτερεύον οδικό δίκτυο, τους χαραγμένους με σχεδόν φυσικό τρόπο πάνω σε παλιά μονοπάτια και καρόδρομους. Τα καθημερινά αυτοκίνητα εκείνης της εποχής ήταν εύκολα στη συντήρηση, με απλά εργαλεία και βασικές γνώσεις. Ήταν ένας κόσμος λιγότερο ολοκληρωτικός, με μεγαλύτερη αυτονομία, ατομιστικός και επικός και το αυτοκίνητο ήταν η κορυφαία έκφρασή του. Επίσης, τα αυτοκίνητα προορίζονταν για κοινωνίες με πολύ πιο ίση κατανομή πλούτου. Η Ferrari 208 είχε φορέσει έναν δίλιτρο κινητήρα για να παρακάμψει τους φορολογικούς περιορισμούς της Ιταλίας.
Μπορεί κανείς να κάνει πολλή κριτική στην βαρβαρότητα, το αίμα, τις γενοκτονίες, σε ό,τι συγκρότησε αυτό που λέμε δυτικό πολιτισμό. Ήταν ωστόσο ένα πράγμα που αν και φαντασιακό, ήταν εξίσου και μια αλήθεια. Υπαρκτό όπως και ο θεός, όπως και οι περισσότερες πίστεις των ανθρώπων. Το αυτοκίνητο υπήρξε η ουτοπική έκφραση των αξιών αυτού του πολιτισμού, ήταν η υπόσχεση της ατομικότητας και της ελευθερίας. Εξάλλου, πολύ διαδεδομένη αντίληψη του μέλλοντος και της προόδου στη Δύση ήταν το ιπτάμενο αυτοκίνητο, κεντρικό στοιχείο ενός φαντασιακού έτους 2000.
Τα πράγματα ήρθαν αλλιώς, το παρελθόν πρέπει να επανεκτιμηθεί. Η βιτρίνα του φιλελεύθερου καπιταλισμού, η ευημερία, η περηφάνεια για τα τσιμέντα, τις γκόμενες, τα αυτοκίνητα, αυτή η περηφάνεια που αναβλύζει από κάθε πλάνο κάθε 70s ταινίας, πρέπει στην πραγματικότητα να αποτιμηθεί σαν κατάκτηση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Όσο οι ιμπεριαλιστές είχαν ένα μαχαίρι ή έναν μυτερό πύραυλο στο λαιμό, εμείς, ο λαός της Δύσης, ζήσαμε μια egalitarian και απολαυστική δημοκρατία. Η κατάρρευση των λαϊκών δημοκρατιών ήταν η αρχή της σημερινής δυστοπίας και του ολοκληρωτισμού. Η ιστορία του Lada 1200, του κατεξοχήν Lada ας πούμε, είναι ενδεικτική αυτής της συνύπαρξης. Αντίγραφο του Fiat 124, του τεράστιου Dante Giacosa. H Autovaz απέκτησε το δικαίωμα να το κατασκευάζει με μεσολάβηση του γ.γ. Του PCI, Palmiro Togliatti. Το 124 με τα διάφορα παράγωγά του ήταν μετά το σκαθάρι το αυτοκίνητο με τις περισσότερες πωλήσεις στον κόσμο, αυτό που δημοκρατικοποίησε την κινητικότητα.
Τα ηλεκτρικά σημαδεύουν μια μετάβαση, είναι πάντα διασυνδεδεμένα, μπορούν πολύ εύκολα να στερήσουν πολλή από την αυτονομία του οδηγού, αυτή που ήταν κέντρο της υπόσχεσης της ελευθερίας, της μυθολογίας του αυτοκινήτου στον 20ο αιώνα. Είναι σχεδόν παράδοξα οχήματα, στην πραγματικότητα η λογική τους μορφή είναι αυτή μιας κάψουλας που κινείται σύμφωνα με τους κανόνες της οδικής κυκλοφορίας. Η χρήση και η συντήρησή τους απαιτεί την ύπαρξη τεράστιων κρατικών υποδομών και εταιρειών που διατηρούν σοβαρό έλεγχο, είναι οχήματα που αρμόζουν σε μια πολύ πιο ολοκληρωτική εποχή.
Όχι τυχαία, το Cybertruck της Tesla είναι ένα σύμβολο. Μια αντιγραφή μορφών ενός μοντερνιστικού παρελθόντος που κάνει πολλούς αγράμματους να το παρομοιάζουν με την Countach. Στην πραγματικότητα ένα απόλυτα παρακμιακό όχημα, φαντασίωση κάθε prepper και mall hero. Εκείνων των πλασμάτων ενός νεοφιλελευθερισμού σε αποδρομή. Άσχημο, αντικοινωνικό, θωρακισμένο, άσχημα κατασκευασμένο. Το αυτοκίνητο για μια Αποκάλυψη που δεν θα έρθει και που άν ερχόταν θα το καθιστούσε απλά ένα άψυχο και άσχημο κουφάρι, δεν θα ήταν λειτουργικό. Αν τα μικρά εξωτικά ιταλικά αυτοκίνητα του 60 και του 70 ήταν αυτοκίνητα για ζιγκολό, το Cybertruck είναι ένα αυτοκίνητο για incels. Και κάπου εδώ βλέπω και μια ακόμα παραλληλία, από την ηδονιστική 60s ελευθεριότητα στον νεοπουριτανισμό της σύγχρονης κυρίαρχης ιδεολογίας.
