2.05.2024. 10η επέτειος από τη σφαγή του κτιρίου συνδικάτων της Οδησσού στις 2 Μαΐου 2014, κατά την οποία 51 άνθρωποι, αντιφασίστες και αντίθετοι στο Μαϊντάν κάηκαν ζωντανοί από νεοναζί. Η βία, που ήρθε λίγο μετά την έναρξη της «αντιτρομοκρατικής επιχείρησης» του Κιέβου στο Ντονμπάς, κατέδειξε την ετοιμότητα του νέου καθεστώτος να πνίξει την Ουκρανία στο αίμα για να διατηρηθεί στην εξουσία.
Ο ζεστός ανοιξιάτικος καιρός, λίγο μετά την Ρασπουτίτσα, συνοδεύτηκε από τους ανέμους του επαναστατικού ενθουσιασμού σε όλη τη νοτιοανατολική Ουκρανία, με εξεγερμένους -μεταξύ αυτών και κομμουνιστές- από το Χάρκοβο, το Ντονμπάς, τη Ζαπορόζιε, το Ντνιπροπετρόφσκ, τη Χερσώνα, το Νικολάεφ και την Οδησσό να ξεσηκώνονται και να αντιστέκονται στο πραξικόπημα του Euromaidan στο Κίεβο που είχε πραγματοποιηθεί τον Φεβρουάριο.
Το Μαϊντάν, δεν διέφερε και πολύ από παρόμοιου τύπου «χρωματιστές επαναστάσεις» που παρατηρούνται όχι μόνο στην Ανατολική Ευρώπη, αλλά στον ευρύτερο μετασοβιετικό χώρο: η κακή οικονομική κατάσταση της εκάστοτε χώρας δίνει πρόφαση σε ένα «κίνημα γραβάτας», προφανώς στελεχωμένο από μία νέα μεσαία τάξη, αρκετά φιλοευρωπαϊκής για ευνόητους λόγους: πως θα επιβιώσει ο μεσοαστός και η επιχειρησούλα -ή και επιχειρησούλες- του δίχως τα ΕΣΠΑ; Ιδιαίτερα σε μία χώρα με διαλυμένο δημόσιο τομέα και ανύπαρκτα ασφαλιστικά ταμεία. Φυσικά, αυτό δεν στέκει ως πολιτικό πρόταγμα από μόνο του, καθώς αν οι Ουκρανοί που είχαν μία κάποια ιδιοκτησία ήταν λόγου χάρη 10, αυτοί που δεν είχαν ήταν 100, κάπως έπρεπε να πειστούν και αυτοί, με κάποιο επιχείρημα. Αυτό το επιχείρημα λοιπόν – πιο σωστή λέξη το «αφήγημα» -ήρθε με τα περί διαφθοράς, νεποτισμού, αυταρχισμού και έλλειψης ελευθερία του λόγου και τύπου. Δεν υπονοώ φυσικά ότι ήταν όλα ψέματα, αλλά η ποσότητα αλήθειας ήταν αρκετά μικρότερη από αυτή που παρουσιάζονταν στα ΜΜΕ, τόσο στα Ουκρανικά του μετέπειτα καθεστώτος, όσο και στα Δυτικά.
Αυτό βέβαια δεν ήταν κάτι που μπορούσε να σηκώσει μόνη στις πλάτες της η Ουκρανική αστική τάξη οπότε χρειάστηκε και την συνδρομή του εξωτερικού: χρηματική και προπαγανδιστική. Δεν σκοπεύω να μακρυγορήσω για το τι ήταν το Μαϊντάν, οπότε μπαίνω στο «ψητό» κατευθείαν: όλο το παραπάνω αφήγημα μπορεί και να μη λειτουργούσε αν δεν ποτίζονταν και με λίγη «εξάρτηση». Μία Ουκρανία εξαρτημένη από την Ρωσία, όπως παλιότερα από την ΕΣΣΔ, όπως παλιότερα από την Ρωσική Αυτοκρατορία που όλα αυτά την κράτησαν πίσω. Ήρθε η ώρα τώρα λοιπόν να γίνει ανεξάρτητη χώρα με εθνική συνείδηση και ένα νέο εθνικό αφήγημα. Αυτή ήταν και η στιγμή που εν μία νυκτί οι φασίστες εμφανίστηκαν στο προσκήνιο σα να μη συνέβαινε τίποτα και ξεκίνησαν τα πογκρόμ, πρώτα εναντίον μειονοτήτων και έπειτα κατόπιν πολιτικών αντιπάλων, ασχέτως εθνικότητας.
Όταν ξεκίνησαν οι διαδηλώσεις του Euromaidan τον Νοέμβριο του 2013, και καθώς οι ακτιβιστές υπέρ του Μαϊντάν μόλις είχαν δημιουργήσει τις πρώτες κατασκηνώσεις τους στο κέντρο του Κιέβου για να διαμαρτυρηθούν για την απόρριψη της συμφωνίας σύνδεσης με την Ε.Ε. από την κυβέρνηση Γιανουκόβιτς, η Οδησσός έγινε από τις πρώτες πόλεις στα νοτιοανατολικά της Ουκρανίας όπου οργανώθηκε το κίνημα Αντιμαϊντάν.
Από τον Νοέμβριο του 2013 έως τον Ιανουάριο του 2014, υποστηρικτές και αντίπαλοι του Euromaidan διοργάνωσαν ανταγωνιστικές συγκεντρώσεις. Οι πρώτοι συγκεντρώθηκαν μπροστά από το μνημείο του Duc de Richelieu, στην κορυφή της σκάλας Ποτέμκιν της Οδησσού, ενώ οι δεύτεροι έστησαν την παρουσία τους στην πλατεία Κουλίκοβο (πρώην πλατεία Οκτωβριανής Επανάστασης) -μια πλατεία κήπου στο ιστορικό κέντρο της πόλης που περιέχει το κτίριο του Οίκου των Συνδικάτων.
Τα αιτήματα των αντίπαλων κινημάτων ήταν απλά. Οι υποστηρικτές του Euromaidan ενώθηκαν με τους συμπατριώτες τους στην πρωτεύουσα ζητώντας την απομάκρυνση του Γιανουκόβιτς και στενότερους δεσμούς με την Ευρώπη. Οι αντίπαλοι κάλεσαν τις αρχές να αποκαταστήσουν την τάξη, απαίτησαν τη διατήρηση των δεσμών με τη Ρωσία και εξέφρασαν την έντονη αντίθεσή τους στην άνοδο των ριζοσπαστικών εθνικιστικών κινημάτων που θα αποτελούσαν την επιθετική ραχοκοκαλιά του στρατοπέδου υπέρ του Μαϊντάν.
Η κατάσταση στην Οδησσό κλιμακώθηκε συγχρονισμένα με τα γεγονότα στο Κίεβο, με ακτιβιστές υπέρ του Μαϊντάν να συγκρούονται με την αστυνομία και να διαμαρτύρονται μπροστά από διοικητικά κτίρια εν μέσω ενός κύματος κατάληψης κυβερνητικών κτιρίων που σαρώνει τη δυτική Ουκρανία. Οι χούλιγκανς υπέρ του Μαϊντάν από τις εθελοντικές ομάδες «AutoMaidan» και «Αυτοάμυνας Euromaidan της Οδησσού» άρχισαν επίσης να συγκρούονται με εθελοντικές «Λαϊκές Πολιτοφυλακές της Οδησσού» που αντιτίθενται στο Μαϊντάν.
Οι συγκρούσεις εντάθηκαν μετά τη νίκη των δυνάμεων που τάχθηκαν υπέρ του πραξικοπήματος τον Φεβρουάριο του 2014, με τους ακτιβιστές κατά του Μαϊντάν, απογοητευμένοι από τη νέα ριζοσπαστική αντιρωσική πορεία των νέων αρχών, να απαιτούν προστασία της ρωσικής γλώσσας, να ζητούν ομοσπονδιοποίηση και αποκέντρωση της εξουσίας μεταξύ των περιφερειών, να ζητούν ειδική προστασία των συμφερόντων των νοτιοανατολικών περιοχών της Ουκρανίας στην εθνική πολιτική, να απαιτούν αποκατάσταση των φιλικών δεσμών με τη Ρωσία και να επισημαίνουν την αντίθεσή τους στον υπερεθνικιστικό εξτρεμισμό.
Η κατάσταση στην Οδησσό κλιμακώθηκε τον Μάρτιο του 2014, αφού οι κάτοικοι της Κριμαίας ψήφισαν σε δημοψήφισμα να αποσχιστούν από την Ουκρανία και να επανενταχθούν στη Ρωσία, και τον Απρίλιο, εν μέσω μιας σειράς διαδηλώσεων στο Ντονέτσκ, το Λουγκάνσκ και το Χάρκοβο, όπου ακτιβιστές κατά του Μαϊντάν κατέλαβαν διοικητικά κτίρια και συμμετείχαν σε εκκλήσεις για ομοσπονδιοποίηση. Οι τελευταίες αντιμετωπίστηκαν με τιμωρητικές στρατιωτικές και μυστικές επιχειρήσεις από τις υπηρεσίες ασφαλείας και τον στρατό της Ουκρανίας, με εκατοντάδες ακτιβιστές στο Χάρκοβο να συλλαμβάνονται, να ξυλοκοπούνται, να εξαφανίζονται, να φυλακίζονται ή να αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, ενώ οι κάτοικοι του Ντονμπάς σχημάτισαν λαϊκές πολιτοφυλακές και ανακήρυξαν λαϊκές δημοκρατίες για να αντισταθούν στη βίαιη “αντιτρομοκρατική” επιχείρηση του Κιέβου.
Οι φιλοδυτικοί ηγέτες της Ουκρανίας, που ήρθαν στην εξουσία με πραξικόπημα, αναγνώρισαν ότι έπρεπε να κάνουν κάτι για να σταματήσουν τα νεοσύστατα αυτονομιστικά, αποσχιστικά και φιλορωσικά κινήματα στα ανατολικά και νοτιοανατολικά από το να αναπτυχθούν και να εξαπλωθούν σε ένα οργανωμένο, ενιαίο πολιτικό κίνημα, απειλώντας να καταλήξουν στην αποσύνθεση της Ουκρανίας ως ενιαίου κράτους.
Το χρονικό της σφαγής
Το απόγευμα της 2ας Μαΐου, 2.000 ακτιβιστές υπέρ του Μαϊντάν, υποστηριζόμενοι από τους υπερήλικες ποδοσφαιριστές των ομάδων Τσερνομόρετς Οδησσού και Μέταλιστ Χαρκόβου, πραγματοποίησαν πορεία προς το στρατόπεδο κατά του Μαϊντάν στην πλατεία του Κουλίκοβο, το οποίο οι νέες αρχές της Οδησσού απαίτησαν να κατεδαφιστεί πριν από τις εορταστικές εκδηλώσεις για την Ημέρα της Νίκης. Γρήγορα ξέσπασαν καυγάδες και συμπλοκές μεταξύ ανδρών οπλισμένων με μπαστούνια, ρόπαλα, αυτοσχέδιες ασπίδες, πέτρες, αεροβόλα όπλα και μερικά πυροβόλα όπλα. Η αστυνομία έκανε ελάχιστα για να σταματήσει τη βία, προκαλώντας τους ισχυρισμούς των υπερασπιστών της πλατείας ότι οι δυνάμεις ασφαλείας συνωμοτούσαν με τους εθνικιστές και τους ultras.
Η βία σύντομα πήρε μια θανατηφόρα τροπή, με τους ναζί τρομοκράτες και τους ultras υπέρ του Μαϊντάν, που ήταν πολύ περισσότεροι από τους διαδηλωτές κατά του Μαϊντάν 10 προς 1, να καταφέρνουν να ακούσουν δεκάδες μέλη της «Λαϊκής Πολιτοφυλακής» και πολίτες να εισέρχονται στο Κτίριο των Συνδικάτων και να το πυρπολούν με βόμβες μολότωφ. Παγιδευμένοι από όλες τις πλευρές και χωρίς να τους προσφέρεται καμία ευκαιρία διαφυγής, τουλάχιστον 42 άνθρωποι σκοτώθηκαν, πνίγηκαν από τον καπνό, κάηκαν ζωντανοί, δολοφονήθηκαν μέσα στο κτίριο ή πήδηξαν από τα παράθυρα και αποτελειώθηκαν από τους δολοφόνους που περίμεναν έξω. Άλλα έξι άτομα σκοτώθηκαν από πυροβολισμούς, ενώ πάνω από 200 άτομα τραυματίστηκαν. Μεταξύ των νεκρών ήταν οι: Ιλύα Ζναμένσκυ, Γιεβγκένι Γκολίσκιν, Βλάντισλαβ Βοϊτσεχόβσκυ, Αντρέυ Μπραζέβσκυ, Αλεξάντερ Γκριμπόφσκι και Βσέβολοντ Πετρόβσκυ μέλη της -παράνομης πλέον στην Ουκρανία- κομμουνιστικής οργάνωσης Μπορότμπα.
Σύμφωνα με δηλώσεις του Βασίλι Πόλιστσουκ, μέλος του ΚΚ Ουκρανίας και πρώην νομοθέτη στο Ria Novosti:
Ήθελαν να εκφοβίσουν τον κόσμο -όχι απλώς να τον διαλύσουν, αλλά να τον εκφοβίσουν. Και όχι μόνο τους κατοίκους της Οδησσού, αλλά ολόκληρης της Ουκρανίας, καθιστώντας σαφές ότι αυτό συμβαίνει.
Υπήρχαν τόσα πολλά διαφορετικά είδη ανθρώπων ανάμεσά τους: υπήρχαν πολλές γυναίκες, τόσο θρησκευόμενες όσο και άθεες. Χονδρικά μιλώντας, επικρατούσε μια ειρηνική διάθεση ανάμεσά τους. Η προηγούμενη μέρα ήταν η 1η Μαΐου [Διεθνής Ημέρα των Εργαζομένων], και αυτή ήταν πάντα μια αργία για εμάς. Παρεμπιπτόντως, σε μια εορταστική συγκέντρωση εκείνη την ημέρα υιοθετήσαμε ένα ψήφισμα -δεν υπήρχε ούτε μια λέξη για απόσχιση από την Ουκρανία, μόνο ειρηνικά αιτήματα.
Αυτοί οι «φιλοξενούμενοι», με το πρόσχημα των παραθεριστών, γέμισαν τα κέντρα αναψυχής στην περιοχή Zatoka [προάστιο της Οδησσού], το ξενοδοχείο Pavlov’s House στην Οδησσό και το Dofinovka [προαστιακό θέρετρο]. Πολλοί από αυτούς νοίκιαζαν διαμερίσματα στην Οδησσό και έμεναν στα σανατόρια Gorky, Lermontovsky και άλλα. Ως αποτέλεσμα, σε αυτές τις «βάσεις» υπήρχαν τουλάχιστον 1.500 άτομα που είχαν περάσει από το Μαϊντάν του Κιέβου.
Στο τέλος, με το πρόσχημα ενός ποδοσφαιρικού αγώνα, οργάνωσαν μια «πορεία για την ενότητα της Ουκρανίας» μέσα στην πόλη και με άλλο πρόσχημα κατέστρεψαν το λεγόμενο «στρατόπεδο» στην πλατεία Κουλίκοβο. Αυτό είναι το πρώτο. Δεύτερον, ο στόχος τους ήταν να εκφοβίσουν όχι μόνο τους κατοίκους της Ουκρανίας, αλλά όλους στην Ουκρανία. Επειδή η πλατεία Κουλίκοβο ήταν σαν αγκάθι στα πλευρά τους.
Ένα άλλο στοιχείο που αποδεικνύει ότι αυτά τα γεγονότα είχαν σχεδιαστεί εκ των προτέρων είναι ότι στις 29 Απριλίου, ο τότε γραμματέας του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας και Άμυνας της Ουκρανίας Andriy] Parubiy ήρθε στην Οδησσό. Όπως είπα, υπήρχαν πέντε σημεία ελέγχου γύρω από την πόλη. Υπήρχε επίσης ένα φυλάκιο κοντά στην αγορά στο έβδομο χιλιομέτρο, το οποίο επισκέφθηκε, φέρνοντας αλεξίσφαιρα γιλέκα στους διαδηλωτές του Μαϊντάν. Δεν ξέρω τι άλλο έφερε, αλλά σε κάθε περίπτωση, περιελάμβανε περίπου 20 τεμάχια αλεξίσφαιρου θώρακα επιπέδου 5. Στη συνέχεια πραγματοποίησε συνάντηση στην περιφερειακή διοίκηση της Οδησσού. Πιστεύω ότι ήρθε για να επανεξετάσει τις προετοιμασίες, για να ελέγξει αν όλα ήταν έτοιμα για την επιχείρηση, η οποία είχε ήδη προγραμματιστεί για τις 2 Μαΐου, με πρόσχημα τον ποδοσφαιρικό αγώνα… Βρισκόταν στην Οδησσό στις 2 Μαΐου; Δεν μπορώ να πω. Δεν νομίζω ότι ήταν. Αλλά μεταξύ εκείνων που διέπραξαν τα εγκλήματα εκείνης της ημέρας, κάποιοι είχαν επαφή μαζί του.
Γύρω στις 7 το απόγευμα, όταν το κτίριο των Συνδικάτων είχε αρχίσει να καίγεται και είδα ότι άνθρωποι πέθαιναν, άρχισα να τηλεφωνώ στην Πυροσβεστική, αλλά η γραμμή ήταν πάντα κατειλημμένη. Είδα έναν άνθρωπο να πηδάει από το κτίριο μπροστά στα μάτια μου ή να πετιέται από το παράθυρο – κυριολεκτικά πέντε μέτρα μπροστά μου ένα σώμα έπεσε στο έδαφος. Όπως αποδείχτηκε, ήταν ο πρώην νομοθέτης του Περιφερειακού Συμβουλίου της Οδησσού Σλάβα Μάρκιν. Πριν από αυτό, άκουσα την κραυγή μιας γυναίκας «βοήθεια, άνθρωποι, βοήθεια!». Ξαφνικά η γυναίκα σώπασε και ένας άνδρας εμφανίστηκε στο παράθυρο με τη σημαία της Ουκρανίας φωνάζοντας «Δόξα στην Ουκρανία!» και από το δρόμο φώναζαν πίσω «Δόξα στους Ήρωες!» και χειροκροτούσαν. Δεν ξέρω με βεβαιότητα, αλλά πιστεύω ότι σκότωσαν την Ιρίνα Γιακοβένκο – τη γυναίκα που στη συνέχεια εμφανίστηκε επανειλημμένα σε τηλεοπτικές αναφορές νεκρή σε αφύσικη στάση πάνω στο τραπέζι στο κτίριο των Συνδικάτων. Τη στραγγάλισαν με ένα σύρμα.
Είμαι πεπεισμένος ότι ο Αντρέι Παρούμπι εμπλέκεται σε αυτό, καθώς και ο Βαλεντίν Ναλιβαϊτσένκο, ο οποίος έγινε επικεφαλής της SBU. Ο πρώην υπουργός Εσωτερικών Αρσέ] Αβάκοφ εμπλέκεται επίσης. Ο ουκρανός ολιγάρχης Ίγκορ Κολομοΐσκι παρείχε χρηματοδότηση. Και ο Βολοντίμιρ Νεμιρόβσκι, ο επικεφαλής της περιφερειακής διοίκησης, ο οποίος εκτελούσε τις επιθυμίες του Κολομοΐσκι.
Δέκα χρόνια μετά, παρά τις διαμαρτυρίες του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και του Γραφείου του Ύπατου Αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, οι δράστες της σφαγής στο κτίριο των Συνδικάτων της Οδησσού παραμένουν ελεύθεροι, με τις αρχές, τις διωκτικές αρχές και τα δικαστήρια να δείχνουν με την αδράνεια τους ότι δεν ενδιαφέρονται για τη δίωξη της υπόθεσης.
