Χαμός στην Τιφλίδα. Πορείες, διαδηλώσεις, μισό εκατομμύριο στους δρόμους, #παραιτηθείτε, #fygete, έτοιμη να πέσει η κυβέρνηση του Γεωργιανού Ονείρου και του Ηρακλή Κομπαχίτζε. Ή τουλάχιστον αυτά διαβάζει και καταλαβαίνει όποιος ενημερώνεται μόνο από το X (πρώην Twitter) και από αγγλόφωνα, δυτικά ειδησεογραφικά. Τα πράγματα όμως είναι λίγο διαφορετικά και πιο περίπλοκα, ειδάλλως δεν θα κατέβαινε τόσος κόσμος στο κέντρο της Τιφλίδας ενάντια στην ψήφιση ενός νομοσχεδίου το οποίο μοιάζει παντελώς αδιάφορο.

Για να μην κάνω ιστορικές αναδρομές δίχως λόγο, ας πούμε ότι το ζήτημα ξεκινά τον Φεβρουάριο-Μάρτιο του ‘22, όταν Ουκρανία, Μολδαβία και Γεωργία έκαναν επίσημα αίτηση μέλους στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε πρώτη φάση, Ουκρανία και Μολδαβία έγιναν δεκτές ως υποψήφια κράτη-μέλη, για τη Γεωργία όμως τα πράγματα πήραν άλλη τροπή. Βλέπετε, το Ευρωκοινοβούλιο θεώρησε ότι η Ουκρανία του «δενξανακάνωεκλογές» Ζελένσκι και η Μολδαβία της Μάγια Σάντου, κράτη με ρεκόρ γκίνες στην διαφθορά και πασίγνωστα για τα κυκλώματα σωματεμπορίας και «σεξοτουρισμού»¹, πληρούσαν όλα τα προσόντα για να γίνουν μέλη της Ε.Ε. που δεν ανέχεται τη διαφθορά και την αντιδημοκρατικότητα. Η Γεωργία από την άλλη δεν τα πληρούσε λόγω «έλλειψης δημοκρατίας και ελευθερίας του τύπου», οπότε έπρεπε να περιμένει.

Τα πράγματα έγιναν χειρότερα για τη Γεωργία, όταν ο αυτοεξόριστος πρώην πρόεδρος Μιχαήλ Σαακασβίλι, καταδικασμένος σε 6 χρόνια φυλάκιση για κατάχρηση εξουσίας, υπεξαίρεση δημοσίων χρημάτων και συνέργεια σε απόπειρα δολοφονίας, εμφανίστηκε από το πουθενά στη χώρα και συνελήφθη από τις αρχές. Η Ευρωπαϊκή Ένωση κάλεσε την κυβέρνηση να αφήσει ελεύθερο τον Σαακασβίλι, ενώ το Ευρωκοινοβούλιο συζητούσε για επιβολή κυρώσεων στον αρχηγό του κυβερνώντος κόμματος Μπιτζίνα Ιβανισβίλι. Τότε ήταν που τα πράγματα έγιναν σκούρα βυσσινί με την αντιπολίτευση να γκρινιάζει ότι το κυβερνών κόμμα απομακρύνεται από την Ε.Ε. και δεν εφαρμόζει τις μεταρρυθμίσεις που θα του δώσουν την δυνατότητα να γίνει μέλος, ενώ η κυβέρνηση κήρυττε ότι οι μεταρρυθμίσεις ήταν εξωφρενικές -και δεν είχε άδικο.

Οι πολιτικές που οδήγησαν τη Γεωργία στην ευρωπαϊκή απόκλιση φέρανε ένα τεράστιο μέρος της μεσαίας τάξης ενάντια στο Γεωργιανό Όνειρο για ευνόητους λόγους: πώς θα αναβαθμιστεί χρηματοοικονομικά ένας μεσοαστός δίχως τα ΕΣΠΑ και τα ευρωπαϊκά κονδύλια; Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι αυτές οι διαδηλώσεις οργανώνονται από τη φιλοευρωπαϊκή αντιπολίτευση και στελεχώνονται από τη μεσαία τάξη.

Υπάρχει όμως και ένα πολύ πιο σοβαρό πρόβλημα, το οποίο είναι και η αφορμή αυτών των διαδηλώσεων. Στις 7 Μαρτίου του 2023 λοιπόν, το γεωργιανό κοινοβούλιο ψήφισε σε πρώτη ανάγνωση τον νόμο για τη διαφάνεια της ξένης επιρροής, ο οποίος απαιτεί από τις ΜΚΟ που λαμβάνουν ξένη χρηματοδότηση να εγγράφονται ως «πράκτορες ξένης επιρροής», εάν η ξένη υποστήριξη ανέρχεται στο 20% των συνολικών εσόδων τους. Το νομοσχέδιο απαιτεί από τις ΜΚΟ να αποκαλύπτουν την πηγή των κεφαλαίων τους, αλλά δεν επιβάλλει κανέναν περιορισμό στις δραστηριότητές τους. Το νομοσχέδιο επικρίθηκε από (πού αλλού;) το Στέιτ Ντιπάρτμεντ των ΗΠΑ, τα Ηνωμένα Έθνη και την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ας γράψω όμως δύο πράγματα παραπάνω για τις ΜΚΟ στη Γεωργία. Οι ΜΚΟ που χρηματοδοτούνται από το εξωτερικό έχουν εδραιωθεί στον πολιτικό διάλογο της Γεωργίας από την εποχή της προεδρίας του Έντουαρντ Σαβερντνάτζε, ο οποίος άνοιξε την πόρτα στις ξένες δομές «βοηθείας» κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του, τα πρώτα μετασοβιετικά χρόνια της Γεωργίας όταν και είδε μια αναταραχή και οικονομική κατάρρευση στη χώρα. Στη συνέχεια, οι ΜΚΟ διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην Επανάσταση των Ρόδων, η οποία αντικατέστησε τον Σαβερντνάτζε με τον νέο πρόεδρο Μιχαήλ Σαακασβίλι, στο υπουργικό συμβούλιο του οποίου απασχολούνταν πολλοί επαγγελματίες των ΜΚΟ σε ανώτερες κυβερνητικές θέσεις και η πολιτική της χώρας υποβλήθηκε σε μεταρρυθμιστικά πειράματα υπό ξένη καθοδήγηση. Ως εκ τούτου, στη Γεωργία λειτουργούσαν 25.000 ΜΚΟ το 2024 και το 90% από αυτές λάμβαναν χρηματοδότηση από το εξωτερικό. Οι περισσότεροι τομείς της δημόσιας πολιτικής και των υπηρεσιών διαμορφώθηκαν από τους χρηματοδοτούμενους από το εξωτερικό μη εκλεγμένους συμβασιούχους των ΜΚΟ και αυτό οδήγησε στην απευθείας ανάθεση της χάραξης πολιτικής, της διακυβέρνησης και της παροχής υπηρεσιών σε ξένους δωρητές βοήθειας και ΜΚΟ. Οι ΜΚΟ που χρηματοδοτούνται από το εξωτερικό άρχισαν να λειτουργούν ως ο μεγαλύτερος κοινωνικός ανελκυστήρας της μεσαίας τάξης λόγω της πρόσβασής τους στους πόρους, καθώς άλλοι κλάδοι δεν μπορούν να σηκώσουν το κόστος ζωής και τις υποχρεώσεις της μεσαίας τάξης. Όπως καταλαβαίνουμε ο «κλάδος» -και λέω «κλάδος» επειδή έγινε κανονικότατο επάγγελμα- των ΜΚΟ μετατράπηκε σε μια σημαντική πηγή εσόδων για τα ηγετικά στελέχη της πολιτικής ελίτ της χώρας. Αυτό οδήγησε στο να ριζωθεί η τεχνοκρατική, νεοφιλελεύθερη και αποπολιτικοποιημένη διακυβέρνηση στο πολιτικό σύστημα της Γεωργίας.

Τώρα κάποιος μπορεί να ρωτήσει, «ε και πώς αυτό σε κάνει πράκτορα;». Όταν λοιπόν κάποιος σου δίνει λεφτά τζάμπα, ποτέ δεν είναι τζάμπα. Συνήθως περιμένει κάποιο αντάλλαγμα. Όταν αυτός ο κάποιος είναι το USAID, η Ευρωπαϊκή Κομισσιόν και η Παγκόσμια Τράπεζα, τα ανταλλάγματα είναι συνήθως πολιτική επιρροή στην χώρα -οικονομική υπάρχει ήδη. Όσο καλές προθέσεις και να έχει αυτός που λαμβάνει τα λεφτά, τα όρια της δράσης του είναι τα όρια του εργοδότη του.

Όπως γράφει λοιπόν η Γεωργιανή ακτιβίστρια Σοπίκο Τζαμπαρίτζε:

Οποιοσδήποτε είναι έστω και λίγο εξοικειωμένος με τον τρόπο με τον οποίο οι ΜΚΟ υποβάλλουν αιτήσεις και ανταγωνίζονται για επιχορηγήσεις γνωρίζει ότι οι δωρητές θέτουν πολύ συγκεκριμένους κανόνες για το ποιοι τύποι οργανώσεων, ποιο είδος εργασίας και τι είδους θέματα θα εξετάσουν ακόμη και για χρηματοδότηση, και αυτό πριν οι άγραφοι κανόνες και οι κρυφές προκαταλήψεις καθορίσουν την επιλογή των επιχορηγούμενων.

Οι ακτιβιστές στη Γεωργία γνωρίζουν πάρα πολύ καλά τι αναμένεται από αυτούς και ποιες συμπεριφορές τιμωρούνται και επιβραβεύονται: το να ασκείς κριτική στην κυβέρνηση στο Facebook θα σου αποφέρει περισσότερες επιχορηγήσεις από το να είσαι έξω στην κοινότητα και να βοηθάς ανθρώπους. Πριν από λίγα χρόνια, όταν οι δυτικοί δωρητές θεωρούσαν το Γεωργιανό Όνειρο πολύτιμο σύμμαχο, πίεζαν τους Γεωργιανούς ακτιβιστές να σταματήσουν να τις επικρίσεις. Τώρα, ζητάνε ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή να γίνεται ανοιχτή κριτική στο κόμμα του Κομπαχίτζε. Οι δωρητές παρακολουθούν ακόμη και τα προφίλ των ακτιβιστών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και μπορεί να υπάρξουν συνέπειες για την ανάρτηση λανθασμένων πραγμάτων.

Κοινώς, τα λεφτά που διακυβεύονται είναι πολλά. Πέραν αυτών, υπάρχει και ένα πολύ σοβαρό ζήτημα που αφορά την υιοθέτηση του δυτικόφερτου οριενταλισμού από την μεσαία τάξη της χώρας, παρ’ όλα αυτά επειδή το συγκεκριμένο θέμα είναι πιο λεπτό και δεν περιορίζεται μόνο στη Γεωργία αλλά σ’ ολόκληρο τον μετασοβιετικό χώρο, θα αναφερθώ πιο αναλυτικά με αυτό σε μεταγενέστερο άρθρο.

¹ https://www.nytimes.com/2023/01/31/world/europe/sex-workers-ukraine-health.html