Πριν λίγες μέρες δεν είχαμε δουλειά. Πολύ λίγες κρατήσεις, η ώρα είχε προχωρήσει, νέκρα. Βαράγαμε μύγες και ξεφυσούσαμε. Γαμώτο, τι θα κάνουμε; Χάλια θα είναι τα tips. Πώς θα πληρωθεί το ρεύμα. «Βαριέμαι», έλεγε ο ένας. «Εγώ να δεις», έλεγε ο άλλος. Κι εκείνη τη στιγμή μπαίνει ένα ζευγάρι πελατών. Χωρίς κράτηση. Δεν τους περιμέναμε. «Ωχ, πού βρέθηκαν κι αυτοί; Τι θέλουν τώρα, καλά δεν ήμασταν;». Σχιζοφρένεια. Τελείως, όμως. Η απόλυτη ανατροπή στο συναίσθημα. Η ανενδοίαστη αντιστροφή της πραγματικότητας. Η αντιστροφή των πόλων, τόσο δραματική η στιγμή. Σχιζοφρένεια, τις ασφάλειες να καίω, να γελάω και να κλαίω. Βίσση. Αγαπημένο τραγούδι των σερβιτόρων. Ταυτίζονται. Νιώθουν. Το τραγουδάνε ή το βάζουν να ακούγεται από τα κινητά όταν γίνονται οι προετοιμασίες ή μετά το κλείσιμο. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι το βάζουν κι όταν ξυπνάνε για να πάει καλά η μέρα. Να πάει καλά με την έννοια του οικείου. Χωρίς απρόοπτα κι ανεπιθύμητες αλλαγές. Αυτό ξέρουμε, αυτό εμπιστευόμαστε. Σχιζοφρένεια. Διπολισμός. Παράνοια.
Τι γίνεται όμως όταν αυτοί οι όροι ξεφεύγουν απ’ τους αστεϊσμούς και λαμβάνουν τις πραγματικές τους διαστάσεις; Οι ψυχικές νόσοι ταλαιπωρούν όλο και περισσότερους ανθρώπους και η αλήθεια είναι ότι η ψυχική υγεία των εργαζομένων είναι ένα πολύ σοβαρό κομμάτι του τομέα της φιλοξενίας και της εστίασης που όμως δεν δίνεται η σημασία που θα έπρεπε, στην Ελλάδα τουλάχιστον. Γιατί στις ΗΠΑ υπάρχουν οι σχετικές έρευνες που αναφέρονται ακριβώς στην κλονισμένη ψυχική υγεία του προσωπικού στα εστιατόρια, θεωρώντας ότι είναι μια δουλειά οικονομικά επισφαλής (εφόσον κάποιος υπολογίζει στα tips κι ειδικά στις ΗΠΑ), μια δουλειά με τεράστιο στρες το οποίο πρέπει να καλύπτεις συνεχώς και να μην το δείχνεις κάνοντας το όλο και πιο πολύπλοκο για την ψυχολογική κατάσταση του εργαζομένου, εργασία με πολλές υπερωρίες αλλά και μη σταθερά ωράρια τα οποία ποικίλουν από μέρα σε μέρα, κατάσταση που προκαλεί διαταραχές ύπνου, κατάθλιψη, κρίσεις πανικού. Η πίεση αυτή αυξάνει ακόμα περισσότερο αν πρόκειται για ένα πολυτελές εστιατόριο ή ξενοδοχείο. Σύμφωνα με την United We Care, το να είσαι ειδικά σερβιτόρος (χωρίς να παραβλέπουμε το υπόλοιπες ειδικότητες ενός εστιατορίου) σημαίνει ότι έρχεσαι αντιμέτωπος με προσβλητικές συμπεριφορές τόσο από τους πελάτες όσο και από τους διευθυντές ή τους ίδιους τους ιδιοκτήτες της επιχείρησης τις οποίες καλείσαι να διαχειριστείς σιωπηλά πράγμα που επιδεινώνει το χρόνιο στρες και οδηγεί στην εξάντληση.
Η οργάνωση αυτή κάνει λόγο και για τη χρήση ουσιών που είναι έντονη σε αυτό το κομμάτι του πληθυσμού. Πράγματι, πολύ πριν τον Covid στην Ελλάδα του τουριστικού θαύματος κι άνευ σχετικών ερευνών, μπορούσες να δεις σερβιτόρες να καταπίνουν χάπια πριν χτυπήσουν κάρτα εισόδου, τα ζάναξ κυκλοφορούσαν από χέρι σε χέρι, η κόκα και οι αμφεταμίνες πήγαιναν σύννεφο ειδικά στο προσωπικό κουζίνας που έπρεπε να είναι πολύ γρήγορο και το αλκοόλ αμέσως μετά τη λήξη της βάρδιας (ή και κατά τη διάρκεια αυτής) ήταν αυτό στο οποίο προσέφευγαν πρώτα οι σερβιτόροι. Η πανδημία και τα lockdown, η υποστελέχωση και η γενική ψυχολογική κατάσταση που ακολούθησε αμέσως μετά μέχρι και σήμερα, εκτίναξαν την κατάσταση.
Έφεραν όμως κάτι θετικό: οι ψυχικές νόσοι άρχισαν να αποτελούν όλο και πιο αραιά στίγμα για κάποιον. Κατά κάποιον τρόπο, εφόσον όλοι αποδεχτήκαμε ότι δεν ήμασταν καλά ή δεν είμαστε καλά, ή ότι η πανδημία διέλυσε τον ψυχισμό της ανθρωπότητας ή ότι δεν μπορεί κανείς να είναι καλά στην μετα covid εποχή, με τον πληθωρισμό, την ακρίβεια, τις νόσους γενικώς, τη γενική κατάρρευση και φυσικά το μόνιμο πολεμικό κλίμα, αυτή τη μαζική παράκρουση που χαρακτηρίζει την εποχή μας, οι άνθρωποι άρχισαν να μιλάνε όλο και πιο ανοιχτά για την ψυχολογική τους κατάσταση. Πριν λίγα χρόνια στην Ελλάδα αυτό ήταν μάλλον αδιανόητο. Ένας εργαζόμενος που θα δήλωνε ότι λαμβάνει φαρμακευτική αγωγή ή θα είχε ενημερώσει το HR για την κατάστασή του (εφόσον θα έπρεπε να παίρνει και άδειες ασθενείας για αυτόν ακριβώς το λόγο), αντιμετωπιζόταν με απόλυτη δυσπιστία ή και χλευασμό ακόμα, λιγότερο ή περισσότερο κεκαλυμμένο. Ήταν ο τρελός, ας πούμε. Αδιανόητα πράγματα σε μια κοινωνία τελείως ακαλλιέργητη. Τα οποία δημιουργούσαν έναν φαύλο κύκλο, ο «άρρωστος» τρελαινόταν ακόμα περισσότερο, οι «υγιείς» δεν κοίταζαν τα δικά τους θέματα τα οποία γιγαντώνονταν από κάτω και το στίγμα πάντα έκανε τους ανθρώπους να φοβούνται μη χαρακτηριστούν γι’ αυτό και χαρακτήριζαν με τόση ευκολία τους άλλους. Όχι ότι έχουν αλλάξει τα πράγματα, αλλά μια ισχνή αλλά πλέον ορατή πρόοδο την έχουμε σημειώσει.
Στις ΗΠΑ, λοιπόν, οργανώσεις όπως η United We Care εδώ και πολλά χρόνια ζητούν καλύτερες συνθήκες εργασίας άρα κι ευζωίας για τους εργαζόμενους στην εστίαση και τη φιλοξενία. Ζητούν από τους εργοδότες να παρέχουν καλύτερα ωράρια, καλύτερα περιβάλλοντα και να είναι σε συνεργασία με ειδικούς για την ψυχική υγεία. Η οργάνωση I Got Your Back είναι πιο πρακτική. Είναι ουσιαστικά γραμμή στήριξης κι επικοινωνίας για εργαζόμενους του κλάδου που βρίσκονται σε κρίση ή έχουν κάποιο επεισόδιο. Ξέρουν. Έχουν περάσει από εκεί. Το ίδιο και η Big Table. Πιο πρόσφατα μια καμπάνια ξεκίνησε στον Καναδά, η Smart Serve Cares με σκοπό την καλύτερη δυνατή ψυχική υγεία των εργαζομένων στον κλάδο αυτό. Ένα ολόκληρο κίνημα σε εκείνη την πλευρά του πλανήτη, μιλά ανοιχτά για τις ψυχικές νόσους αλλά και τον εθισμό, το πόσο αυτά αλληλοτροφοδοτούνται κι οραματίζονται έναν κλάδο με υγιείς εργαζομένους, χωρίς αυτοκτονίες (η αυτοκτονία του Antony Bourdain συγκλόνισε τον κλάδο, αλλά δυστυχώς δεν ήταν η μόνη). Οραματίζονται εστιατόρια όπου οι εργαζόμενοι θα πληρώνονται καλά, θα είναι καλά κι έτσι θα είναι κι οι επισκέπτες τους καλά. Αγωνίζονται πια οι άνθρωποι για την κοινή λογική μέσα στον παραλογισμό που έχει παραλύσει τα πάντα. Ζητούν να μπει η ψυχική υγεία των εργαζομένων σε πρώτο πλάνο από τους ιδιοκτήτες των εστιατορίων χρησιμοποιώντας ως επιχείρημα την αναβάθμιση των επιχειρήσεων τους με ποιοτικότερο service, λες κι αυτό δεν είναι αυτονόητο. Ζητούν από τους manager να προάγουν τη συναδελφική αλληλεγγύη και την όσο γίνεται χαρούμενη ατμόσφαιρα στις εκάστοτε βάρδιες ώστε αυτό να αντανακλάται στην εμπειρία του πελάτη και το προϊόν που τελικά προσφέρεται, λες κι αυτό δεν είναι αυτονόητο. Κι όμως, δεν είναι.
Τα ίδια όμως αναφέρονταν και σε άρθρα κι έρευνες για την ψυχική υγεία των Ευρωπαίων εργαζομένων. Άρθρα, για παράδειγμα, στο Science Direct πριν τον Covid έκαναν λόγο για την στήριξη της ευζωίας των εργαζομένων στο service παρατηρώντας όλα αυτά τα προβλήματα που οδηγούσαν σταδιακά σε ψυχικές νόσους ή ψυχολογικά προβλήματα στην καθημερινότητα. Αλλά και μετά τον Covid τα άρθρα τόνιζαν ακόμα περισσότερο αυτή την ανάγκη να ασχοληθούμε με την εν λόγω κατάσταση. Αυτή η καμπή της Ιστορίας σημάδεψε ανεξίτηλα τον κόσμο της εστίασης, ο οποίος ακόμα δεν έχει συνέλθει. Έχει τεράστιο ενδιαφέρον ότι στο ίντερνετ μπορεί κάποιος να διαβάσει άρθρα καταξιωμένων σεφ ή ανθρώπων που έχουν να κάνουν με το φαγητό που μιλούν συνεχώς γι’ αυτό: την ψυχική υγεία αλλά και τη νηφαλιότητα. Το να είσαι νηφάλιος σήμερα είναι το νέο δισκοπότηρο, το νέο trend, ίσως και όλο αυτό το θέμα της ψυχικής υγείας να είναι μια ολόκληρη νέα βιομηχανία, με νέες βιταμίνες, νέους influencer και γκουρού, νέα γκάτζετ, νέα επιχειρηματικότητα, αλλά ας μην είμαστε μονίμως συνωμοσιολόγοι: υπάρχει τεράστιο πρόβλημα. Και αν το σύνθημα “It’s OK to not be OK” απελευθέρωσε τα τελευταία χρόνια τους ανθρώπους κι αρχίσαμε να μιλάμε για όλα αυτά πιο ανοιχτά ή αν, έστω, απάλυνε κάπως τα πράγματα πράγμα καθόλου αμελητέο, είναι καιρός να το θεωρήσουμε ξεπερασμένο γιατί μετά την αποδοχή, έρχεται η διάγνωση. Άρα κι η θεραπεία.
