Κάποια φαινόμενα δεν έχουν όνομα και μπαίνω στη θέση να δώσω εγώ. Είμαι ανάμεσα στο «η κουλτούρα της αυτοθυματοποίησης» ή «ο ναρκισσισμός του τραύματος». Ή μπορεί απλά να πρόκειται για τελετές μύησης, υποταγής, με λίγα λόγια ένταξης σε μια κοινωνική ιεραρχία.
Το φαινόμενο είναι η προβολή, η δημοσιοποίηση του τραύματος, η διεκδίκηση όχι της απόδοσης δικαιοσύνης αλλά απλά της προβολής, των προβολέων, της ορατότητας. Μερικές φορές μοιάζει να είναι τόσο απλό όσο η επιθυμία να βγάλει κανείς φράγκα, στην περίπτωση πχ του «Spare» του πρίγκιπα Χάρι. Τις περισσότερες όμως φορές είναι κάπως πιο περίπλοκο. Σε ένα παλιότερο Disiecta Membra είχα αναφερθεί στη διάσταση αυτοεξευτελισμού που συνήθως περικλείουν τα λόγια «θαρραλέα» ή «τολμηρή» κίνηση. Αναρωτιέμαι καμιά φορά, αν το τραύμα έχει γίνει και αυτό ένα νόμισμα στον ανταγωνισμό για ορατότητα, επικράτηση, απλά επιβίωση σε έναν κόσμο που για να βγάλει κανείς το ψωμί του πρέπει να πουλάει όχι κάποια δεξιότητα αλλά το είναι του. Και συμπτωματικά, είναι ακριβώς ο κόσμος στα επαγγέλματα εκείνα, όπου επάγγελμα είναι το σύνολο της παρουσίας και όχι η δεξιότητα, που προσπαθεί να πουλήσει το τραύμα του. Ο σεναριογράφος του baby reindeer για παράδειγμα, ο πρώην πρίγκιπας που λέγαμε πριν, οι εργαζόμενοι στην τέχνη και το θέαμα. Δεν μπορώ το ίδιο εύκολα να φανταστώ πώς η εργαλειοποίηση του τραύματος μπορεί να εφαρμοστεί σε έναν δάσκαλο ας πούμε, σε έναν μηχανικό, σε έναν σεκιουριτά.
Στο θέαμα και γενικότερα στην τέχνη κάτι παίζει με την έκθεση. Ίσως είναι κομμάτι του κοινωνικού ρόλου του καλλιτέχνη. Ίσως μια πτυχή αυτής της ιδιότητας, του καλλιτέχνη, είναι ακριβώς η ελευθεριότητα να μιλήσει για πράγματα που θα ήταν πιο δύσκολο ως τραπεζικό στέλεχος ή ως πολιτικός. Χαρακτηριστικές απεικονίσεις είναι ο γελωτοποιός στο «Ραν» ή οι θεατρίνοι στην «Έβδομη Σφραγίδα». Αυτός ο ρόλος προφανώς τίθεται εν αμφιβόλω σε ολοκληρωτικές συνθήκες, όπως μοιάζει να είναι η τρέχουσα κατάσταση στην Αμερική και σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης: επικρατεί η μοναδική σκέψη, η πολιτική ορθότητα σαν μοναδική επιτρεπόμενη πολιτική θέση. Ακόμα πιο ωμά, είναι γνωστές οι πιέσεις που ασκούνται από φεστιβάλ σε γεωπολιτικά ζητήματα όπως στην περίπτωση του Ισραήλ και της Ουκρανίας.
Ωστόσο το θέμα μου είναι άλλο. Η δυνατότητα έκφρασης, μαζί και η ανάγκη για έκθεση λειτουργούσαν κάτω από το προστατευτικό περίβλημα του ρόλου, της μυθοπλασίας. Ξέραμε ότι αυτό που βλέπαμε στη σκηνή ήταν ένας ρόλος, δεν ήταν ο άνθρωπος. Η ανάγκη του κοινού να πάρει μάτι, η ανάγκη ταυτόχρονα του καλλιτέχνη να γίνει πιο ορατός θόλωσαν αυτό το όριο. Δεν μιλώ μόνο για τα ριάλιτι, μιλώ για το κόνσεπτ «πραγματική ιστορία». Είτε είναι αυτό το baby reindeer ή η φάση με τα podcast πραγματικών εγκλημάτων, είτε η συνέντευξη κάποιου συγγραφέα που η δημοσιογράφος ρωτά τον συγγραφέα σαν να πρόκειται για τον ήρωά του.
Είναι τεράστιο ψέμα, είναι μια ύπουλη ανειλικρίνεια να καταργεί κανείς τους κανόνες της σύμβασης. Είναι ψέμα να αποκρύπτει κανείς από το κοινό ότι το έργο έχει κανόνες, υπόκειται σε κανόνες και ότι η αλήθεια έχει όρια. Έχει τα όρια που βάζει κάθε άνθρωπος που θέλει να περιφρουρήσει την ελευθερία του, την εξουσία του, την κοινωνική του παρουσία. Δεν μπορεί να προδώσει συμμαχίες, να θέσει σε κίνδυνο τη δουλειά και συνήθως μαζί με αυτό την επιβίωσή του, να πληγώσει φίλους, να τραυματίσει δικούς του ανθρώπους, να δυσαρεστήσει εργοδότες κλπ. Η σύμβαση του έργου αυτό το προστάτευε. Σε αντίθεση, ο κανιβαλισμός της «πραγματικής ιστορίας», η «θαρραλέα κίνηση», το πέπλο αυτό της υποτιθέμενης αλήθειας εξυπηρετεί συνήθως άλλους σκοπούς: ο καλλιτέχνης κερδίζει ορατότητα, ίσως αυτό το κίνητρο της ματαιοδοξίας είναι πολύ βαθύ σε πολλούς και ταυτόχρονα εξασφαλίζει ή πιστοποιεί μια θέση στην ιεραρχία. Δέχεται να ξεδοντιαστεί ή πιο ευγενικά να αφοπλιστεί απέναντι στους ανθρώπους που έχουν την εξουσία να φτιάξουν ή να χαλάσουν καριέρες. Ταυτόχρονα, η ένταξη σε μια θέση στην ιεραρχία έχει υλικά οφέλη: όπως κανένας εργοδότης δεν θα σε πληρώνει για να του θυμίζεις ότι είσαι πιο έξυπνος ή πιο ικανός, έτσι και στην τέχνη είσαι πιο επιλέξιμος όσο περισσότερο εξασφαλίζεται η πίστη και η υποταγή σε μηχανισμούς. Στην τελική αυτός που πληρώνει θέτει και τους στόχους και την πολιτική, δεν σε πληρώνει ακριβώς για να κάνεις την καυλάντα σου.
Μίλησα πριν για την ένταξη σε ένα πλέγμα ιεραρχίας. Η έννοια της ιεραρχίας έχει έρθει στην επιφάνεια με ιδιαίτερη ορμή τις τελευταίες δεκαετίες. Σκεφτόμουν πριν από λίγα χρόνια με αφορμή τους υγειονομικούς εγκλεισμούς, την ανισότητα στην περίθαλψη και την ταξικότητα των απαγορεύσεων -θυμάστε ότι ο εργοδότης έδινε δικαίωμα στη μετακίνηση; Και επίσης με αφορμή τον Ουελμπέκ, ότι απέχουμε μόλις λίγα χρόνια από τη στιγμή που θα ακουστεί επίσημα, δημόσια, πολιτικά, ότι εκείνο το κόνσεπτ της ισότητας μας τελείωσε, το χαιρετάμε. Πλησιάζουμε, θεωρώ, σε ένα τέτοιο σημείο, στο επίσημο, θεσμικό, τέλος της ισότητας, σε μια θεσμική αναγνώριση κάθε ιεραρχίας ως σχεδόν φυσικής.
Οι ιεραρχίες απαιτούν τελετές μύησης ή ένταξης, πρέπει να σφυρηλατηθούν με τρόπο σωματικό. Υπάρχει αυτό που στη μαφία λεγόταν «made man» ή «making bones», εκείνη η κατάσταση όπου η διάπραξη φόνου πιστοποιούσε την ένταξη στην ιεραρχία. Ή εκείνη η ιστορία με τον Κάμερον που είχε βάλει το πέος του στο στόμα από το ψητό γουρουνόπουλο, πράξη που εκθέτει, που προϋποθέτει εμπιστοσύνη, που είναι δηλωτική του θράσους και των δυνατοτήτων. Βρίσκω ότι η πράξη της έκθεσης, η εκούσια ταπείνωση της δημόσιας εικόνας και της δημόσιας ισχύος έχει και αυτήν τη διάσταση. Ίσως δεν είναι η μοναδική, αλλά είναι μια ερμηνεία του «γιατί τώρα», γιατί το εμπόριο και ο ναρκισσισμός του τραύματος είναι φαινόμενο του σημερινού φιλελεδισμού.
