Είναι στο «Ο Μεγάλος Ύπνος», το βιβλίο, 1939. Ο γερο-στρατηγός και πετρελαιάς μένει σε μια βίλα στους λόφους του Λος Άντζελες. Το σπίτι γυρίζει την πλάτη του στο πεδίο με τις πετρελαιοπηγές στις οποίες ο στρατηγός οφείλει τον πλούτο του. Κάπως καλύτερα θα το γράφει ο καλός συνάδελφος Ρ. Τσάντλερ αλλά αφενός δεν το έχω πρόχειρο και εξάλλου το νόημα το πιάσατε. Αυτή η γειτνίαση του πλούτου με τον τόπο που παράγεται ο πλούτος δεν είναι συνηθισμένη στην εικονογραφία μας. Σε έναν καπιταλισμό της κατανάλωσης, ηδονιστικό, όπως ήταν ήδη μεταπολεμικά στην Αμερική και μετά από τον Μάη του ‘68 επιβλήθηκε στα μέρη μας, αυτά τα δύο πράγματα επιβάλλεται να μην μπαίνουν στο ίδιο κάδρο. Το πεδίο παραγωγής του πλούτου είναι στην πραγματικότητα ένα πολύ άσχημο μέρος που πρέπει να εξαφανιστεί από τα μάτια μας ενώ η κατανάλωση γίνεται όσο πιο επιδεικτικά και χαρούμενα μπορεί.
Πόσο άσχημο μέρος είναι το πεδίο παραγωγής κέρδους; περίπου όσο το τοπίο στα βιβλία του Κόρμακ Μακάρθι. Στον «Ματωμένο Μεσημβρινό ο κυνηγημένος ήρωας (;) μέλος της βρωμερότατης και υπαρκτής συμμορίας Γκλάντον, βρίσκει καταφύγιο σε μια ξεραμένη αλμυρή λίμνη στην έρημο της Αριζόνα, όπου έχει ψοφήσει ένα κοπάδι βόδια. Προστατεύεται από τον ήλιο κάτω από τα ξεραμένα υπολείμματα δέρματος που έχουν μείνει στον σκελετό ενός βοδιού. Ή όπως στο «Καμία Πατρίδα για τους Μελλοθάνατους». Στην «Κόκκινη Έρημο» το άσχημο τοπίο διατηρεί μια επικότητα, αυτήν που άρμοζε σε έναν καπιταλισμό της μεταπολεμικής Ευρώπης, έναν καπιταλισμό της παραγωγής, περήφανο και θρασύ για τα προϊόντα του και για την ανάπτυξη. Λιγότερο επικά, ο Μπρεχτ έβαλε αυτά τα πράγματα το ένα δίπλα στο άλλο στην όπερα της πεντάρας. Ίσως θα μου ήταν χρήσιμος ένας όρος, θα μπορούσε να είναι το «Άσχημο» με τρόπο αντίστοιχο με το αγγλικό «Evil» για το «Κακό», κάτι που να σημαίνει το Άσχημο ως οντότητα. Αν και δεν είναι κάτι νέο, η ασχήμια ως αποτέλεσμα της παραγωγικής δραστηριότητας, φαίνεται ότι έχουμε φτάσει σε εκείνο το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων που στην επιστημονική βιβλιογραφία περιγράφεται από τον όρο «the shit hit the fan».
Υπάρχει θεωρώ κάτι ριζικά, θεμελιωδώς διαφορετικό, ανάμεσα σε έναν καπιταλισμό της παραγωγής, τολμηρό και θρασύ για τα γαμάτα και γυαλιστερά προϊόντα που παράγει και έναν καπιταλισμό διαχείρισης της καταστροφής. Δεν είναι μόνο η μιζέρια του χάρτινου καλαμιακιού, ούτε εκείνα τα ανακυκλωμένα πλαστικά κάποιας BMW που έλιωναν με τη χρήση. Είναι ότι η διαχείριση της καταστροφής είναι πια σημαντικός τομέας της οικονομίας. Από αυτό που λέγεται πράσινη ανάπτυξη και που εγκαινιάζει έναν νέο, πιο καταστροφικό τύπο λεηλασίας μέχρι το προσφυγικό και τη διαχείριση των ανθρώπινων ροών. Έχουμε να κάνουμε με ένα νέο τοπίο, συστατικό του οποίου είναι οι ανεμογεννήτριες στις βουνοκορφές, οι μάντρες ανακύκλωσης. Ένας κόσμος που στην καρδιά της καπιταλιστικής οικονομίας περιφέρεται γύρω από και βιοπορίζεται από τα απόβλητα και τα σκουπίδια όπως στο «Εγωιστής Γίγαντας» του Clio Barnard ή στο «Πρώτη Ύλη» του Καρακέπελη).
Σε πολλούς από τους ανθρώπους της γενιάς μου είναι οικείο το Age of Empires. Ένα real time strategy παιχνίδι. Ξεκινούσες με λίγους χωρικούς στη νεολιθική εποχή σε έναν κόσμο πλούσιο από πόρους. Ανέπτυσες την πόλη σου, στρατό, μέχρι που ο κόσμος στέρευε από πόρους και είχες τους χωρικούς να κάθονται και δεν έμενε παρά ο πόλεμος. Στις μικρές πόλεις της δυτικής και ελληνικής περιφέρειας βλέπει κανείς τα κουφάρια των εργοστασίων. Αυτοί που τα ίδρυσαν, οικογένειες που ήταν μέρος κάποτε μιας επαρχιακής αστικής τάξης και που τα ονόματά τους είναι χαραγμένα έξω από τα τοπικά δημόσια κτίρια -ευεργετήματα, έφυγαν σε διάστημα λίγων γενεών για τα μεγαλύτερα καπιταλιστικά κέντρα. Αντίστοιχα και τα καινούρια λεφτά. Οι ανεμογεννήτριες πχ, χρειάζονται έναν ντόπιο νταραβεριτζή που θα κάνει τη δουλειά, θα λεηλατήσει τον τόπο αλλά αυτός ελπίζει να φύγει μακριά. Όταν η δουλειά τελειώσει θα την κάνει για αλλού, ελπίζοντας να γίνει εκείνος ή οι απόγονοι παίχτες σε ένα πιο κεντρικό παιχνίδι. Μπορώ να δω και την Ελλάδα με αυτό τον τρόπο, ορμητήριο μερικών οικογενειών που το λυμαίνονται για να βελτιώσουν την παρουσία τους στον παγκόσμιο καπιταλισμό, για να κερδίσουν μια θέση ανάμεσα στους υπερπλούσιους. Ανάμεσα σε ανθρώπους που έμαθαν να βλέπουν τον πλανήτη μικρό, παρανοϊκούς που πιστεύουν σοβαρά ότι μπορούν να εξασφαλίσουν μέλλον για τους ίδιους ακόμα και σε άλλους πλανήτες.
Είναι κάτι που μπορώ να καταλάβω, κάτι που βγάζει νόημα μέσα στην παράνοια, την ψυχοπαθή ιδέα της αέναης ανάπτυξης και μεγέθυνσης, όπως βγάζουν νόημα και οι μικροϊεραρχίες που στήνονται για να προωθήσουν τέτοια συμφέροντα. Αυτό που δεν καταλαβαίνω όμως καθόλου είναι άνθρωποι σαν τη Μέρκελ. Ή άλλους που έτυχε να γνωρίσω σε γραφειοκρατικές θέσεις και που προωθούν μια φιλελεύθερη, πολεμοκάπηλη ατζέντα. Στα 70 τους, δεν έχουν πολύ μέλλον οι ίδιοι, και συχνά δεν έχουν απογόνους. Άνθρωποι σε θέσεις γραφειοκρατικής εξουσίας που στη δύση της ζωής τους εμμένουν σε έναν ρόλο καταστροφής. Καταλαβαίνω έναν χριστιανό, έναν κομμουνιστή, έναν ολυμπιακό, έναν εθνικιστή. Αυτοί βιώνουν την ύπαρξή τους σαν κομμάτι ενός πράγματος μεγαλύτερου από τους ίδιους, εκεί, ναι, βγάζει νόημα ένας σκοπός στη ζωή. Δεν καταλαβαίνω έναν νεοφιλελεύθερο γέρο ταγμένο σε έναν σκοπό. Τι κατάλαβε η Θάτσερ; Το θλιβερό της σαρκίο έφυγε υβριζόμενο, ο λαθρέμπορος όπλων γιος της μεγάλωσε εσώκλειστος σε οικοτροφείο, και στην τελική, σε ποια υπόθεση μπορεί να ταχθεί ένα άτομο -όπως έλεγε η ίδια δεν υπάρχει κοινωνία- εκτός από την ατομική του διασκέδαση; Και σαν φάτσα, η Θάτσερ δεν δείχνει άνθρωπος που αυτή του χαρίστηκε απλόχερα.
