Με ενδιαφέρει και προσωπικά: η πολεμική προετοιμασία περιορίζει την καλλιτεχνική (μου) ελευθερία.
Εδώ και λίγα χρόνια η ζωή στα μέρη μας έχει μπει σε τροχιά που οδηγεί σε πόλεμο. Σίγουρα υπάρχουν άλλοι που μπορούν να τα εξηγήσουν καλύτερα, αλλά κομμάτι της πολεμικής προετοιμασίας είναι και η συγκρότηση ενός όσο γίνεται μονολιθικού ιδεολογικού μετώπου: κανείς δεν θα πάει να σκοτώσει και να σκοτωθεί στο όνομα της νεοφιλελεύθερης αέναης εξάπλωσης. Οι άνθρωποι το κάνουν αυτό μόνο στοιχισμένοι πίσω από σημαίες και ιδέες και σύμβολα, αυτό που λέμε soft power και εδώ ας (ξανα)ρίξω και την ιδέα ότι ο ναζισμός είναι η αιχμή του νεοφιλελέ soft power (Disiecta Membra #20).
O πόλεμος είναι αντικείμενο γραφειοκρατικής οργάνωσης. Είναι σημαντική, αν όχι η κύρια, δραστηριότητα της νεοφιλελεύθερης οικονομίας. Θα είχε ενδιαφέρον μια στατιστική που να μετρά τα πτώματα σε πολεμικές συγκρούσεις του ΝΑΤΟ, του στρατιωτικού βραχίονα του νεοφιλελευθερισμού, ή έστω το ποσοστό των συγκρούσεων όπου συμμετέχει. Και χωρίς στατιστικά, κάνω την υπόθεση ότι είναι ελάχιστες και ασήμαντες οι συγκρούσεις χωρίς εμπλοκή του. Τα έξοδά του για το 2023 ήταν της τάξης των τρισεκατομμυρίων, ενώ απασχολεί ως άμεσα εργοδότης πάνω από 6.000 ανθρώπους. Αυτό το πράγμα δηλαδή μοιάζει να είναι ένας τεράστιος, υπερεθνικός γραφειοκρατικός μηχανισμός, μια εταιρεία που εμπόρευμά της και προϊόν είναι ο διαρκής πόλεμος. Οι εταιρείες έχουν τα στελέχη τους, ανθρώπους που γνωρίζουμε ή ανθρώπους σαν αυτούς που γνωρίζουμε. Όπως είθισται, οι υπάλληλοι δεν περνούν τον χρόνο τους να αναρωτιούνται για τις στρατηγικές αποφάσεις της εταιρείας, ούτε για την κοινωνική χρησιμότητα του έργου της. Δεν είναι πρακτικό, δεν είναι η δουλειά τους, και αυτοί οι άνθρωποι κοιτάζουν τη δουλειά τους. Τους στόχους που πρέπει να πετύχουν, τις απολαβές τους, τα εταιρικά ταξίδια. Όλοι γνωρίζουμε τέτοιους πρακτικούς ανθρώπους και μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι τέτοιοι άνθρωποι θα μας οδηγήσουν στον πόλεμο χωρίς καν να το έχουν πάρει χαμπάρι. Κάτι έλεγε εκείνη η Άρεντ για την κοινοτοπία του κακού.
Πέρα από τους άμεσα εργοδοτούμενους, οικονομίες στοιχισμένες στον πόλεμο, κοινωνίες που επί αιώνες βάσισαν την ευημερία τους στην κλοπή πλούτου και εργασίας, έχουν αναπτύξει μηχανισμούς και πλατφόρμες που καθιστούν δυνατή τη συνέχιση της λεηλασίας. Η Ευρώπη είναι μια τέτοια περίπτωση, ένα μεγάλο κομμάτι του ενεργού οικονομικά πληθυσμού απασχολείται σε δραστηριότητες που αποσκοπούν στον έλεγχο, στην υφαρπαγή του πλούτου που παράγεται στον υπόλοιπο κόσμο. Τα εργαλεία είναι διάφορα, οι πατέντες, τα brands, η πνευματική ιδιοκτησία σε πράγματα όπως το i-phone που δεν παράγονται από αυτόν που τα εμπορεύεται, πολλές από τις ΜΚΟ.
Και λόγω ιδιότητας, με ενδιαφέρει ιδιαίτερα η προσπάθεια κατίσχυσης στον χώρο της ιδεολογικής παραγωγής, οι πλατφόρμες διαχείρισης περιεχομένου, η τέχνη και ο κινηματογράφος. Το ότι αυτά τα πράγματα είναι αντικείμενο πολιτικής είναι πια γνωστό. Αν οι Πόλοκ και Ρόθκο ήταν εν αγνοία τους κομμάτι σχεδιασμένης επιχείρησης στα πλαίσια των ανταγωνισμών του ψυχρού πολέμου, το ίδιο μπορεί να συμβεί και στους σημερινούς καλλιτεχνες, μικροκαλλιτέχνες και γραφειοκράτες της τέχνης.
Τα δείγματα γραφής έχουν δοθεί εδώ και καιρό, ο αποκλεισμός του Κουστουρίτσα, το βήμα που δόθηκε στον ανεκδιήγητο Ζελένσκι από το κορυφαίο ίσως φεστιβάλ, αυτό των Καννών. Εδώ και μήνες, διακριτικά αλλά ορατά, φωνές υψώνονται απέναντι στην πολιτική των θεσμών του πολιτισμού. Η αρχή έγινε τον Οκτώβρη με το κείμενο εργαζομένων στον κινηματογράφο. Οι τελευταίοι είχαν διαβλέψει τον κίνδυνο της λογοκρισίας. Το κείμενο καλούσε τα φεστιβάλ «να σπάσουν την θεσμική τους σιωπή καταγέλλοντας τα εγκλήματα πολέμου και ζητώντας άμεση κατάπαυση του πυρός. Και τέλος να προστατέψουν το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης των εργαζόμενων και των καλλιτεχνών που συνεργάζονται μαζί τους».
Δεν έπεσαν έξω. Είναι κοινό μυστικό στο επάγγελμα οι προειδοποιήσεις, σχεδόν απειλές που δέχτηκαν δημιουργοί ώστε να μην αναφερθούν στη ναζιστικής έμπνευσης γενοκτονία από το βήμα μεγάλων φεστιβάλ. Είναι πιο πρόσφατη η καταγγελία των ‘filmmakers for Palestine’ για συνεργασία του ‘beyond borders’, του κινηματογραφικού φεστιβάλ του Καστελόριζου με την αποικιοκρατική οντότητα της Μέσης Ανατολής.
Η υλοποίηση αυτών των πολιτικών δεν γίνεται χωρίς boots on the ground, στην περίπτωσή μας χωρίς τους δημιουργούς που συνεργάζονται στην υλοποίηση του έργου τους με πολίτες του φασιστικού κράτους ή χωρίς τους γραφειοκράτες που λέγαμε πριν, χαρούμενους εργαζόμενους που θα τρέξουν διοργανώσεις. Είναι μια ωραία δουλειά: έχει ταξίδια, ξενοδοχεία, κοινωνικοποίηση με νέους και δημιουργικούς ανθρώπους. Και στο τέλος του δρόμου, έχει την ενθάρρυνση και το ξέπλυμα εγκλημάτων που όμοιά τους είδαμε μόνο από τους ναζί.
Μπορούμε να έχουμε κατανόηση και ανοχή για τους ανθρώπους που κάνουν τη δουλίτσα τους. Όλοι θέλουμε να ζήσουμε. Οι καλλιτέχνες θέλουμε ακόμα να κάνουμε το έργο μας ή το εργάκι μας, και αυτό απαιτεί πολύπλοκες ισορροπίες, εκτός από ταλέντο και πληρωμένο ελεύθερο χρόνο. Το να συνεργαστεί κανείς με τον διάβολο ίσως να είναι και οκ στην τέχνη, τόσο οκ που έχει γίνει αντικείμενο μυθοπλασίας. Μπορεί ακόμα να είναι και μια στάση που δικαιώνεται από το καλλιτεχνικό μέγεθος του έργου. Ωστόσο υπάρχει μια χοντρή, παχιά και κατακόκκινη γραμμή: η δημόσια υπεράσπιση, με γελοίες δικαιολογίες, της συνεργασίας με το καθεστώς που διαπράττει γενοκτονία είναι μια τέτοια. Όχι επειδή κάνεις τη δουλίτσα σου αλλά επειδή είναι μια στάση που δίνει άλλοθι, καταλήγει να φιμώνει άλλους ανθρώπους από το να κάνουν την τέχνη τους. Είναι μια στάση που όχι σπάνια οδηγεί με την πιο κυριολεκτική έννοια στη ρουφιανιά, και πρέπει συμφιλιωθούμε με την ιδέα ότι ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπιστεί.
Και δεν μπορώ να σκεφτώ πολλούς σύγχρονους δημιουργούς με το καλλιτεχνικό μέγεθος του ρουφιάνου Ελία Καζάν.
