Βρήκα λίγο Ταρκόφσκι μέσα στον Ντοστογέφσκι που διαβάζω αυτές τις μέρες και μπήκα στον πειρασμό να γράψω για αυτό. Είχε να κάνει με το θέμα επιστήμης-μεταφυσικής με τον τρόπο που με ενδιαφέρει, με εκείνον που βρίσκει κανείς στον Ταρκόφσκι ή και στη Σιβηριάδα του Κοντσαλόφσκι. Επίσης ο Ταρκόφσκι είναι επίκαιρος και λόγω του αφιερώματος στη Ριβιέρα, και ακόμα τον είχα πρωτογνωρίσει όταν η Αθήνα ήταν -για εμένα- ακόμα προς εξερεύνηση και την διαβάζαμε μαζί με ένα πολύ αγαπημένο, και τότε και τώρα, 21 χρόνια μετά, πρόσωπο.
Αλλά μια άλλη φίλη -αλήθεια, όχι όπως άλλοι γράφουν «επειδή με ρωτάτε»- μια άλλη φίλη, λοιπόν, μου είπε «γράψε κάτι πολιτικό ρε μαλάκα», οπότε έβαλα στην άκρη την ανάμνηση της ανεξερεύνητης πόλης και της θέας του πολύ αγαπημένου προσώπου -και σώματος- όπως στεκόταν στο φουαγέ του σινεμά Άττικα που δεν υπάρχει πια, αντικαταστάθηκε από μια τρύπα στην πλατεία Αμερικής και του βαδίσματός της στην Αγίου Μελετίου. Και είπα να γράψω κάτι πολιτικό και χωρίς αναμνήσεις και χωρίς μεταφυσική και τέτοιο θα είναι αυτό το κείμενο.
Ξενέρωτο όπως η πολιτική των ημερών μας και στεγνό, ίσως όμως κάπως έξυπνο και πρωτότυπο, ελπίζω, και αν δεν μου το έλεγε η Ο. απλά θα απέφευγα να το ακουμπήσω. Μου το είπε όμως, οπότε παίρνω μια βαθιά ανάσα και βουτάω.
Ο Κασσελάκης, λοιπόν είναι παρελθόν και μου φαίνεται μια χαρά η τρίπλα του Πολάκη που διασώθηκε. Μου φαίνεται ωραίο, τυχοδιωκτικό με την καλή την έννοια, παιχνίδι.
Έχουν γράψει πολλοί και έχουν γράψει διάφορα, εμένα με ενδιαφέρουν δύο πράγματα: Αν γίνεται να υπάρξει κάποια έκφραση του λαϊκού αισθήματος αδιαμεσολάβητη από τέχνη και ακαδημία, αν αυτός ο λόγος ο εκτός πανεπιστημίων, εκτός ιδρυμάτων και χορηγών μπορεί να γίνει πολιτική που να παράξει αποτέλεσμα. Είναι αυτό που κάνει ο Βελόπουλος; Κατά τη γνώμη μου ναι, και με επιτυχία. Οπότε μάλλον η ερώτηση πρέπει να γίνει αν ο λαϊκισμός, η αδιαμεσολάβητη από τη θεωρία έκφραση του λαϊκού αισθήματος μπορεί να εκφραστεί ως κάτι άλλο εκτός από τη λαϊκή δεξιά ή τη φασιστική δεξιά ή από όλα αυτά σε εκείνο τον γαλαξία της δεξιάς – παρία. Και αν μπορεί, τι είναι αυτό στο οποίο έχει τόσο οικτρά αποτύχει η αριστερά;
Ένας συνάδελφος πιο πρακτικός ίσως από τον Κοντσαλόφσκι και σίγουρα από τον Ταρκόφσκι έχει βάλει τον Κλιντ Ίστγουντ να λέει ότι υπάρχουν δύο ειδών άνθρωποι: εκείνοι που έχουν γεμάτο όπλο και εκείνοι που σκάβουν. Εγώ πιστεύω ότι υπάρχει και μια άλλη διχοτόμηση, πιο βαρετή αλλά έτσι και αλλιώς, ποιος μιλάει για όπλα πια; Μιλάμε για ένα ξενέρωτο κοινοβουλευτικό σύστημα και σε τέτοιο πλαίσιο η διχοτομία που έχω να συνεισφέρω είναι επίσης ξενέρωτη: Υπάρχουν οι άνθρωποι που θέλουν να κερδίσουν και να ασκήσουν εξουσία, υπάρχουν και αυτοί που τρέμουν να κάνουν λάθος. Να πουν τη λάθος λέξη, να πέσουν στα μάτια του πατέρα, του δασκάλου, του μέντορα. Εκείνου που έδωσε τη θεωρία, τη μέθοδο ανάγνωσης των φαινομένων. Ακόμα και όταν η θεωρία αδυνατεί πια καταφανώς να ερμηνεύσει τα φαινόμενα, έχει κάποια κοινωνική χρησιμότητα: αν γελοιποιηθείς δεν θα είσαι μόνος στη γελοιοποίηση. Θα έχεις παρέα τους μεγάλους παλαιούς, ανθρώπους που το επικυρωμένο κοινωνικό τους στάτους μπορεί να γίνει η ασπίδα μπροστά από τη δική σου ανεπάρκεια. Είναι άλλο να λες ανεπαρκείς πρωτότυπες μαλακίες και άλλο να πεις την εξίσου ανεπαρκή μαλακία αλλά να την έχεις πασπαλίσει πρώτα με αναφορές στον Ντελέζ και να έχεις κάποια θεσμική ή γραφειοκρατική θέση.
Οι άνθρωποι που τρέμουν τη γελοιοποίηση, που δυναστεύονται αλλά και ταυτόχρονα προστατεύονται από το μάτι του μέντορα είναι πιο εύκολο να στρατευθούν αρνητικά. Να χειραγωγηθούν όχι θετικά και με κριτήριο τη νίκη, το ατομικό όφελος. Αντίθετα ψαρώνουν μπροστά στην κατηγορία ότι πάνε να αποσπάσουν ατομικό όφελος. Κατά τη γνώμη μου η νίκη της δεξιάς πρέπει να αποδοθεί και σε αυτό, στον χειρισμό ανθρώπων που ήταν ενοχικοί απέναντι στην άσκηση της εξουσίας. Θυμίζω την ατάκα του Άδωνι στις εκλογές που βγήκε ο Κασσελάκης, λίγο πολύ ότι είναι ανάξιο για την αριστερά να αγκαλιάζει το μάρκετινγκ. Θυμίζω εκείνη τη φμπ σελίδα, «δεν είμαι ΣΥΡΙΖΑ αλλά…» που είχε πελατιάσει και πολλούς φίλους οι οποίοι προφανώς ένιωθαν πολύ έξυπνοι. Η μπαλίτσα που τους έπαιξαν και στις δύο περιπτώσεις, ήταν αυτή: μπορούσες να ενταχθείς σε μια κοινότητα έξυπνων και ηθικών, την ίδια ώρα που οι ολιγάρχες της δεξιάς σχεδίαζαν πώς θα αποσπάσουν το δικό σου, το δημόσιο πράγμα και θα το κάνουν ιδιωτική τους περιουσία. Με έναν τρόπο αντάλλασσες την απτή περιουσία με ένα συμβολικό κεφάλαιο, ήσουν έξυπνος, ανοιχτομάτης, αδέκαστος υπεράνω υλικού οφέλους αλλά έχανες δικαιώματα και λεφτά. Πραγματικά μπράβο δηλαδή. Με λίγα λόγια, ο καταναλωτής αριστεράς ανταλλάσσει πραγματική εξουσία και κοινωνική ευημερία για κάποια ηθικά εύσημα.
Ωστόσο, αυτό δεν είναι μόνο αφέλεια, είναι και μια στρατηγική κοινωνικής ανόδου. θέλω να πω, με δεδομένο ότι η αριστερά έχει παραιτηθεί από τη διεκδίκηση της εξουσίας, το συμβολικό κεφάλαιο του αριστερού στελέχους που μπορεί να μεταφραστεί σε γραφειοκρατική θέση ή σε κάτι παρόμοιο, είναι μια λύση επιβίωσης, ένταξης, ανέλιξης. Εξάλλου, σε αυτό τον κόσμο δεν ζουν μόνο οι επιχειρηματίες και οι σπεκουλαδόροι, εξίσου ζουν και αναπαράγονται οι καλλιτέχνες, οι ποιητές, οι καθηγητές, οι διανοούμενοι και φυσικά εκείνοι που διαχειρίζονται την υλοποίηση των σχετικών πολιτικών. Είναι μια σχετικά αποδοτική στρατηγική λοιπόν η διαφύλαξη του συμβολικού κεφαλαίου της «σοβαρότητας», όπως λέγεται η υιοθέτηση του habitus της ντόπιας αστικής τάξης.
Υπάρχει όμως σχεδόν αόρατο και ένα τεράστιο, πλειοψηφικό σύμπαν ανθρώπων που περισσότερο επιβιώνουν, παρά ζουν. Οι οποίοι δεν έχουν ορατότητα και δημόσιο στασίδι, ίσως ακόμα ούτε και τη γλώσσα να μιλήσουν για αυτά που νιώθουν και καταλαβαίνουν. Καταλαβαίνουν όμως πολύ καλά ότι ο φυσικός τους σύμμαχος δεν είναι ο αριστερός διανοούμενος που έχει άλλες δυνατότητες ενσωμάτωσης. Αντίθετα, είναι πολύ πιο εύκολο να ταυτιστούν με τον παρία, ακόμα και τον απατεώνα καταφερτζή. Η γελοιοποίηση δεν εμπόδισε τον Άδωνι να γίνει αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, ούτε τον Βελόπουλο να γίνει κεντρικό πρόσωπο στην πολιτική σκηνή.
Αν κάτι πρέπει να πω με συντομία, είναι αυτό: η αριστερά, αν θέλει να κάνει δουλειά, να κατακτήσει ελευθερίες και καλή ζωή για τους ανθρώπους, θα πρέπει να είναι λαϊκίστική. Αλλιώς θα είναι αιχμή του δόρατος της αστικής ιδεολογίας και think tank των νεοφιλελεύθερων αλλά νταξ’, θα ζήσουμε, Θείε Βάνια, όπως έλεγε και η Σόνια.
