Κάποτε ο Μπαρδέμ και η Πενέλοπε Κρουζ, πριν από χρόνια, δεν θυμάμαι τη δήλωση, είχαν καταδικάσει το Ισραήλ στη διάρκεια κάποιας ιντιφάντα. Ένας Εβραιοαμερικάνος -δεν ξέρω αν ήταν και Ισραηλινός, πάνε χρόνια- μεγαλοπαραγωγός είχε πει ότι θα δυσκολευτεί προφανώς να ξαναδουλέψει μαζί τους, και προφανώς δεν εκπροσωπούσε μόνο τον εαυτό του. Στην επόμενη δημόσια εμφάνιση του ζευγαριού η Πενέλοπε ήταν ντυμένη κουνελάκι πλέιμποϊ και ο Μπαρδέμ τύφλα, στη σκηνή, να χορεύει. Μπορεί τα γεγονότα αυτά να μην συνδέονται αλλά μπορεί και να συνδέονται, και εν πάση περιπτώσει η χρονική αλληλουχία των εικόνων, των δημόσιων εμφανίσεων ήταν αυτή που περιγράφω.
Πρόσφατα στο κινηματογραφικό φεστιβάλ του Σαν Σεμπαστιάν ο Μπαρδέμ έκανε αρκετά ισορροπημένες αλλά κατά τη γνώμη μου χειρουργικές δηλώσεις για το Ισραήλ. Ισορροπημένες γιατί ενσωμάτωναν τα κλασικά μάντρα της Δύσης για τα «εγκλήματα της Χαμάς» και χειρουργικές επειδή αθώα πέταξε ότι οι υπερορθόδοξοι Εβραίοι διαφωνούν με την ύπαρξη του κράτους του Ισραήλ όπως και ότι η θέση του Νετανιάχου είναι στη φυλακή.
Όταν η Σάττι στη Eurovision απαξίωσε -χωρίς λόγια- την υποψήφια του Ισραήλ έγινε κάποιος θόρυβος. Από θείτσες ή γενικότερα φιλελεύθερους που την εγκαλούσαν για την απρέπειά της -που αυτοί δεν με ενδιαφέρουν, ξέρουμε όλοι τι υπάρχει από πίσω- μέχρι διάφορους ερασιτέχνες διανοούμενους που απαξίωναν την αντίδρασή της ως ασήμαντη, παιδαριώδη, όχι αρκετά κλάσι. Να σημειώσω εδώ ότι αν σε κάποιον αυτά φαίνονται λίγα, είναι ευπρόσδεκτος να δοκιμάσει ο ίδιος να εκφέρει αντισυστημική άποψη, διατηρώντας ταυτόχρονα ένα δημόσια ορατό στασίδι.
Αναφέρομαι σε δυο ανθρώπους που η δουλειά τους είναι η εικόνα τους, δύο ανθρώπους -αντικείμενο βλέμματος, όμορφους όπως απαιτεί το επάγγελμά τους. Για να κάνω τη σύνδεση με το προηγούμενο disiecta membra σχετικά με το «βλέμμα», θεωρώ ότι αυτές οι επιθέσεις εκκινούν από βαθιά αλλοτρίωση. Από την πεποίθηση ότι η δημόσια πολιτική στάση είναι προνόμιο μόνο ανθρώπων αποξενωμένων και αδιάφορων για την επιθυμία που -δεν- προκαλούν. Ότι το δρων υποκείμενο δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα και αντικείμενο: του βλέμματος, των επιθυμιών. Αντίστοιχη και η απαξίωση του Γκλέτσου, στο παρελθόν. Δεν πρόκειται για κάτι άλλο, δεν τους χαλάει η υποτιθέμενη ελαφρότητα, εξάλλου είναι μια εποχή οι ίδιοι ερασιτέχνες διανοούμενοι μπορούν να μιλήσουν περισπούδαστα για κουτσομπολιά που κάποτε αφορούσαν μόνο ύλη μεσημεριανάδικου.
Παρά τις επιθέσεις απαξίωσης για το λίγο, το ασήμαντο μιας δημόσιας παρέμβασης ενός ανθρώπου που μας διασκεδάζει ή που μας έχει διασκεδάσει στο παρελθόν, έχει τεράστια, κεφαλαιώδη σημασία, να μιλάει η Σάττι, ο Μπάρδεμ, ο Γκλέτσος, ακόμα και μέσα από τα μονοπωλιακά σόσιαλ. Έχει την ίδια τεράστια σημασία με το να μιλάει κανείς στον χώρο δουλειάς ή σε κάθε κοινωνικό περιβάλλον που δεν είμαστε μεταξύ μας: διευρύνει τα όρια της κοινωνικά επιτρεπτής γνώμης.
Μου την έχουν πει φίλοι ότι δεν γράφω αρκετά απλά. Θα προσπαθήσω να τα πω με τα πιο απλά λόγια που ξέρω: το να λέει κανείς τη γνώμη του, αλλάζει καταστάσεις. Κάθε λέξη από αυτές που δεν ανήκουν στην καθεστωτική αφήγηση διευρύνει τα όρια του τι είναι επιτρεπτό να λέγεται. Τα λόγια που έχουν ειπωθεί, μπορεί να τα ξαναπεί και άλλος με μεγαλύτερη ευκολία. Επίσης, μην υποτιμούμε την επιρροή που ένας άνθρωπος μπορεί να ασκήσει, κάθε άνθρωπος είναι πρότυπο για άλλους ανθρώπους και η συμβολική -με λόγια- νίκη και η ήττα, έχουν αντίκτυπο στους λίγους ή πολλούς ανθρώπους γύρω του. Όλοι ξέρουμε πόσο μια συμβολική νίκη σε συζήτηση καφενείου αντανακλά πολύ πραγματικούς ανταγωνισμούς των ανθρώπων γύρω από το τραπέζι, ξέρουμε ακόμα ότι τα λόγια δεσμεύουν ή και παγιδεύουν τους ανθρώπους.
Τα λόγια που εκφέρονται αλλάζουν πραγματικότητες. Για αυτό, τα λόγια ελέγχονται νομικά όπως και οι πράξεις, είναι πρόσφατη η περίπτωση της καταδίκης Καλαϊτζίδη για ποστ στο Facebook. Για αυτό επίσης τα λόγια πληρώνονται, όπως δείχνει και εκείνος ο τιμοκατάλογος του Ισραήλ για τα ποστ στο X -πρώην Twitter. Πολλά από τα σιώνια που οχλαγωγούν στα σόσιαλ με ποστ για το πόσο μπροστά, ανοιχτή, δημοκρατική, χαμογελαστή είναι η κοινωνία στο Ισραήλ απλά κάνουν δουλειά, πληρώνονται για αυτό. Και το πόσο αποτελεσματική είναι η δουλειά τους φαίνεται από τους χαχόλους που βάζουν καρδούλες, νομίζοντας ότι το ποστ αφορά μια συναυλία, μια έκθεση, μια χαρούμενη οικογένεια στο Ισραήλ.
Τα όρια του επιτρεπόμενου δημόσιου λόγου δεν είναι αυτονόητα. Όλοι οι ενήλικοι άνθρωποι ξέρουμε τι λέγεται και τι δεν λέγεται δημόσια. Δεν θέλουμε να πληγώσουμε ή να εκθέσουμε φίλους, ούτε να χάσουμε συνεργάτες. Έχουμε ακόμα σόγια, και σχεδόν πάντα μια θέση στο πλέγμα εξουσίας, εργοδότες ή προϊστάμενους. Η σιωπή δεν έχει κυρίως να κάνει με το νόμιμο ή το παράνομο του πράγματος, ούτε με κάποιες δημοκρατικές αποφάσεις. Στην περίοδο ας πούμε ειρήνης που διανύουμε, στις εμπόλεμες συγκρούσεις σε Ουκρανία και Ισραήλ, είναι σαφές σε όλους ποια είναι η «νόμιμη» πολιτική στάση, σε ποια πλευρά του πολέμου έχουν ταχθεί οι κυβερνήσεις μας. Υπάρχει μια ισορροπία πάντα ανάμεσα στην κοινωνική επιβίωση και στα όρια της ελευθερίας μας.
Μπορώ να καταλάβω την αξία της σιωπής, αλλά μπορώ να δω, όλοι γνωρίζουμε τέτοιους, ανθρώπους που το να κάνουν την πάπια τους έχει γίνει δεύτερη φύση. Δεν το επικρίνω ούτε μπορώ να πω με σιγουριά για όλους ότι αυτό είναι μια λάθος στρατηγική επιβίωσης, είναι απλά αυτό που τους ταιριάζει από ιδιοσυγκρασία περισσότερο παρά από υπολογισμό. Εξάλλου, δεν είναι ούτε δυνατό να γνωρίζει κανείς, ούτε σωστό να αξιολογεί τις ανάγκες των άλλων ανθρώπων. Παρόλα αυτά, οι λέξεις μετράνε, είναι με έναν τρόπο ο «ανθρώπινος χώρος» και κάθε λέξη που δεν λέγεται -συνήθως- στενεύει τα περιθώρια κίνησης που έχουμε.
