Πολλές φορές, η ειδησεογραφία γεννά λογικά άλματα στα οποία δύσκολα αντιστέκεσαι. Υπό αυτό το πρίσμα, η εκτίναξη του Bitcoin και η παγκόσμια φρενίτιδα γύρω από αυτό, έφερε στο μυαλό τα τεράστια πέτρινα νομίσματα των νησιών Γιαπ στον Ειρηνικό Ωκεανό που οι κάτοικοί τους χρησιμοποιούν ως νόμισμα και σύμβολα στάτους από γενιά σε γενιά. Άλλα μικρά κι άλλα τόσο μεγάλα που πολλά ξεπερνούν και το ύψος ενός ανθρώπου, τοποθετημένα ανάμεσα στην τροπική βλάστηση ή τις αυλές των καλαμένιων σπιτιών, ενώνοντας την κοινότητα αυτής της μικρονησιακής φυλής σε βάθος αιώνων. Ας επανέλθουμε, όμως, σε αυτά λίγο πιο κάτω.
Τη στιγμή αυτή, το Bitcoin κυμαίνεται στη μέση τιμή ρεκόρ των 90.000 δολαρίων (με όλες τις αυξομειώσεις που παρατηρούνται στις αγορές κρυπτογράφησης καθώς μένει να αποδειχθεί αν οι εξαγγελίες Τραμπ για υποστήριξη στα ψηφιακά περιουσιακά στοιχεία θα το ωθήσει πέρα από τις 100.000 ή θα ξεκινήσει μια περίοδος αποκόμισης κερδών). Ο επανεκλεγείς πρόεδρος, έχει δεσμευτεί να θεσπίσει ένα φιλικό ρυθμιστικό πλαίσιο για τα κρυπτονομίσματα, να δημιουργήσει ένα στρατηγικό απόθεμα Bitcoin και να καταστήσει τις ΗΠΑ παγκόσμιο κόμβο για τον κλάδο. Και πώς όχι, άλλωστε, εφόσον οι εταιρείες ψηφιακών περιουσιακών στοιχείων δαπάνησαν πολλά χρήματα κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας. Η στάση του αυτή σκόρπισε αισιοδοξία σε όλα τα κρυπτονομίσματα, ανεβάζοντας την κεφαλαιοποίηση της αγοράς σε ένα από τα υψηλότερα επίπεδα όλων των εποχών. Η υπόθεση αποκτά ακόμα περισσότερο ενδιαφέρον, καθώς όλο και περισσότερα δημοσιεύματα σε έγκριτα ΜΜΕ αφήνουν αιχμές για την συσσώρευση του συγκεκριμένου κρυπτονομίσματος από μια «συγκεκριμένη χώρα» και, παράλληλα, το φως της δημοσιότητας βλέπουν άρθρα για το αν ο Τραμπ έχει ως στόχο το ξεκαθάρισμα του δημοσίου χρέους των ΗΠΑ (το οποίο ανέρχεται στο ιλιγγιώδες ύψος των 35 τρισεκατομμυρίων δολαρίων) χρησιμοποιώντας το Bitcoin. Επισήμως πια στη διακυβέρνηση της χώρας ο ίδιος, στο παιχνίδι μπαίνει κι ο Ίλον Μασκ, δηλώνοντας ότι το χρέος αυτό είναι μη βιώσιμο. Και χτυπά το καμπανάκι της χρεοκοπίας. Ή, πώς να μην οδηγηθούν οι ΗΠΑ σε αυτή. Δημιουργώντας τον ανάλογο θόρυβο γύρω από τα κρυπτονομίσματα. Ως αρχιερέας των crypto, άλλωστε, είδε και το δικό του Dogecoin (Doge) να εκτινάσσεται μετά το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών. Όλοι ξαφνικά θέλουν να επενδύσουν σε αυτό. Το παγκόσμιο οικονομικό χαρτοφυλάκιο αίφνης αναδιατάσσεται. Με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει, ειδικά για έναν μέσο πολίτη που σπεύδει να επενδύσει.
Το Bitcoin απασχόλησε και στις αρχές του μήνα την παγκόσμια κοινότητα με μια τελείως διαφορετική αφορμή: την αποκάλυψη της ταυτότητας του ιδρυτή του. Μια αποκάλυψη που ονειρεύονται οι απανταχού ακόλουθοι των crypto, τα «φρικιά» της τεχνολογίας, αλλά κι οι συνωμοσιολόγοι αυτού του πλανήτη με άσβεστη προσμονή κι επιμονή από το 2008, ψάχνοντας τον Σατόσι Νακαμότο. Τον εγκέφαλο πίσω από αυτή την τομή στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, τον σκιώδη ή καλά κρυμμένο υποτιθέμενα Ιάπωνα που το μανιφέστο του για μια άλλη Οικονομία συμπαρέσυρε τα πλήθη (και τις αγορές). Μια απατηλή διάνοια με πιστούς ακόλουθους. Έχουν ακουστεί διάφορα ονόματα κατά καιρούς. Το 2014 ο Ντόριαν Νακαμότο υποδείχτηκε ως ο πολυθρύλητος Νακαμότο, γεγονός που ο ίδιος αρνήθηκε. Ένα χρόνο αργότερα, ο Αυστραλός πληροφορικάριος Κρεγκ Ράιτ αρνήθηκε ότι ήταν εκείνος ο ιδρυτής του Bitcoin, αλλά αμέσως μετά ισχυρίστηκε ότι ήταν. Η υπόθεση έκλεισε όταν το Ανώτερο Δικαστήριο του Λονδίνου έκρινε ότι οι ισχυρισμοί του ήταν ψευδείς. Ο Ίλον Μασκ έχει αρνηθεί κι ο ίδιος ότι είναι ο Σατόσι Νακαμότο, ενώ ο Καναδός Πίτερ Τοντ είδε τη ζωή του να αλλάζει και να δηλώνει ότι φοβάται για την ασφάλεια του όταν ένα ντοκιμαντέρ του HBO υποδείκνυε ότι αυτός ήταν η περιζήτητη προσωπικότητα.
Στις 31 Οκτωβρίου, στο κτίριο του Frontline Club στο Λονδίνο, έναν οργανισμό για την προάσπιση της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας, ελάχιστοι πιστοποιημένοι δημοσιογράφοι, ενοχλημένοι ήδη που θα έπρεπε να πληρώσουν ένα τσουχτερό αντίτιμο για να έχουν την ευλογία να είναι οι πρώτοι στους οποίους θα αποκαλυπτόταν η ταυτότητα του Νακαμότο, έφυγαν ακόμη πιο ενοχλημένοι όταν ο Στίβεν Μόλα, μια μάλλον πληθωρική παρουσία, ισχυρίστηκε ότι αυτός ήταν ο ιδρυτής του κορυφαίου κρυπτονομίσματος, χωρίς όμως να παρουσιάσει καμιά σοβαρή απόδειξη επί μία ώρα που κράτησε η συνέντευξη Τύπου. Ήδη, στο διαδίκτυο είναι γνωστός ως «Faketoshi». Ένα έξυπνο λογοπαίγνιο ανάμεσα στο ψευδές και την πραγματικότητα που περιγράφει ακαριαία την απογοήτευση όλων όσοι αδημονούσαν να μάθουν την αλήθεια.
Ίσως και να μην χρειάζεται τελικά να ξέρουμε ποιος είναι ο Νακαμότο. Αν κάποιος παρακολουθήσει τα podcast της Νάταλι Μπρουνέλ, πέρα από τις πρόσφατες δηλώσεις της για αυτή την πρωτοφανή εκτίναξη και την άμεση σύνδεσή της με το αμερικανικό χρέος, ίσως κατανοήσει και το πνεύμα αυτού για το οποίο μιλάμε. Από βραβευμένη ερευνητική δημοσιογράφος αρκετών κορυφαίων ειδησεογραφικών δικτύων, κατέληξε να θεωρείται μια από τις εγκυρότερες αναλύτριες του Bitcoin. Ίσως, λοιπόν, η ανωνυμία του να μην είναι απλώς επιτηδευμένη, αλλά κι απαραίτητη. Με το να κρύβεται, αυτό επιτρέπει στους ανθρώπους να εμπιστεύονται το Bitcoin ως ένα σύστημα χωρίς να επαφίενται στις προσωπικές επιδιώξεις ενός ηγέτη ή μιας κεντρικής φιγούρας. Άλλοι αντιτάσσουν το επιχείρημα ότι η αναζήτηση του Νακαμότο, αποπροσανατολίζει τους ανθρώπους από το να δουν πώς ακριβώς τα κρυπτονομισματα αντιστρέφουν τον τρόπο που η Οικονομία δουλεύει. Όπως και να ‘χει, ο Σατόσι Νακαμότο είναι σαν μια ιδέα που περνά μέσα από το τετράγωνο που βρίσκεται στο κέντρο ενός τυπικού ασιατικού νομίσματος, ενός ιαπωνικού wado, σαν μια δύναμη που έρχεται από το παρελθόν κατευθείαν στον 21ο αιώνα, περνώντας μέσα από το μνημείο του Wadōkaichin που βρίσκεται στο Τσιτσίμπου, την πρωτεύουσα της ιαπωνικής παραδοσιακής νομισματοκοπίας.
Ας μιλήσουμε, όμως, τώρα για τα πέτρινα νομίσματα των νησιών Γιαπ. Έχουν κι αυτά μια τρύπα στη μέση αλλά αυτή παραδοσιακά λαξευόταν με κοχύλια και λίθινα εργαλεία ώστε οι άντρες να περνούν ένα δοκάρι και να μπορούν να τα μεταφέρουν. Αιώνες πριν, οι κάτοικοι των νησιών ταξίδευαν με τα κατασκευασμένα από μπαμπού κανό τους αρκετά ναυτικά μίλια μακριά στα άλλα νησιά του αρχιπελάγους που σήμερα αποκαλούμε Μικρονησία. Στο Παλάου, ανακάλυψαν την ύπαρξη ασβεστόλιθου που δεν υπήρχε στον δικό τους τόπο. Μετά από διαπραγματεύσεις με τους κατοίκους, δημιούργησαν ένα λατομείο προκειμένου να λαξεύουν αυτούς τους δίσκους που τους αποκαλούσαν «ράι». Αυτοί ποίκιλλαν στις διαμέτρους τους. Μπορούσαν να είναι από μερικά εκατοστά μέχρι και τρία μέτρα. Το να μεταφέρουν τους δίσκους αυτούς στα κανό τους περνώντας ένα ξύλο μέσα από τις τρύπες τους και να καταφέρουν να τους χωρέσουν στα κανό τους, ήταν από μόνο του επικίνδυνο εγχείρημα. Πόσο μάλλον να καταφέρουν να επιπλεύσουν και να τους μεταφέρουν τόσο μακριά χωρίς να χαθούν ή χωρίς να χαθούν οι άνθρωποι που τους μετέφεραν. Το ράι έγινε ένα νόμισμα για τους κατοίκους του Γιαπ που ανταλλασσόταν σε κοινωνικές εκδηλώσεις, όπως ένας γάμος, πολιτικές συμφωνίες και κληρονομιές. Η αξία του καθενός εξαρτιόταν από το μέγεθός του, αλλά κι από την προέλευσή του: αν κάποιος είχε πεθάνει κατά τη μεταφορά του, αποκτούσε μεγαλύτερη. Οι συναλλαγές δεν χρειαζόταν φυσικά την κυριολεκτική ανταλλαγή του, απλά επιβεβαιωνόταν η αλλαγή κυριότητας. Ένα από αυτά τα ράι, βρίσκεται ακόμα στον βυθό του Ειρηνικού Ωκεανού όταν το κανό που το μετέφερε αναποδογύρισε κι οι νησιώτες θεωρούν ότι βρίσκεται κανονικά σε κυκλοφορία αφού έχουν συμφωνήσει την ακριβή τιμή του.
Το ράι δεν κινδύνευσε ποτέ από τον πληθωρισμό, αλλά έπεσε η αξία του όταν στα τέλη του 18ου αιώνα ένας Αμερικανός περιηγητής συνόδευσε τους νησιώτες στις αποστολές τους στο Παλάου, όπου με την χρήση πιο σύγχρονων εργαλείων κατάφερε ν’ αυξήσει την παραγωγή. Πιο εύκολο στην κατασκευή, πιο φθηνό. Ακούγεται λογικό. Στα νησιά σήμερα βρίσκονται 6.500 τέτοιες πέτρες. Οι περισσότερες βρίσκονται σε σειρές σε δημόσιους χώρους και πολλές στα δάση που το χαρακτηρίζουν. Δεν τίθεται, άλλωστε, θέμα κλοπής.
Τι έκανε αυτούς τους νησιώτες να διακινδυνεύουν τις ίδιες τους τις ζωές κουβαλώντας ασβεστόλιθους με τα κανό τους από 400 χιλιόμετρα μακριά και να αντικαταστήσουν τα κοχύλια που μέχρι τότε ήταν το κοινό νόμισμα; Ίσως η απάντηση να βρίσκεται στην σημασία που έδιναν στην ίδια την κοινότητα. Η επικινδυνότητα κι ο μόχθος, να αντανακλούσαν την σπουδαιότητα της. Η επιστροφή στο νησί σήμαινε ότι οι αρχηγοί του νησιού θα μαζεύονταν για να τους καλωσορίσουν. Εκείνοι θα κρατούσαν για τους εαυτούς τους, τους μεγαλύτερους από τους δίσκους-νομίσματα και τα 2/5 από τους μικρούς. Ήταν δε τόσο σημαντικό, που έδιναν τα ονόματά τους στα νεοφερμένα ράι. Έπειτα όριζαν την αξία τους. Η οποία δεν ήταν σταθερή. Άλλαζε ανάλογα με τον σκοπό της συναλλαγής, σε ποιον θα το έδινες και για ποιον λόγο. Μπορεί να ήταν για μια συγχώρεση, ή για να τιμήσεις κάποιον. Να μεταβίβαζες δηλαδή την κυριότητα σε κάποιον άλλον με σκοπό την αποκατάσταση μιας σχέσης ή την επισημοποίηση μιας άλλης. Τη γέννηση ενός παιδιού ή μια διαμάχη ανάμεσα σε οικογένειες ή με άλλες φυλές.
Μπορεί το δολάριο να είναι το επίσημο νόμισμα του νησιού, αλλά οι νησιώτες ακόμα χρησιμοποιούν το ράι για τις μεταξύ τους συμφωνίες. Δεν υπάρχουν έγγραφα, αλλά προφορική ιδιοκτησία που ταξιδεύει από οικογένεια σε οικογένεια. Ακόμη και τα σημεία που έχουν τοποθετηθεί εξιστορούν ιστορίες και κρυφά νοήματα που μόνο οι κάτοικοι κατανοούν. Βάσει αυτών των ιστοριών διαμορφώνεται κι η αξία των πέτρινων νομισμάτων μέσα στους αιώνες. Δεν υπάρχει ανάγκη για κατασκευή νέων ράι, όσα ήδη υπάρχουν καλύπτουν ικανοποιητικά τις ανάγκες των ανθρώπων. Κάποια βρίσκονται σε «κυκλοφορία» επί αιώνες, κάποια άλλα αποσύρθηκαν για πάντα. Ακόμα και κάποια από τα σπασμένα, λόγω της προφορικής τους ιστορίας, έχουν μεγαλύτερη αξία από κάποια νεώτερα. Σποραδικά, κατασκευάζονται κάποια ακόμα για να τιμάται η παράδοση κι αν κάποιος επιχειρούσε να κατασκευάσει ένα στα κρυφά, θα ρεζιλευόταν σε μια κοινωνία στην οποία δεν υπάρχουν μυστικά.
Η πολιτεία Γιαπ με πρωτεύουσα την Κολόνια που διοικεί 13 νησιά κι ατόλες, ανήκει στις Ομόσπονδες Πολιτείες της Μικρονησίας. Περιλαμβάνουν όλα τα νησιά Καρολίνες εκτός από το Παλάου που είναι ανεξάρτητο κράτος. Παρά το σημείο που βρίσκονται, υπήρξαν τόπος επιχειρήσεων στους δύο παγκόσμιους πολέμους, με τον ΟΗΕ να παραχωρεί την κηδεμονία τους στις ΗΠΑ το 1947 και σταδιακά να αποκτούν την ανεξαρτησία τους. Η έντονη αμερικανική παρουσία, αλλά και οι ίδιες οι πληγές του πολέμου σημάδεψαν κι αλλοίωσαν τον χαρακτήρα της περιοχής, εκτός από το Γιαπ που αν και αμερικανική βάση, γλύτωσε μεγαλύτερη καταστροφή όταν παραδόθηκε η Ιαπωνία. Ενδεχομένως, αν βομβαρδιζόταν να μην υπήρχαν τα ράι σήμερα, παρά μόνο στις ιστορίες της φυλής. Αυτά τα οργανικά κρυπτονομίσματα σχεδόν, με τις κρυφές κι υπόρρητες συνδέσεις κι ιστορίες. Την τόσο ανθρώπινη και παράδοξη ρευστότητά τους, μακριά από ανελαστικά συστήματα κι επινοήσεις για τον έλεγχο των κοινωνιών.
