*του Γιώργου Κρανιδιώτη
Ο καθηγητής κ. Γιώργος Ρούσης είναι ανεξάρτητος διανοητής και αγωνιστής της κομμουνιστικής Αριστεράς με πλούσιο συγγραφικό και ερευνητικό έργο. Στα βιβλία του, προσπαθεί να εκθέσει το χειραφετητικό όραμα των Μαρξ – Ένγκελς, αποκαθαρμένο από τις επισωρευθείσες στρεβλώσεις του. Στο παρόν πόνημα, καταπιάνεται με τους «παράλληλους βίους» χριστιανισμού – μαρξισμού.
Κατ’ αρχάς, υπενθυμίζει ότι, στον Μαρξ, η κριτική της θρησκείας είναι κριτική της πραγματικότητας, ιδεολογική αντανάκλαση της οποίας αποτελεί η θρησκεία· είναι δηλαδή κριτική των πρακτικών σχέσεων της καθημερινής ζωής και του υλικού προτσές της παραγωγής. Η θρησκεία δεν είναι παρά η φαντασιακή πραγμάτωση της ανθρώπινης ουσίας σ’ έναν κόσμο όπου η ουσία αυτή δεν πραγματώνεται αληθινά· είναι έκφραση της πραγματικής οδύνης των ανθρώπων, αλλά συνάμα και διαμαρτυρία εναντίον της.
Η μονομερής αντιμετώπιση της θρησκείας και δη του χριστιανισμού μόνο σαν αποχαυνωτικού οπίου και η παράβλεψη του ελπιδοφόρου χαρακτήρα του και της επαναστατικής του δυναμικής απορρέει από μία ντετερμινιστική, μη-διαλεκτική ανάγνωση του υλισμού. Αντιθέτως, η άρνηση του ντετερμινισμού και η ανάδειξη του ρόλου της ανθρώπινης συνείδησης ως αναγκαίας προϋπόθεσης κάθε επανάστασης επιτρέπουν την αναγνώριση και εκτίμηση της θετικής πλευράς του χριστιανισμού.
Σε αυτό το πλαίσιο: Ο Ένγκελς επισημαίνει τον επαναστατικό χαρακτήρα του πρώιμου χριστιανισμού και παρατηρεί ότι όλα τα μαζικά κινήματα του Μεσαίωνα επαγγέλονταν την επιστροφή σε αυτόν.
Ο Γκράμσι θεωρεί πως η θρησκεία μπορεί να καταστεί ένα μέσο αποτελεσματικής διαμαρτυρίας και πνευματικής αναγέννησης και παραβάλλει το κομμουνιστικό κόμμα με τη χριστιανική κοινότητα.
Ο Τολιάτι υποστηρίζει ότι η χριστιανική συνείδηση όχι μόνο δεν συνιστά εμπόδιο στον αγώνα για τον σοσιαλισμό, αλλά απεναντίας μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο γι’ αυτόν.
Για τον Γκαρωντύ (ενόσω ήταν ακόμη μαρξιστής), ο χριστιανισμός αποτελεί πρόπλασμα και όχι τροχοπέδη της κοινωνικής και ηθικής σοσιαλιστικής επανάστασης.
Για τον Κάστρο, η φράση «η θρησκεία είναι το όπιο του λαού» έχει ιστορική αξία και ήταν οπωσδήποτε σωστή στη συγκεκριμένη στιγμή που ειπώθηκε, αλλά δεν πρέπει να ληφθεί σαν δόγμα ή απόλυτη αλήθεια· επίσης, δεν υπάρχει αντίφαση ανάμεσα στην ιδιότητα του χριστιανού και την ιδιότητα του επαναστάτη μαρξιστή.
Αλλά, η πλέον προωθημένη τοποθέτηση, σχετικά με τον επαναστατικό χαρακτήρα του χριστιανισμού και τη συνάφεια του με τον μαρξισμό, είναι αυτή του Ερνστ Μπλοχ· η μαρξική – κομμουνιστική προοπτική συλλαμβάνεται ως κληρονόμος της αντίστοιχης χριστιανικής – μεσσιανικής. Για τον Μπλοχ, η θρησκεία είναι μία από τις σημαντικότερες μορφές της Αρχής της Ελπίδας, έκφραση του ουτοπικού στοχασμού και της θέλησης προς την τελειότητα, διαφυγή από την υποταγή στη Μοίρα. Η δημιουργική προσμονή που εμπεριέχει η ιουδαιοχριστιανική εσχατολογία οροθετεί τον χώρο του μη ακόμη υπάρχοντος. Ο Μπλοχ βλέπει στη Βίβλο ένα κάλεσμα ξεσηκωμού εναντίον των κυριάρχων και ισχυρίζεται ότι ο χριστιανισμός ασκεί τη βιαιότερη κριτική σε κάθε καταπίεση και οπισθοχώρηση που δεσμεύει τον άνθρωπο σε μια γήινη, δοσμένη και αμετάβλητη πραγματικότητα.
Παραθέτοντας ικανό αριθμό βιβλικών χωρίων (από την Παλαιά Διαθήκη, τα Ευαγγέλια, τις Πράξεις των Αποστόλων, την Καθολική Επιστολή Ιακώβου, την Αποκάλυψη κ.α.), αλλά και αποσπασμάτων πατερικών έργων, ο κ. Ρούσης τεκμηριώνει τη λαϊκή – πληβειακή βάση του αρχέγονου χριστιανισμού, την κοινοκτημοσύνη της αρχαίας Εκκλησίας και το ανατρεπτικό – κομμουνιστικό – διεθνιστικό περιεχόμενο του οράματός της, το οποίον τα μέλη της καλούνταν να πραγματώσουν εδώ και τώρα, στην παρούσα ζωή, και όχι μετά θάνατον, στο επέκεινα. Ο Ιησούς αμφισβήτησε την υπάρχουσα στην εποχή του τάξη πραγμάτων, εναντιώθηκε στους πλούσιους και το ιερατείο, και στάθηκε στο πλευρό των φτωχών, των απόκληρων, των αδικημένων και των καταφρονεμένων. Κήρυττε την ειρήνη, τη δικαιοσύνη, την ισότητα και την αλληλεγγύη, και πρέσβευε έναν κόσμο χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, χωρίς ταξικούς ανταγωνισμούς, όπου δεν κυριαρχεί ο Μαμωνάς και δεν υφίσταται καταδυναστευτική για το λαό πολιτική εξουσία.
Ο συγγραφέας τονίζει ότι όλοι οι προ Μαρξ κομμουνιστές του 18ου και 19ου αιώνα (Μορελλύ, Καμπέ, Βάιτλινγκ, Μπέκερ, «Λίγκα των Δικαίων») εμπνέονταν από τον πρώιμο χριστιανισμό και αναφέρεται εκτενώς στον Τόμας Μίντσερ και τον Πόλεμο των Χωρικών, αλλά και στη σύγχρονη Θεολογία της Απελευθέρωσης, επαναστατικό, αντικαπιταλιστικό κίνημα που επιχειρεί μία σύζευξη χριστιανισμού – μαρξισμού· δεν παραλείπει δε να μνημονεύσει και τους Έλληνες κληρικούς που συμμετείχαν στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα κατά των Γερμανών κατακτητών.
Ο κ. Ρούσης εντοπίζει τις απαρχές της εκτροπής του χριστιανισμού από το επαναστατικό του όραμα στον «αναθεωρητισμό» του Αποστόλου Παύλου. Ο Παύλος αφενός διδάσκει την υποταγή στις υπερέχουσες εξουσίες ως υπό του Θεού τεταγμένες και την υπακοή των δούλων στους κυρίους τους αφετέρου εισάγει ένα διαχωρισμό ανάμεσα στην προσωπική ηθική στάση και στη συλλογική πράξη της κοινότητας των πιστών για τη μεταμόρφωση του κόσμου, άλλως ειπείν ένα ρήγμα μεταξύ υποκειμενικής και αντικειμενικής σφαίρας, πνευματικής και υλικής σωτηρίας, προωθώντας έτσι μία καθαρά μονοφυσιτική, τουτέστιν αμιγώς πνευματοκρατική, θεώρηση της πραγματικότητας.
Σταδιακά, η δημοκρατική οργάνωση της αρχαίας Εκκλησίας μεταλλάχθηκε σε ιεραρχική – συγκεντρωτική. Από την εποχή του Κωνσταντίνου, η Εκκλησία προσδένεται στο άρμα του Κράτους και καθίσταται συνένοχος των εγκλημάτων που διαπράττονται από αυτό και τους ισχυρούς του πλούτου. Κατά τον συγγραφέα, οι παράλληλοι βίοι χριστιανισμού – μαρξισμού δεν αφορούν μόνο στο κοινό επαναστατικό τους όραμα, αλλά και στην κοινή αιτία της εκτροπής τους από αυτό: τη γραφειοκρατική – εξουσιαστική απόσπαση των διοικητικών – διαχειριστικών φορέων από τα συμφέροντα των εντολοδόχων τους και από τους αρχικούς στόχους οι οποίοι τους είχαν ανατεθεί.
Κατακλείοντας, ο κ. Ρούσης διατυπώνει την άποψη ότι, στη σημερινή ζοφερή κατάσταση πραγμάτων, χριστιανοί και μαρξιστές μπορούν να αναζητήσουν τις κατεστραμμένες και χαμένες, λόγω των ιστορικών παρεκτροπών, ρίζες τους, και να αγωνιστούν από κοινού, συγκροτώντας μέτωπο, για την «Ανάσταση της ανθρωπότητας».
*Ο Γιώργος Κρανιδιώτης σπούδασε Ιατρική και Φιλοσοφία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ). Είναι Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στην Ιστορία της Φιλοσοφίας (Φιλοσοφική Σχολή ΕΚΠΑ). Εργάζεται ως νοσοκομειακός γιατρός στο ΕΣΥ.
