Ο μακαρίτης Παναγιώτης Κονδύλης έλεγε ότι οι φιλοσοφικές διαμάχες δεν είναι ειλικρινείς, παρά μόνο όταν ξεπέφτουν στο επίπεδο των προσωπικών ύβρεων. Έτι πλέον οι πολιτικές, θα προσθέταμε.
Ενδεικτικά, οι αρχαίοι Ρωμαίοι είχαν αναγάγει σε ρητορικό και ποιητικό είδος την vituperatio, λούζοντας τους αντιπάλους τους με κατηγορίες για δειλία, πλεονεξία, εκθήλυνση, μέθη, διαστροφή και τυραννικές διαθέσεις.
Ωστόσο δεν μπορούμε παρά να αποδοκιμάσουμε την πρόσφατη διάδοση του συνθήματος «Μητσοτάκη γαμιέσαι». Όχι μόνο για να μην κακοχαρακτηρίσει το επίπεδό μας ο Νικόλας Σεβαστάκης, αλλά γιατί πραγματικά αποτελεί υποχώρηση από την άποψη του πολιτικού κριτηρίου και της ιστορικής μνήμης. Δεν καθιέρωσε για το τίποτε ο λαός μας στα Ιουλιανά το «Μητσοτάκη κάθαρμα», ώστε να ψαχνόμαστε κοντά εξήντα χρόνια μετά με αμφίβολης αισθητικής καινοτομίες.
Πόσο μάλλον όταν το εν λόγω σύνθημα ενσωματώνεται σε στιχουργήματα, σαν αυτά που κατέκλυσαν από προχθές το διαδίκτυο, όπου η μετρική ομοιάζει πλέον με πολυτραυματία και οι χασμωδίες παραπέμπουν στα κατά Πειραιώς Σεραφείμ «δαιμονικά κοάσματα».
Στον καιρό του ο Μιχαήλ Μητσάκης υποστήριζε ότι για τους Ιάμβους του ο Παλαμάς θα έπρεπε να διωχθεί ως ιαμβιαστής. «Όσο για τους Αναπαίστους» πρόσθετε «κανείς που τους άκουσε δεν θα πει: ξαναπέστους!».
Χρειάζεται, όταν καταπιάνεται κανείς με τέτοια εγχειρήματα, να έχει μια οξυμένη αίσθηση των δυνατοτήτων που προσφέρει η ελληνική γλώσσα, η πλαστικότητα της οποίας συνεπήρε και αλλοδαπούς, όπως λ.χ. την Φρειδερίκη που αποκαλούσε τον Παπάγο «σκατάρχη».
Χρειάζεται επίσης να επιτρέπει εκείνα τα πετάγματα της φαντασίας που οδήγησαν τον λαό των γηπέδων σε καρυωτακικής ευρηματικότητας ομοιοκαταληξίες του τύπου «Γαμιέται για μια πάστα / η μάνα του Κυράστα».
Προφανές τυγχάνει ότι το «είμαι κόρη ναυάρχου και απαιτώ να μου μιλάτε στον πληθυντικό» αποτελεί την τελευταία λέξη του Διαφωτισμού παρ’ ημίν. Όμως στην άλλη άκρη του Ατλαντικού το νεότερο τρεντ είναι οι πολιτικοί να βωμολοχούν δημοσίως. Και σε αυτό ο Μπέρνι Σάντερς άνοιξε τον δρόμο, αλλά πλέον μέχρι και η Κάμαλα Χάρις επιτρέπει στον εαυτό της τη χρήση της λέξης shit.
Παλαιότερα χρειαζόταν η τεξανική χοντροκοπιά ενός Λίντον Τζόνσον για να τολμήσεις να πεις σε πρωθυπουργό σύμμαχου κράτους, σαν τον Γεώργιο Παπανδρέου, «Γαμώ τη χώρα σας και γαμώ το Σύνταγμά σας» ή για να υποδεχθείς τον Ισραηλινό πρέσβη με τη φράση: «Βρε καλώς τον Αμπά Εμπάν! Να δεις, μόλις προχθές έξυνα τα αρχίδια μου στο Οβάλ Γραφείο και σκεφτόμουν το Ισραήλ»…
Ίσως να είναι και η γνωστή αμερικανοπληξία του που οδήγησε τον Σαρκοζί στη Σύνοδο των Καννών να ορμήσει να μουντάρει τον Παπανδρέου εγγονό φωνάζοντας «You are a fucking psycho!».
Πάντως και στη γείτονα Ιταλία, η ευπρέπεια έχει μεγάλη ζήτηση, αφού μέχρι και στο νέο καταστατικό του Κινήματος Πέντε Αστέρων συνιστάται η «cura delle parole» και θεωρούνται ισοδύναμες με βιαιοπραγία οι «espressioni verbali aggressive». Και να σκεφτεί κανείς ότι το κίνημα ξεπήδησε ακριβώς από τις «Vaffanculo-Day» του Beppe Grillo…
Η εξιδανίκευση και η σεμνοτυφία μάς εμποδίζει να συνειδητοποιήσουμε πόσο αθυρόστομοι ήταν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι. Έτσι, στη διαδικασία του οστρακισμού οι πολίτες δεν περιορίζονταν στο να γράψουν το όνομα του ανεπιθύμητου πολιτικού, αλλά το διάνθιζαν συχνά με πιπεράτους χαρακτηρισμούς. Σώζονται, λ.χ. όστρακα με επιγραφές του τύπου «Μεγακλής μοιχός» ή «Θεμιστοκλής Νεοκλέους καταπύγων» (όπερ ολότελα συκοφαντικό, διότι από καμία μαρτυρία δεν προκύπτει ότι ο θριαμβευτής της Σαλαμίνας τον έπαιρνε από τον κώλο) ή «Κίμων Μιλτιάδου Ελπινίκην λαβών ίτω». Το τελευταίο, που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει «Δεν σε θέλει ο λαός, πάρε την αδερφή σου και μπρος», ερμηνεύεται με βάση τις διαδόσεις για αιμομικτική σχέση του Κίμωνα με την Ελπινίκη ή απλούστερα με βάση την διάχυτη τότε απαρέσκεια για τις επιδραστικές στα δημόσια πράγματα γυναίκες. Η πατριαρχία, αλίμονο, είναι παλιά υπόθεση.
Στην Παλατινή Ανθολογία, πάλι, τα σκωπτικά ποιήματα καταλαμβάνουν (μαζί με τα συμποτικά) ένα ολόκληρο βιβλίο, το ενδέκατο, με συνολικά 442 επιγράμματα. Και μολονότι στην ύστερη αρχαιότητα η δημοκρατία και η συνδεόμενη με αυτήν πολιτική ελευθεροστομία είχαν εκλείψει, είναι πολλά τα σκώμματα που μπορεί να απολαύσει κανείς σε αυτό το βιβλίο, με αντικείμενο λ.χ. τους (ψευδο)φιλοσόφους είτε, όπερ άκρως επίκαιρο, τους ιατρούς.
Αν πάντως αναζητούμε πηγές έμπνευσης, τα Βαλκάνια αποτελούν πραγματικό χρυσωρυχείο – ιδίως με δεδομένο ότι αναφερόμαστε στη συγκεκριμένη Οικογένεια. Για παράδειγμα, το «Γαμώ τους προγόνους σου» (Αtalarına lanet olsun) των γειτόνων Τούρκων δεν κάθεται καθόλου άσχημα, αν και ανυπέρβλητοι ασφαλώς αποδεικνύονται οι αδελφοί Σέρβοι με το «Γαμώ όλη την πρώτη σειρά στην κηδεία σου».
Τα φαινόμενα των τελευταίων ημερών έρχονται στην παρούσα συγκυρία να συναντήσουν με μακάβρια κυριολεξία τη λαϊκή σοφία. Μακριά από εμάς ασφαλώς κάθε σκέψη φίμωσης της δημόσιας έκφρασης, όμως η πραγματικότητα είναι ότι το ρητό «εδώ ο κόσμος καίγεται και το μουνί χτενίζεται» μας προσανατολίζει σε πιο αυστηρές αξιολογήσεις.
Επίσης, μια άλλη παροιμία, ελαφρώς μετασκευασμένη, μπορεί να μας καθοδηγήσει ασφαλέστερα. Διότι πράγματι, με τις πορδές της επικοινωνίας δεν βάφονται τα αυγά της πολιτικής.
