Οι ολέθριες συνέπειες (ενεργειακές, οικονομικές κι ίσως στο μέλλον επισιτιστικές) από την εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία δεν έχουν αρχίσει να απασχολούν μόνον τη χώρα και την ευρωπαϊκή ήπειρο, αλλά επίσης προσημαίνουν ένα σχεδόν ζοφερό μέλλον και για άλλες, πιο αδύναμες οικονομικά, χώρες. Ιδίως κράτη στην Αφρική, τα οποία μάλιστα με τον έναν ή τον άλλον τρόπο ήταν συνδεδεμένα και με τον ρωσικό παράγοντα. Με αποτέλεσμα η ουκρανική κρίση να αποτελεί ένα εκρηκτικό μείγμα, που απειλεί τη σταθερότητα του πολιτεύματος και την άμεση κυριολεκτικά επιβίωση των πολιτών τους. Λίγοι σήμερα λαμβάνουν υπόψη τις τραγικές κι απάνθρωπες συνέπειες που θα έχει η ουκρανική κρίση, όχι μακροπρόθεσμα αλλά επειγόντως, σε χώρες όπως το Σουδάν, η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, το Μαλί κλπ, κι ευελπιστούμε ότι δεν θα το ανακαλύψουν αργότερα με δραματικό τρόπο.
Για παράδειγμα, το Σουδάν ήδη μοιάζει να ακροβατεί στο χείλος της αβύσσου και κρέμεται ιδιαίτερα από τις εξελίξεις στην Ουκρανία. Ιδίως μετά το περσινό πραξικόπημα, στις 25 Οκτωβρίου 2021, που επανέφερε τον στρατό στην κυβέρνηση της χώρας, έπειτα από το «φωτεινό διάλειμμα» του 2019. Τότε που χάρις στις πάνδημες διαδηλώσεις, που είχε χαιρετίσει σύμπασα η διεθνής κοινότητα αποβλέποντας σε αυτές ένα παράδειγμα και για τα υπόλοιπα καταδυναστευόμενα κράτη στη Αφρική, είχε ανατραπεί ο στυγερός δικτάτορας Ομάρ αλ Μπασίρ και το ολέθριο 30χρονο καθεστώς του.
Μπροστά σε εκείνες τις ενθαρρυντικές εξελίξεις, η διεθνής κοινότητα είχε τότε φθάσει στο σημείο να διαγράψει μέρος του χρέους του Σουδάν και να ξαναρχίσει τη χρηματοδότηση για την αναζωογόνηση της οικονομίας. Όμως το νέο πραξικόπημα κι η κρίση στο Ουκρανικό πλέον εγκαθιστούν ένα σκοτεινό νέφος πάνω από τη χώρα, που ήδη αντικρίζει το φάσμα της επισιτιστικής ανασφάλειας. Σύμφωνα με τον Ντέιβιντ Ράιτ, επικεφαλής των επιχειρήσεων της οργάνωσης «Save the Children», μέχρι το τέλος του 2022, τα 20 από τα 45 εκατομμύρια Σουδανούς, σχεδόν το ήμισυ του πληθυσμού, θα βρίσκονται πλέον σε απειλητική για τη ζωή τους επισιτιστική ανασφάλεια. Ο κύριος λόγος; Μα το 87% του σιταριού της ανθρωπιστικής βοήθειας που δέχεται η χώρα και σύμφωνα με τον ΟΗΕ την έχει επειγόντως ανάγκη ένας στους τρεις Σουδανούς, προέρχεται από τη Ρωσία και την Ουκρανία. Όλα αυτά σε μια χώρα όπου ο πληθωρισμός πλησιάζει το 260%, το νόμισμα βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση και η τιμή του ψωμιού έχει δεκαπλασιαστεί μετά το πραξικόπημα. Η δε αλλαγή του καθεστώτος και τα μέτρα αντιποίνων έχουν στερήσει τη χώρα από κάθε διεθνή υποστήριξη. Με το πραξικόπημα το κράτος αυτόχρημα έχασε το 40% των εσόδων του: η Παγκόσμια Τράπεζα ανέστειλε τη βοήθεια δύο δισεκατομμυρίων δολαρίων και οι Ηνωμένες Πολιτείες αρνήθηκαν τα 700 εκατομμύρια δολάρια της δικής τους βοήθειας. Αλλά η κακοδαιμονία του Σουδάν δε σταματά εκεί: η Ουάσιγκτον διέθετε 300.000 τόνους σιτάρι το 2021, όμως σήμερα ανακοινώνει πως δεν θα παραδώσει τους 400.000 τόνους που είχε υποσχεθεί για το 2022.
Όλα αυτά φυσικά δεν πρόκειται να πλήξουν το καθεστώς των συνταγματαρχών που λυμαίνεται σήμερα την εξουσία και διατηρεί τον έλεγχο της στρατιωτικής βιομηχανίας -καθώς το Σουδάν είναι ο τρίτος μεγαλύτερος παραγωγός όπλων στην Αφρική μετά τη Νότια Αφρική και την Αίγυπτο. Η επιρροή του στρατού καθορίζει τις τύχες και τις αποφάσεις σε ζωτικούς τομείς για την οικονομία της χώρας. Άλλωστε ο έλεγχος των ζωτικών γαγγλίων της χώρας έθρεψε το πραξικόπημα και, σήμερα και θα δυσκολέψει την επιστροφή στους στρατώνες και την αλλαγή εξουσίας. Όμως το τίμημα από αυτό θα κληθεί να το πληρώσει το αδύναμο και πιο ανυπεράσπιστο τμήμα του πληθυσμού κι ιδίως τα παιδιά.
Οι ανθρωπιστικές οργανώσεις προβλέπουν από τώρα πως θα αυξηθεί η πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου, η παιδική εργασία και οι πρόωροι γάμοι ανηλίκων. Το Σουδάν έχει τις χειρότερες επιδόσεις όσον αφορά την εκπαίδευση στον αραβόφωνο κόσμο, με τα ποσοστά εγγραφής στο δημοτικό σχολείο να ανέρχονται μεν στο 76%, αλλά με το αντίστοιχο για το γυμνάσιο να φθάνει μόλις στο 28% στο γυμνάσιο. Και δεν είναι μόνον αυτό. Η Ευρώπη, κυρίως, θα πρέπει να λάβει υπόψη και τον τρομακτικά μεγάλο αριθμό των εκτοπισμένων στη χώρα, που επί χρόνια υποφέρουν από τις συνέπειες των εσωτερικών συγκρούσεων στο Σουδάν. Έως σήμερα γνωρίζουμε πόσο έχει στοιχίσει, ανθρωπιστικά και κυρίως μεταναστευτικά, η «ξεχασμένη» κρίση στο Νταρφούρ και η μοίρα των 3,3 εκατ. εκτοπισμένων, το ένα εκατ. πρόσφυγες κι από το Νότιο Σουδάν, στην Αιθιοπία και την Ερυθραία, όπως υπενθυμίζουν και προειδοποιούν πλείστες οργανώσεις.
Επιπλέον, οι πραξικοπηματίες συνταγματάρχες αντλούν σημαντικό μέρος από τη δύναμη τους από τη στενή σχέση τους με τη Ρωσία. Είναι γνωστό πως οι Ρώσοι μισθοφόροι της «Βάγκνερ» είναι παρόντες και συμμετέχουν ενεργά στα γεγονότα στη χώρα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ηγέτες του Χαρτούμ, ακριβώς εν μέσω των συρράξεων στην Ουκρανία, μετέβησαν στη Μόσχα για να εκμαιεύσουν από το Κρεμλίνο την επιβεβαίωση ότι, παρά τον πόλεμο, η Μόσχα θα τους στηρίξει. Ήδη ο Βλαντίμιρ Πούτιν, έχοντας την αλγεινή δημοσκοπική εμπειρία που είχαν οι νεκροί Ρώσοι στον πρώτο πόλεμο της Τσετσενίας και σε άλλες παρόμοιες επεμβάσεις, εμπιστεύεται για επιχειρήσεις, συχνά «βρώμικες», τους μισθοφόρους της ομάδας «Βάγκνερ». Το είδαμε να γίνεται στη Συρία και αλλού.
Μέχρι σήμερα δεν είναι απολύτως σαφές τι διαβεβαιώσεις πήρε το Χαρτούμ από τη Μόσχα. Όμως, εκείνο που παραμένει ως βεβαιότητα είναι πως επίκειται γοργά μία ανθρωπιστική καταστροφή στη χώρα. Κυρίως γιατί η προτεραιότητα για την όποια ανθρωπιστική βοήθεια έχει αλλάξει και η Ουκρανία -όπου οι εκτιμήσεις από τον ΟΗΕ μιλούν για 12 εκατομμύρια ανθρώπους, που θα χρήζουν προστασίας συν τα 4 και πλέον εκατομμύρια που έχουν ήδη εγκαταλείψει τη χώρα- θα μετατραπεί πλέον στον κύριο αποδέκτη της. Κανείς δεν δίνει σημασία στις προειδοποιήσεις πολλών διεθνών οργανισμών, όπως η FAO, ή ο ίδιος ο ΓΓ του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, για τον κίνδυνο ενός «τυφώνα πείνας» σε πολλές αφρικανικές χώρες, κάνοντας ιδιαίτερη μνεία στο Σουδάν.
Σε ιδιαίτερη επισφαλή θέση αναμένεται να βρεθεί και η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, όπου οι ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης για εσωτερική γαλήνη περαιώθηκαν τις τελευταίες ημέρες χωρίς καμία πρόοδο. Οι ανταρτικές ομάδες δεν προσκλήθηκαν και τα κόμματα της αντιπολίτευσης μποϊκόταραν τον λεγόμενο «Εθνικό Διάλογο για τη Συμφιλίωση», που διοργανώθηκε στην πρωτεύουσα Μπανγκούι από τον πρόεδρο Φοστίν-Αρκάνζ Τουαντερά. Η κατάσταση στη χώρα κάθε άλλο παρά σταθερή είναι και ενδέχεται να επιδεινωθεί πολύ περισσότερο, εάν οι δυνάμεις των «Βάγκνερ», για την παρουσία των οποίων είχε συμφωνήσει ο Τουαντερά με τη Μόσχα, αποσυρθούν για να πυκνώσουν τις ρωσικές γραμμές στην Ουκρανία. Επισήμως, ο ρόλος των Ρώσων μισθοφόρων στο Μπανγκούι είναι να επικουρούν και να εκπαιδεύουν τις τοπικές τακτικές μονάδες στον έλεγχο της ασφάλειας. Στην πραγματικότητα, οι δυνάμεις αυτές , μαζί με τα στρατεύματα της Ρουάντα που συνδράμουν τον Πρόεδρο, στηρίζουν την ασφάλεια της κυβέρνησης και της παρέχουν στρατιωτικό πλεονέκτημα ενάντια στους αντάρτες, αποκλείοντάς τους de facto από τις διαπραγματεύσεις.
Το βρετανικό υπουργείο Άμυνας επιβεβαίωσε την περασμένη εβδομάδα ότι η Ρωσία αναγκάστηκε να αποσύρει ορισμένους μισθοφόρους από τις επιχειρήσεις στην Αφρική και τη Συρία. Μια τέτοια ανάκληση αντιμετωπίσθηκε θετικά από τις τοπικές ένοπλες ομάδες, που θεωρούν ότι η αποδυνάμωση του κυβερνητικού πλεονεκτήματος θα τους επιτρέψει να επιστρέψουν δυναμικά στο προσκήνιο. Εκτός αυτού, η κυβερνητική στρατιωτική αποδυνάμωση ενδέχεται να προτρέψει άλλες χώρες, π.χ. τη Γαλλία να τους στηρίξουν στον πόλεμο και κατά των «Βάγκνερ». Άλλωστε, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν χαρακτήρισε τον Τουαντερά ως «όμηρο» των «Βάγκνερ» κι άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως και οι ΗΠΑ, έχουν καταγγείλει την παρουσία των Ρώσων μισθοφόρων. Μολαταύτα, γεγονός παραμένει ότι το 2019, χάρις στη μεσολάβηση της Ρωσίας επιτεύχθηκε η ειρηνευτική συμφωνία που τερμάτισε τον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ μουσουλμανικών και χριστιανικών πολιτοφυλακών. Επίσης, με βάση τη συμφωνία, πολλές από τις 14 αυτές ομάδες εντάχθηκαν στον ομοσπονδιακό στρατό και στην κυβέρνηση κι εν γένει η κυβέρνηση Τουαντερά θεωρείται παράγοντας σταθερότητας, έναντι του προηγούμενου ανατραπέντος κι ιδιαίτερα βάναυσου προέδρου Φρανσουά Μποζιζέ. Ο Μποζιζέ μετά την επάνοδό του προωθεί νέο γύρο βίας, υπό την ανοχή των δυνάμεων του ΟΗΕ που έχουν αναπτυχθεί επί μία 10ετία στη χώρα. Γεγονός που, όπως και στο Μαλί, επιτείνει τη δυσφήμιση της Γαλλίας, μεταξύ του ντόπιου πληθυσμού, ως βάναυσης αποικιακής δύναμης. Μία άποψη που ήδη έχει παγιωθεί και στο Μαλί, απ’ όπου η Γαλλία εξαναγκάσθηκε να αποχωρήσει.
Η Μόσχα φυσικά διατείνεται πως στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία επιχειρούν μόνον άοπλοι εκπαιδευτές και σύμβουλοι. Επίσης η στρατιωτική συνδρομή προς την RCA γίνεται σε αντάλλαγμα για τη συμφωνία του 2017, που της παραχωρεί δικαιώματα εξόρυξης, όπως και άλλες πολλαπλές οικονομικές δραστηριότητες. Οι ειδικοί του ΟΗΕ και άλλων διεθνών παρατηρητών ανεβάζουν τον αριθμό των «Βάγκνερ» σε πάνω από 2.000. Όμως, όπως και στο υπό γαλλική στρατιωτική επιτήρηση Μαλί οι ένοπλοι μισθοφόροι της Μόσχας, αντιμετωπίζονται θετικά από τον πληθυσμό. Εξαίρεση αποτελεί το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που έχει κατηγορήσει τους Ρώσους για σφαγή σε ένα χωριό που είχαν ανακαταλάβει από τζιχαντιστική ομάδα. Ωστόσο, ο απλός κόσμος, παρ’ ότι και η κυβέρνηση Τουαντερά δεν διακρίνεται για το αδιάφθορό της, θεωρούν πως ο πρόεδρος που έχει εκλεγεί δημοκρατικά τους προστατεύει από τον μισητό Μποζιζέ (που στη διάρκεια του στυγερού καθεστώτος του υποστηριζόταν ασμένως από το Παρίσι. Οι αντάρτες κι οι μισθοφόροι «Βάκγνερ» αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα αυτής της θετικής εικόνας. Συνοψίζοντας, και οι Κεντροαφρικανοί επιζητούν την ειρήνη περισσότερο από οτιδήποτε άλλο και φοβούνται πως η αποδυνάμωση των «Βάγκνερ» θα έχει πολύ πιο επιζήμια αποτελέσματα για τη ζωή τους.
