Ύστερ΄ απ΄ την εξέγερση της 17 του Ιούνη,
ο γραμματέας της Ένωσης Λογοτεχνών
έβαλε και μοιράσανε στη λεωφόρο Στάλιν προκηρύξεις
που λέγανε πως ο λαός
έχασε την εμπιστοσύνη της κυβέρνησης,
και δεν μπορεί να την ξανακερδίσει
παρά μονάχα με διπλή προσπάθεια.
Δεν θα΄ ταν τότε
πιο απλό, η κυβέρνηση
να διαλύσει το λαό
και να εκλέξει έναν άλλον;
(Μπέρτολντ Μπρεχτ, Η λύση, μτφρ. Μάριος Πλωρίτης)

Τον Ιούνη του 1953 εργάτες και εργάτριες του Ανατολικού Βερολίνου, αλλά και άλλων πόλεων όπως η Λειψία, το Μαγδεμβούργο και η Χάλλε εξεγέρθηκαν ενάντια στην απόφαση του κράτους να αυξήσει στα πλαίσια της πολιτικής για «Επιτάχυνση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης» τις νόρμες παραγωγής στα εργοστάσια κυρίως, δηλαδή να γίνει πιο εντατική η εργασία. Η εξέγερση ξεκίνησε στις 11 Ιούνη σε μικρές πόλεις και χωριά για να απλωθεί σε όλη σχεδόν τη Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία και κορυφώθηκε στις 17 Ιουνίου στο Βερολίνο με άγριες συγκρούσεις μεταξύ εργατών και υποστηρικτών τους από τη μια και τις σοβιετικές δυνάμεις κατοχής και τα σώματα ασφαλείας της Ανατολικής Γερμανίας.

Το αίτημα για εκ νέου μείωση της νόρμας επεκτάθηκε σε αιτήματα για ελεύθερες εκλογές καθώς και σε αμφισβήτηση της καθεστηκυίας τάξης του γερμανικού σοσιαλιστικού κράτους. Η εξέγερση κατεστάλη αιματηρά με δεκάδες νεκρούς διαδηλωτές και πέντε νεκρούς από τα σώματα ασφαλείας. Η συζήτηση στους κόλπους των ιστορικών, των πολιτικών και της Αριστεράς είναι μεγάλη με τις απόψεις να κινούνται σε ένα ευρύτατο φάσμα, από την θέση που θέλει την εξέγερση να υπήρξε μια προσπάθεια ανατροπής του σοσιαλισμού, μέσω της άποψης που θέλει την εξέγερση να αποτελεί έκφραση ταξικής πάλης ενάντια στην κομματική και κρατική γραφειοκρατία μέχρι τη φιλελεύθερη οπτική που βλέπει μια μεγαλειώδη πράξη αντίστασης απέναντι στον «κομμουνιστικό ολοκληρωτισμό».

Χωρίς να θέλουμε να κρίνουμε με αξιώσεις, μπορούμε να πούμε πως η καταστολή εργατών με τανκς δεν περιποιεί καθόλου τιμή για δύο κράτη που αυτοχαρακτηρίζονται «σοσιαλιστικά» ενώ από την άλλη δεν είναι δυνατόν να αποσιωπηθεί ο ρόλος αντικομμουνιστικών στοιχείων – οκτώ χρόνια μετά την ήττα του ναζισμού – στις εξελίξεις και πως αυτές εργαλειοποιήθηκαν από το δυτικό μπλοκ. Η 17η Ιούνη ήταν στην πρώην Δυτική Γερμανία η εθνική εορτή και αργία, αφιερωμένη στην επανένωση των δύο Γερμανιών.

Δεν κατέβαζαν μόνο οι «Ρώσοι» τανκς

Το 1952 ο πρόεδρος του ομοσπονδιακού εργατοδικείου της Δυτικής Γερμανίας κήρυξε όλες τις μορφές πολιτικής απεργίας στη χώρα παράνομες, μια απόφαση που είναι ακόμη σε ισχύ και δε συναντάται ως νομολογία σε καμία άλλη χώρα στην Ευρώπη. Ο πρόεδρος δεν ήταν κάποιος τυχαίος δικαστής αλλά ο Χανς Καρλ Νίππερντάι, ένας εκ των συντακτών του χιτλερικού νόμου «Περί οργάνωσης της εργασίας» του 1934. Η νομολογία αυτή, σύμφωνα με τον δημοσιογράφο Φλόριαν Βάρβεκ, έχει τις ρίζες της στη μοναδική γενική απεργία που πραγματοποιήθηκε το φθινόπωρο του 1948 στη δυτική ζώνη κατοχής της Γερμανίας, στα εδάφη δηλαδή που μετά τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου κατελήφθησαν από τις ΗΠΑ, τη Βρετανία και τη Γαλλία και τα οποία ένα χρόνο μετά θα αποτελούσαν την επικράτεια της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας.

Η αντιμετώπιση τόσο της εξέγερσης της 17ης Ιούνη όσο και της γενικής απεργίας του 1948 ήταν σκληρή. Ο Βάρβεκ όμως σημειώνει δυο διαφορές. Εν αντιθέσει με τους Σοβιετικούς, ο στρατός των ΗΠΑ επενέβη βίαια αμέσως. Νεκροί πάντως στη Δύση όσο ξέρουμε δεν υπήρξαν.

Στις 28 Οκτώβρη 1948 στη βιομηχανική Στουτγάρδη ξέσπασαν ταραχές στη διάρκεια εργατικής διαδήλωσης με συμμετοχή 50 έως 90 χιλιάδων ανθρώπων. Τα συνδικάτα διεκδικούσαν όπως το διατύπωσε στη συγκέντρωση ο επικεφαλής των συνδικάτων της περιοχής, Χανς Στέττερ, σχεδιασμένη και καθοδηγούμενη από το κράτος οικονομία, κρατικό έλεγχο στις τιμές και αυξήσεις στους μισθούς. «Αναρωτιόμαστε, τι απέγινε η δημοκρατική συνείδηση όταν οι αμερικάνικες δυνάμεις κατοχής καταργούν τους όρους συνδιαμόρφωσης σε οικονομικά ζητήματα;» Οι κατεχόμενες περιοχές ένα χρόνο πριν την ίδρυση της ΟΔ Γερμανίας διοικούνταν μεν από στρατιωτικούς διοικητές των Συμμάχων, άφηναν όμως ευρείες δυνατότητες συνδιαμόρφωσης της πολιτικής σε γερμανικούς θεσμούς, κόμματα και συνδικάτα.

Εκείνη τη μέρα λοιπόν στη Στουτγάρδη επενέβησαν 12 τανκς, ένας λόχος του αμερικάνικου στρατού με ξιφολόγχες, πολυβόλα και χημικά αέρια. Ο στρατιωτικός διοικητής της αμερικάνικης ζώνης κατοχής, στρατηγός Λούσιους Κλέι, αντέδρασε κηρύσσοντας την επομένη απαγόρευση κυκλοφορίας μέχρι νεωτέρας και μίλησε ευθέως για «κομμουνιστές» που θέλουν να φέρουν αναταραχή. Οι διαδηλωτές φώναζαν συνθήματα ενάντια στον μετέπειτα καγκελάριο Λούντβιχ Έρχαρντ, υπεύθυνο για την οικονομική πολιτική, ενώ είχαν φτιάξει κρεμάλες με ταμπέλες που έγραφαν «Να φύγουν οι κερδοσκόποι αλλιώς…!»

Στις συγκρούσεις τραυματίστηκαν πολλά άτομα και από τις δύο πλευρές. Μάλιστα, στην πλατεία μπροστά από τον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό κατέβηκε και το ιππικό των ΗΠΑ, ενώ Αμερικανοί στρατιώτες τραυματίστηκαν με μαχαίρια. 38 πολίτες οδηγήθηκαν στα έκτακτα στρατοδικεία.

Γενική απεργία: αιτίες, εξέλιξη και προπομποί

Στις 20 Ιουνίου 1948 ο Έρχαρντ ανακοίνωσε την οικονομική και νομισματική μεταρρύθμιση. Η μεταρρύθμιση αυτή, που εκτός των άλλων οδήγησε και στον αποκλεισμό του Δυτικού Βερολίνου από τους Σοβιετικούς, οδήγησε σε ένα θεόρατο κύμα αυξήσεων των τιμών βασικών αγαθών έως και 200%. Οι τιμές για τα αυγά αυξήθηκαν δύο χιλιάδες τοις εκατό. Η ξαφνική και φοβερή ακρίβεια εξανέμιζε τους μισθούς.

Ήδη από το καλοκαίρι λοιπόν τα συνδικάτα άρχισαν να οργανώνουν κατά τόπους απεργίες και πριν τα γεγονότα της Στουτγάρδης, στις 26 Οκτώβρη, ορίστηκε η 12η Νοέμβρη ως μέρα έναρξης της γενικής απεργίας στον βρετανικό και στον από τις ΗΠΑ ελεγχόμενο τομέα. Ο Βάρβεκ εξετάζοντας τα αιτήματα των συνδικάτων εκείνο το καλοκαίρι, χαρακτηρίζει την περίοδο ως παράδοξη: τα συνδικάτα της δυτικής Γερμανίας ζητούσαν κεντρικό σχεδιασμό, κρατικοποιήσεις βασικών τομέων της παραγωγής και των πιστωτικών ιδρυμάτων, κρατικό έλεγχο και δημοκρατική συνδιοίκηση στις επιχειρήσεις, αιτήματα δηλαδή που παρέπεμπαν στο διακηρυγμένο τρόπο οργάνωσης της οικονομίας στις χώρες του μόλις διαμορφωμένου ανατολικού μπλοκ.

Συνολικά στις απεργίες συμμετείχαν 9 με 10 εκατομμύρια εργαζόμενες και εργαζόμενοι σε μια περιοχή με συνολικό πληθυσμό κάτι λιγότερο από 50 εκατομμύρια. Στην γαλλική ζώνη κατοχής δεν έγιναν απεργίες γιατί απαγορεύονταν ρητά με δρακόντειους νόμους.

Το εργατικό κίνημα εκείνα τα χρόνια είχε ήδη δείξει αγωνιστικότητα, όπως το 1947 με την απεργία των εργατών στα ορυχεία, οι οποίοι ζητούσαν να κρατικοποιηθούν οι «Βαρόνοι του άνθρακα», δηλαδή οι μεγάλες εταιρείες εξόρυξης. Το 1947 ήταν πολύ δύσκολο έτος επισιτιστικά και οι απεργοί κάμφθηκαν όταν οι δυνάμεις κατοχής τους μείωσαν στο μισό τις ημερήσιες ποσότητες τροφίμων που δικαιούνταν. Και στην Έσση όμως απεργίες λόγω της επισιτιστικής κρίσης αντιμετωπίστηκαν με βία από τις δυνάμεις κατοχής την άνοιξη του έτους αυτού, με τεθωρακισμένα και με απαγόρευση απεργιών και διαδηλώσεων, η παράβαση της οποίας θα τιμωρούνταν με θανατική ποινή. Αντίστοιχα αντέδρασαν και οι Βρετανοί στο δικό τους τομέα ευθύνης, στα βορειοδυτικά, στην Κάτω Σαξονία.

Καταπάτηση δημοκρατικών δικαιωμάτων

Όσον αφορά στο σεβασμό των δημοκρατικών αποφάσεων της γερμανικής αυτοδιοίκησης στα χρόνια της κατοχής, οι ΗΠΑ δεν είχαν να επιδείξουν κάτι καλύτερο από αυτό για το οποίο κατηγορήθηκε η ΕΣΣΔ μερικά χρόνια αργότερα. Το 1946 το κρατίδιο της Έσσης θα αποφάσιζε το νέο τοπικό σύνταγμα. Οι βουλευτές πέρασαν στο σχέδιο άρθρο που προέβλεπε την κρατικοποίηση όλων των νευραλγικών τομέων της οικονομίας. Οι ΗΠΑ επέβαλλαν να ψηφιστεί το συγκεκριμένο άρθρο ξεχωριστά από το υπόλοιπο σύνταγμα στο σχετικό δημοψήφισμα, πιστεύοντας πως δε θα πιάσει την απαιτούμενη πλειοψηφία. Οι άνδρες και γυναίκες της Έσσης όμως το υπερψήφισαν με ποσοστό 70%. Τότε οι στρατιωτικές αρχές το απαγόρευσαν με κατοχικό διάταγμα.

Το κλίμα μετά τον πόλεμο σε όλη την Ευρώπη ήταν ευνοϊκό για πολιτικές προς όφελος της εργατικής τάξης. Η αίγλη της ΕΣΣΔ και η φρίκη του πολέμου δημιουργούσαν πλειοψηφίες υπέρ σοσιαλιστικών και σοσιαλιζόντων πολιτικών. Όπου αυτές όμως πήγαιναν να ξεπεράσουν τα όρια, όπως αυτά έμπαιναν από τις δυτικές χώρες, το λόγο είχαν οι αστυνομικοί, οι χωροφύλακες, όπως στην Ιταλία ή τη Γαλλία, και τα τανκς όπως στην κατεχόμενη δυτική Γερμανία. Τανκς όπως και των Σοβιετικών.