Η λήξη της 44ης Σκακιστικής Ολυμπιάδας στο Τσενάι της Ινδίας είχε ως μεγάλο νικητή τον πρόεδρο της ΦΙΝΤΕ, Αρκάντι Ντβορκόβιτς, που πέτυχε μια εύκολη επανεκλογή στο συνέδριο που παραδοσιακά συμπίπτει με την Ολυμπιάδα. Ταυτόχρονα ανέδειξε ως μεγάλη νικήτρια τη νεανική ομάδα του Ουζμπεκιστάν, που μαζί με τη δεύτερη ομάδα της Ινδίας αποδεικνύουν πως τα παιδιά-θαύματα παραμένουν διαχρονικά στο προσκήνιο του ενδιαφέροντος.
Ώδινεν όρος και έτεκεν μυν. Η διαδικτυακή αισιοδοξία για τις ελπίδες του Ουκρανού υποψήφιου Αντρίι Μπαρίσπολετς να ανατρέψει τον Ρώσο πρόεδρο της ΦΙΝΤΕ Αρκάντι Ντβορκόβιτς αποδείχτηκε απλώς ανεδαφική. Παρά τις προσπάθειες του Μπαρίσπολετς να πολιτικοποιήσει ανοικτά την αναμέτρηση στη βάση αντιρωσικών φρονημάτων, 157 ομοσπονδίες με την ψήφο τους έδειξαν ότι το σκακιστικό μικροσύμπαν ακολουθεί τις δικές του τροχιές. Οι 16 μόλις ψήφοι του Ουκρανού, ο οποίος «κατέβαζε» ως υποψήφιο αντιπρόεδρο τον «δεύτερο» του Μάγκνους Κάρλσεν, Πέτερ Χάινε Νίλσεν, έχοντας μάλιστα και την υποστήριξη του «πολύ» Γκάρι Κασπάροβ, προκάλεσαν αναμφίβολα ένα σοκ. Η σύγκριση έγινε με την προηγούμενη αναμέτρηση, όπου ο Ντβορκόβιτς είχε κερδίσει τον δικό μας, Γιώργο Μακρόπουλο, με 103 έναντι 78 ψήφων. Η σύγκριση Μπαρίσπολετς – Μακρόπουλου είναι αποκαλυπτική για τον τρόπο που δουλεύουν αυτές οι διαδικασίες. Ο Μακρόπουλος ως αντιπρόεδρος της ομοσπονδίας επί 20ετία ήξερε να κάνει το σωστό λόμπινγκ, και να δημιουργεί συμμαχίες γνωρίζοντας τις ιδιαίτερες ισορροπίες που περιλαμβάνουν σαφώς την πολιτική αλλά δεν περιορίζονται σ’ αυτή. Ο Μακρόπουλος έχασε γιατί εκπροσωπούσε το παλιό, γιατί η εποχή του Κιρσάν Ιλιουμζίνοφ είχε φτάσει σ’ ένα τέλος. Ο Ντβορκόβιτς προερχόμενος από το ίδιο ρωσικό περιβάλλον του προκατόχου του, ήξερε την παλιά καλή αλήθεια: ότι για να μην αλλάξει τίποτα έπρεπε όλα να αλλάξουν. Κι έτσι πέτυχε να ανοίξει κάπως δυτικά την ομοσπονδία, διατηρώντας ωστόσο τη ρωσική επιρροή υπό πιο επικοινωνιακά χαλαρή μορφή.
Αυτό είναι που δεν κατάλαβαν οι αντίπαλοι του Ντβορκόβιτς. Παίζοντας απλά το παιχνίδι της ηθικής κατάκρισης, στο πλαίσιο του γενικότερου ηθικού πανικού που κατέκλυσε τη Δύση μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ξέχασαν την ιδιοσυστασία της ομοσπονδίας – κοινώς απέτυχαν στο να οργανώσουν την «αντίσταση» από τα κάτω και έσω. Σ’ αυτό το πλαίσιο ενδεικτικό είναι το ρεπορτάζ του chess.24, μιας εκ των κορυφαίων πλατφορμών, στην οποία όπως είχαμε δει στο προηγούμενο άρθρο, βασικό ρόλο παίζει και ο Μάγκνους Κάρλσεν: το ρεπορτάζ αφήνει αιχμές για τον τρόπο εκλογής από όλες τις ομοσπονδίες, που ασχέτως δυναμικότητας, έχουν μία ψήφο έκαστη. Και ταυτόχρονα φωτογραφίζει τους υπόλοιπους υποψήφιους, που αποσύρθηκαν από την τελική αναμέτρηση, ως «λαγούς» του Ντβορκόβιτς. Ακριβώς επειδή αυτά είναι αληθή η καμπάνια του Μπαρίσπολετς ήταν λανθασμένη. Για να αλλάξεις τους κανόνες πρέπει πρώτα να κερδίσεις τον αντίπαλο στο τερέν του.
Ως ξεσκολισμένος στο παραγοντιλίκι Ρώσος, ο Ντβορκόβιτς έπαιξε όλα τα χαρτιά του σωστά. Επικοινωνιακά πρόταξε τη σκακιστική δουλειά που αντικειμενικά έχει γίνει και την οποία αναγνωρίζουν και πρώην δυτικοί του σύμμαχοι. Ας μη ξεχνάμε ότι πριν τον Φλεβάρη η πολιτική της Ρωσίας ουδόλως επηρέαζε τα σκακιστικά μαγειρέματα, ει μη μόνον για ελάχιστους αντιπουτινικούς Δον Κιχώτες. Έπειτα κινήθηκε θεσμικά, αποδοκιμάζοντας την εισβολή και επικροτώντας τις κυρώσεις έναντι της Ρωσίας και των Ρώσων σκακιστών που η ΦΙΝΤΕ επέβαλε. Υποκριτικό; Μπορεί, όμως η διοίκηση είναι πραξεολογική και όχι δογματική υπόθεση. Τέλος, ενίσχυσε τις συμμαχίες στις ομοσπονδίες, με κορυφαίο παράδειγμα την τοποθέτηση του πρώην Παγκόσμιου Πρωταθλητή Βισβανάθαν Ανάντ στη θέση του Αντιπροέδρου. Με δεδομένο ότι ο Ντβορκόβιτς δεν πρόκειται να ζητήσει ανανέωση της θητείας του, το μέλλον προοικονομείται ινδικό. Μετά από 30 χρόνια ρωσικής κυριαρχίας πιθανότατα η ΦΙΝΤΕ θα κινηθεί όχι δυτικά αλλά ανατολικότερα.
Νέοι, επικίνδυνοι, μοιραίοι
Ο θαυμασμός για τη νεανική μεγαλοφυΐα είναι μια διαχρονική σταθερά του αστικού πνεύματος. Από τη στιγμή που η παιδική ηλικία αυτονομήθηκε, περιχαρακώθηκε και ταυτοποιήθηκε ως η περίοδος που το ανθρώπινο ον βρίσκεται υπό την ανάγκη φροντίδας και προστασίας, το γεγονός ότι κάποια τέτοια όντα βρίσκουν τη δύναμη, τη χάρη ή και απλώς το ταλέντο να μεγαλουργούν σαν ενήλικες προκαλεί ρίγη ενθουσιασμού. Τα παραδείγματα από τη μουσική, την ποίηση ακόμα και την επιστήμη – πόσα και πόσα παιδιά θαύματα στα μαθηματικά, είναι αμέτρητα και πολλαχώς γνωστά.
Το σκάκι δεν αποτελεί εξαίρεση. Κάθε σκακιστική βιογραφία μεγάλου παίκτη περιλαμβάνει την αφήγηση των παιδικών χρόνων, ως τεκμήριο της εμφάνισης και εκτύλιξης της μεγαλοφυΐας. Ο μύθος του Σάμουελ Ρασέφσκι, του Πολωνοαμερικανού που διέπρεπε στις ΗΠΑ μέχρι την εμφάνιση του Μπόμπι Φίσερ, που στα 9 του έδωσε σιμουλτανέ στο Παρίσι κοσμεί συχνά ως αξιοπερίεργο τις αναρτήσεις στα σόσιαλ μίντια – συχνά παραμορφωμένος ως ο αστικός μύθος του παιδιού που παίζει σιμουλτανέ και χάνει όλες τις παρτίδες: πάντα έβλεπα με συμπάθεια αυτή τη μνησίκακη προς τη νεολαία στάση. Σήμερα είναι κοινός τόπος ότι όποιος και όποια προορίζονται για τα μεγάλα κορτ του παιχνιδιού είναι ήδη γκραν μετρ πριν τα 15, το ρεκόρ είναι στα 12 χρόνια και κάτι και όλο πέφτει. Λογικό: σε ένα κλειστό σύστημα σκέψης όπου ουσιαστικά η πείρα αποκτάται πλέον γρήγορα με τη χρήση υπολογιστών και πάμπολλων ονλάιν παρτίδων, με αμέτρητα επίσης τουρνουά και την ανάπτυξη της προπονητικής, η ταχύτητα της εξέλιξης πολλαπλασιάζεται.
Όλα αυτά είναι κοινότοπα πλέον. Απλώς στο Τσενάι γίναμε μάρτυρες μιας άνθισης νεανικών ομάδων, που εκμεταλλευόμενες και τη γενικότερη κατάσταση προκάλεσαν το θαύμα: Η ομάδα του Ουζμπεκιστάν κατέκτησε το χρυσό μετάλλιο, έχοντας στην πρώτη σκακιέρα τον 18χρονο Αμπντουσατόροβ, που τον Δεκέμβρη είχε κατακτήσει το παγκόσμιο πρωτάθλημα ράπιντ. Ομοίως, η δεύτερη ομάδα της Ινδίας, με τον 16χρονο Γκούκες στην πρώτη σκακιέρα, κι άλλους γνωστούς φερέλπιδες γκραν μετρ στις υπόλοιπες, κατέκτησε την τρίτη θέση, όντας στην κορυφή για το μεγαλύτερο κομμάτι της διαδρομής.
Αλλά ας τα δούμε από την αρχή. Καταρχάς υπενθυμίζουμε ότι από την Ολυμπιάδα έλειπαν δύο παραδοσιακές υπερδυνάμεις: η Ρωσία λόγω των κυρώσεων και η Κίνα λόγω της πανδημίας και των αυστηρών πολιτικών που εφαρμόζει. Αυτό καθιστούσε αντικειμενικά φαβορί τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ινδία. Μόνο που η ομάδα του Καρουάνα και του Αρονιάν προερχόταν από μια σαφώς ντεφορμέ περίοδο. Η επίδοση του Καρουάνα στο ματς των διεκδικητών είναι ενδεικτική, και εδώ δεν υπήρξε πολύ καλύτερη. Ο Αρμένιος που αγωνίζεται πλέον με τις ΗΠΑ Αρονιάν επεφύλαξε και μια ευχάριστη έκπληξη στο ελληνικό κοινό, όταν έγινε το θύμα του πολύ φορμαρισμένου Νικόλα Θεοδώρου. Σε μια «τρελή» Ινδική του Βασιλιά ο γκραν μετρ με καταγωγή από την Κρήτη ήταν αυτός που εντέλει βρήκε το μονοπάτι και εξήλθε νικητής από το δάσος των περιπλοκών. Μάλιστα, με μια αήττητη πορεία και 7,5 βαθμούς σε 9 παρτίδες, κατέκτησε το αργυρό μετάλλιο στη δεύτερη σκακιέρα.
Η Ινδία, ως διοργανώτρια χώρα, είχε το δικαίωμα να παρατάξει 3 ομάδες. Προτίμησε αντί να φτιάξει μια ομάδα για το χρυσό μετάλλιο να φτιάξει τρεις που να έχουν όλες καλή πορεία. Τα κατάφερε. Μάλιστα η «Ινδία 2», με επικεφαλής των 16χρονο Γκούκες οδηγούσε την κούρσα το μεγαλύτερο διάστημα του τουρνουά. Ο Γκούκες, ο τρίτος νεαρότερος γκραν μετρ στην ιστορία του παιχνιδιού, ξεκίνησε το τουρνουά με ένα ασύλληπτο σερί 8 νικών στην πρώτη σκακιέρα. Ανάμεσα στα θύματά του υπήρξε και ο νο 1 των ΗΠΑ, Φαμπιάνο Καρουάνα, ο οποίος το 2103 είχε κάνει ένα σερί 7 νικών σ’ ένα από τα ισχυρότερα τουρνουά της ιστορίας, το Sinquefield Cupστο Σαιντ Λιούς. Τότε είχε προκύψει η έκφραση «κάνω Καρουάνα», που περιγράφει τέτοια εξωφρενικά σερί με τόσο καλούς αντιπάλους.Ο Γκούκες έκανε στον Καρουάνα Καρουάνα.
Όπως όμως συμβαίνει συνήθως, μια ιστορία για να είναι πραγματικά καλή απαιτεί να περάσει ο ήρωας μέσα από τη δοκιμασία της ματαίωσης. Και από εκεί που βρίσκεται στον Όλυμπο να τσακιστεί από τη μοίρα, αναδεικνυόμενος σε τραγική φιγούρα. Στον δέκατο και προτελευταίο γύρο, η Ινδία 2 βρέθηκε αντιμέτωπη με το Ουζμπεκιστάν και της αρκούσε η ισοπαλία για να παραμείνει αυτή το φαβορί για το χρυσό μετάλλιο. Ο Γκούκες στην πρώτη σκακιέρα αντιμετώπιζε έχοντας τα λευκά τον Αμπντουσατόροβ. Η παρτίδα ξεκίνησε με την Κάισσα να είναι υπέρ του. Σε μια τεχνικά κερδισμένη θέση ο Γκούκες, θες από την πίεση του τέλους ενός απαιτητικού τουρνουά, θες από καθαρή κακοτυχία, άρχισε να παίρνει τις λάθος αποφάσεις. Γρήγορα βρέθηκε σ’ εκείνο το κρίσιμο ψυχολογικά σημείο όπου κάποιος καταλαβαίνει ότι το πλεονέκτημά του έχει εξανεμιστεί. Η γνώση όμως δεν σημαίνει ότι είναι εύκολο να αλλάξεις τον τρόπο προσέγγισης της παρτίδας. Σίγουρος για τη νίκη, με αδράνεια αλλαγής κατάστασης, ο Γκούκες δεν βρήκε την ψυχραιμία να αναδιπλωθεί στην ισοπαλία, συνέχισε να πιέζει και γρήγορα βρέθηκε σε κατεστραμμένη θέση. Η ειρωνεία είναι ότι αν είχε καταφέρει να προσαρμοστεί στις αναγκαιότητες της θέσης μετά την απώλεια του πλεονεκτήματος και είχε κάνει τη νούλα, η ομάδα θα κράταγε την ισοπαλία και ίσως τώρα δεν μιλάγαμε παρά σε μια παράγραφο για το Ουζμπεκιστάν. Το γεγονός ότι ο Γκούκες είναι μόνο 16 μού κάνει αυτή, την πραγματική, σκληρή, επώδυνη εξέλιξη των πραγμάτων πιο αρεστή. Η αποτυχία –αν μπορούμε να αποκαλέσουμε αποτυχία μια τέτοια επίδοση- σφυρηλατεί τον χαρακτήρα, και σε έναν παίκτη που έχει δώσει τέτοια δείγματα μεγαλοσύνης, σφυρηλατεί την απαραίτητη μνησικακία που θα του επιτρέψει να επιστρέψει διψασμένος για εκδίκηση και αίμα.
Από την Τασκένδη με αγάπη
36 χρόνια πριν, το 1986, στο περιθώριο ενός διεθνούς τουρνουά στη Σεβαστούπολη, ο Ουζμπέκος γκραν μετρ Γκιόργκι Αγκζάμοβ, κάνοντας έναν περίπατο στα βουνά βρήκε εμπεδόκλειο –σχεδόν- θάνατο, πέφτοντας σε μια βαθιά χαράδρα. Ο θεμελιωτής του σκακιού στην σοβιετική δημοκρατία της Κεντρικής Ασίας είχε χαθεί. Φιλόλογος το επάγγελμα, ο Αγκζάμοβ είχε μια σχετικά αργή εξέλιξη, σύμφωνη με τις αρχές της σκακιστικής εξέλιξης στην προ επαγγελματισμού εποχή, αλλά έχαιρε του σεβασμού της διεθνούς κοινότητας. Το 1992, στην Ολυμπιάδα της Μανίλα, την πρώτη μετασοβιετική, η ομάδα του Ουζμπεκιστάν κατέκτησε το αργυρό μετάλλιο, με μια επίδοση που χαρακτηρίστηκε γενικώς ως έκπληξη. Ο σπόρος που είχε φυτεύσει ο Αγκζάμοβ δεν πήγε χαμένος.
Και πριν από λίγες μέρες η πορεία προς την κορυφή ολοκληρώθηκε. Ενδεικτικό των νέων τάσεων είναι πως κανείς από τους συμμετέχοντες στη φετινή ομάδα δεν είχε γεννηθεί το 1992. Αν και κανείς δεν περίμενε ότι θα έφταναν στο χρυσό, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που επισήμαναν πριν αρχίσει το τουρνουά ότι το Ουζμπεκιστάν με την Ινδία 2 θα είναι από τις ευχάριστες εκπλήξεις του τουρνουά. Ανάμεσά τους κι ο Ντάγκλας Γκρίφιν, μεταφραστής από τα ρωσικά και ιστορικός του σκακιού, που δεν δίστασε να μοιραστεί τις απόψεις του στον πάντα ενδιαφέροντα λογαριασμό του στο twitter.
Πίσω από τον θρίαμβο του Ουζμπεκιστάν βρίσκεται ο Ιβαν Σοκόλοβ. Ο βόσνιος στην καταγωγή, πολιτογραφημένος Ολλανδός υπήρξε ένας από τους τοπ γκραν μετρ στα 90s’, έχοντας νίκες στον κλασικό χρόνο σκέψης έναντι πέντε παγκόσμιων πρωταθλητών. Σε μια εκτενή του συνέντευξη στο chess.com περιγράφει πώς αποφάσισε να μεταπηδήσει από την αγωνιστική στην προπονητική διάσταση, όταν μετά από ένα αποτυχημένο τουρνουά στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα η πτήση του ακυρώθηκε: η αποζημίωση που έδινε η εταιρεία ήταν μεγαλύτερη από το χρηματικό έπαθλο που είχε κερδίσει μετά από ένα δεκαήμερο εντατικής προσπάθειας. Ξεκινώντας από τα Εμιράτα ο Σοκόλοβ ανέπτυξε ένα προπονητικό πρόγραμμα ικανό να ανεβάσει στο επόμενο επίπεδο πολλούς ταλαντούχους νεαρούς. Θα άξιζε να γραφεί ένα μεγάλο ξεχωριστό κομμάτι για όλους αυτούς τους αφανείς ήρωες που προετοιμάζουν τους παίκτες αστέρες και σπάνια βγαίνουν οι ίδιοι στο προσκήνιο.
Έχοντας προπονήσει αστέρες όπως ο Αλιρέζα Φιρούζα, ο Σοκόλοβ βρέθηκε στο Ουζμπεκιστάν. Έχοντας και εδώ να οργανώσει το μενταλιτέ διαφορετικών προσωπικοτήτων και στυλ κατάφερε να ισορροπήσει το πρόγραμμά τους. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό. Και το όφελος όχι μικρό: Οι παίκτες πήραν μπόνους 55 χιλιάδων ευρώ (σε μια χώρα που το μηνιάτικο δεν ξεπερνά τα 300) και ένα αυτοκίνητο, καίτοι οι μισοί δεν βρίσκονται ακόμα σε ηλικία που η οδήγησή του θα είναι νόμιμη.
Το Τσενάι μάς έδωσε μια εικόνα του κοντινού μέλλοντος. Το στίγμα που άφησαν πίσω τους η πανδημία και ο πόλεμος επηρεάζει όπως φαίνεται τους «γηραιούς» τριαντάρηδες καταξιωμένους παίκτες. Γι’ αυτούς όμως που μεγαλώνουν εντός τους αποτελούν απλώς δυο απλά σημεία προσανατολισμού στο χάρτη. Μένει να δούμε αν οι νεαροί θα έχουν τη δύναμη να καταξιωθούν – και πότε.
Τσολακίδου ασταμάτητη
Έπρεπε να βρεθεί ο κορονοϊός για να αναγκαστεί η Μαρίνα Μακροπούλου να βρεθεί μακριά από την Ολυμπιάδα. Γεννημένη το 1960 στη Ρουμανία, από την πλούσια σκακιστική παράδοση της οποίας διδάχτηκε πολλά, η μετέπειτα σύζυγος του Γιώργου Μακρόπουλου συνεχίζει να παίζει σε υψηλό επίπεδο και σήμερα, αποτελώντας βασικό μέρος της εθνικής γυναικών.
Αντ’ αυτής, η Σταυρούλα Τσολακίδου, που έχει κερδίσει το Παγκόσμιο Σκακιστικό Πρωτάθλημα Παίδων-Κορασίδωνκάτω των 18 ετών το 2016, κάτω των 16 ετών το 2015 και κάτω των 14 ετών το 2013, πραγματοποίησε άλλη μια μεγάλη παρουσία, και με 8,5 βαθμούς σε 11 παρτίδες έμεινε αήττητη, επικυρώνοντας την παρουσία της στις κορυφαίες του κόσμου.
Στο γυναικείο σκέλος της Ολυμπιάδας, η πανίσχυρη Ουκρανία κέρδισε ένα χρυσό που αυτονόητα πέρα από την αγωνιστική έχει και συμβολική αξία. Δεύτερη τερμάτισε η παραδοσιακά ισχυρή στο γυναικείο σκάκι Γεωργία και τρίτη η πρώτη ομάδα της διοργανώτριας Ινδίας.
Με την ελπίδα να πάψει κάποτε αυτός ο, κατά τη γνώμη μου, αναχρονιστικός διαχωρισμός των τουρνουά σε όπεν και γυναικεία, που στα χαρτιά ενισχύει τη συμμετοχή των γυναικών αλλά στην πράξη ενισχύει το «γυάλινο ταβάνι» προς την κορυφή (το θέμα είναι πολύ μεγάλο και το ξεπετάω εδώ αφοριστικά –αλλά θα επανέλθω), αποχαιρετούμε μια ενδιαφέρουσα Ολυμπιάδα που στην «κάψα» των παρασκακιστικών εξελίξεων έδωσε μερικές αξιομνημόνευτες αθλητικές στιγμές. Ο χειμώνας θα είναι αυτός –ακόμα και χωρίς ρωσικό αέριο, ή μάλλον εξαιτίας αυτού.
