Η Ελισάβετ Β’, «βασίλισσα με τη χάρη του Θεού του Ηνωμένου Βασιλείου της Μεγάλης Βρετανίας και της Βορείου Ιρλανδίας», και άλλων 14 ανεξαρτήτων χωρών, δεν σφράγισε μια μόνο εποχή. Η διάρκεια της βασιλείας της κάλυψε πολλές εποχές: Ψυχρό Πόλεμο, εξέγερση των αποικιών, ένταξη στην Ε.Ε., μετασοβιετική Ευρώπη, πόλεμο στο Ιράκ, Brexit. Σφράγισε ακόμα και τη συρρίκνωση της βρετανικής αυτοκρατορίας στα όρια της Βρετανίας και την απώλεια των περισσοτέρων αποικιών της. Αυτό βέβαια δεν συνέβη με πρωτοβουλία της βρετανικής κυβέρνησης, αλλά από το μαζικό μεταπολεμικό κύμα των εξεγέρσεων για ανεξαρτησία σε όλο τον αποικιοκρατούμενο κόσμο.
Δεδομένης λοιπόν της αποδυνάμωσης της Βρετανίας, της από καιρού πλέον νίκης των αντιαποικιακών κινημάτων και του ρόλου της ίδιας, που ήταν διακοσμητικός, συμβολικός και τελετουργικός, δεν θα περίμενε κανείς ο θάνατός της να συνοδευτεί από οργή και μίσος, ούτε καν απόρριψη. Άλλωστε σε θέματα εξωτερικής πολιτικής η Ελισάβετ ακολουθούσε λίγο – πολύ τις οδηγίες του Φόρεϊν Όφις, δεν αυτενεργούσε*.
Οργή όμως εκδηλώθηκε.
Απέναντι στα θερμά συλλυπητήρια και το δημόσιο πένθος πολλών κυβερνήσεων και οργανισμών, τους επικήδειους των διεθνών ΜΜΕ και τις τιμές, τις τελετές και τις εταιρικές χειρονομίες απότισης σεβασμού, ένα κύμα τουιτερικής αλλά και ζωντανής αποδοκιμασίας της Ελισάβετ εμφανίστηκε στους δρόμους, τα γήπεδα και – ιδίως -στις αντιδράσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (ΜΚΔ). Παρότι στο στόχαστρο ήταν η Ελισάβετ Β΄, στην πραγματικότητα ήταν ένα κύμα υπενθύμισης των εγκλημάτων της βρετανικής αυτοκρατορίας, των αποικιακών και μεταποικιακών βαρβαροτήτων της. Οι ανάμεικτες αντιδράσεις άλλωστε, δεδομένης της εξάρτησης και της οικονομικής σχέσης πολλών από τις χώρες αυτές με τη Βρετανία, διατρέχουν τη συζήτηση στη δημόσια σφαίρα των πρώην αποικιών.
Ιρλανδοί και Κύπριοι στους δρόμους
Οδηγοί στο Ντέρι της Βόρειας Ιρλανδίας βγήκαν στους δρόμους κορνάροντας με τα νέα του θανάτου της Ελισάβετ:
(To Ντέρι είναι βέβαια ο τόπος όπου Βρετανοί αλεξιπτωτιστές άνοιξαν πυρ εναντίον 26 καθολικών βορειοϊρλανδών διαδηλωτών δολοφονώντας 14 από αυτούς την «Ματωμένη Κυριακή» της 30ής Ιανουαρίου του 1972.)
Σε ποδοσφαιρικό αγώνα στο Δουβλίνο οι θεατές ξέσπασαν σε σαρκαστικά συνθήματα για τον θάνατό της Ελισάβετ:
Κάτι ανάλογο έγινε στην Κύπρο, όπου οπαδοί της Ομόνοιας ξέσπασαν σε αποδοκιμασίες και συνθήματα κατά τη διάρκεια του ενός λεπτού σιγής εις μνήμην της Βρετανής βασίλισσας:
Το διαδίκτυο ήταν φυσικά εκεί όπου οι αποδοκιμασίες, η πλάκα και η οργή, βρήκαν πεδίο λαμπρό. Μόνο και μόνο η συχνότητα αναζήτησης παγκοσμίως του τραγουδιού από τον Μάγο του Οζ “Ding-Dong, the Witch is Dead”, που είχε «τρεντάρει» και όταν είχε πεθάνει η Μάργκαρετ Θάτσερ, η οποία εκτινάχθηκε την ώρα που ανακοινώθηκε ο θάνατος της βασίλισσας Ελισάβετ, είναι ενδεικτική – όπως και το από πού έγινε…
Αλλά το Twitter και στο TikTok ήταν οι χώροι που διεξήχθη το κύριο μέρος της άτυπης αντιαποικιακής αυτής «διαδήλωσης».
Ο λιμός της Μπιάφρα, ο Μπέζος και η νιγηριανή πανεπιστημιακός
Μέγα σκάνδαλο προκλήθηκε από μια ανάρτηση της καθηγήτριας γλωσσολογίας στο πανεπιστήμιο Carnegie Mellon, Ούτζου Άνγια, Νιγηριανής καταγωγής, με καταγωγή από την εθνότητα Ίγκμπο που είχε συνθλιβεί με την ενθάρρυνση, την καθοδήγηση και την ενίσχυση της Βρετανίας και των ΗΠΑ τη δεκαετία του 1970 από τον Νιγηριανό στρατό, σε έναν φονικό εμφύλιο που οδήγησε στον τεράστιας έκτασης και φρίκης, διαβόητο, λιμό στην Μπιάφρα.
Στο tweet αυτό απάντησε ο μεγιστάνας Τζεφ Μπέζος οργισμένος, στον οποίο δεν χαρίστηκε η Άνγια:
Το πανεπιστήμιό της αναγκάστηκε να πάρει απόσταση από την καθηγήτρια, η οποία όμως παρέμεινε ανένδοτη και ανυποχώρητη. Εξηγώντας το προσωπικό της υπόβαθρο και τους λόγους της απέχθειάς της προς τη βασίλισσα. Πολλοί από τους απογόνους των θυμάτων της καταστροφής στην οποία πρωταγωνίστησε και η Βρετανία στην Μπιάφρα, ανέσυραν οικογενειακές μνήμες…
Ο γύρος του αποικιοκρατηθέντα κόσμου σε 20 Tweet
Η Αφρική είναι ένα καλό σημείο για να ξεκινήσουμε την περιήγηση στο φεστιβάλ αποικιοκρατικής μνήμης που στήθηκε στο twitter μετά τον θάνατο τη βασίλισσας.
- Οι Κενυάτες θύμισαν πως η Βρετανία, λίγα χρόνια μετά τη στέψη της Ελισάβετ και μια δεκαετία μετά την ήττα του ναζισμού, έστησε στην Κένυα στρατόπεδα εξόντωσης, κατά τη διάρκεια της εξέγερσης των Μάου-Μάου. Την ανατριχιαστική και κτηνώδη αυτή περίοδο περιέγραφε ο Georges Monbiot προ ετών, και αναρτήθηκε ξανά και τις ημέρες μετά τον θάνατο της βασίλισσας:
Ο θάνατος της βασίλισσας της Μεγάλης Βρετανίας, έφερε επίσης στο προσκήνιο των ΜΚΔ τις ιστορίες φρίκης και τις απαιτήσεις αποζημίωσης των θυμάτων της Βρετανικής βαρβαρότητας στην Κένυα.
- Στη Νότια Αφρική, παρά τις επίσημες τιμές και τα συλλυπητήρια, τόσο οι παραδοσιακοί αρχηγοί των εθνοτήτων της χώρας, όσο και η αριστερή αντιπολίτευση στο ANC, υπενθύμισαν τη σχέση της Βασιλείας με το ρατσιστικό καθεστώς της χώρας. Μια επίμονη αναδημοσίευση υπενθύμιζε πως το «Άστρο της Αφρικής» το μεγαλύτερο διαμάντι που έχει βρεθεί ποτέ στον κόσμο, αμύθητης αξίας (ενδέχεται τα 400 εκατομμύρια δολάρια που αναφέρει το tweet να είναι ένα κάτω όριο της αξίας του), το κληρονόμησε η Ελισάβετ από τη γιαγιά της, η οποία το είχε υπεξαιρέσει αποικιοκρατικώς από την Νότια Αφρική.
Ανάλογα μηνύματα αναρτήθηκαν από την Ζιμπάμπουε και τη Ζάμπια…
- Στην Αίγυπτο θυμήθηκαν την επίθεση των Βρετανών εναντίον της Αιγύπτου για να εμποδίσουν την εθνικοποίηση της διώρυγας του Σουέζ επί Νάσερ.
Εν είδη ειρωνίας για την κλοπή των αιγυπτιακών αρχαιοτήτων από τη Βρετανία, κάποιος χρήστης πρότεινε πως είναι ευκαιρία να κλέψουν το φέρετρο της Ελισάβετ και να το εκθέσουν στα αιγυπτιακά μουσεία:
- Η Υεμένη θυμήθηκε τον αντιαποικιακό της αγώνα την εξέγερση στο βρετανικό τότε «προτεκτοράτο του Άντεν» (σήμερα το νότιο τμήμα της Υεμένης) και απαρχή μιας εμπλοκής της Βρετανίας που, κατά μια έννοια, συνεχίζεται μέχρι σήμερα καθώς η Βρετανία εμπλέκεται στον Υεμενικό εμφύλιο.
- Πιο βόρεια, στο Ιράκ, οι μνήμες ήταν πρόσφατες: η καταστροφή της χώρας από την αμερικανική και βρετανική εισβολή:
… και φυσικά την απονομή στον Τόνι Μπλέρ, του τίτλου του Ιππότη.
Γενικά δεν υπήρχε αυτό που λέμε καλή διάθεση προς τη Βρετανία και τη βασίλισσά της, δεδομένου του πρόσφατου της φρίκης στο Ιράκ:
- Αν στο Ιράκ η γεύση από τον βρετανικό ιμπεριαλισμό ήταν πρόσφατη, στην Ινδία ήταν μακρόχρονη:
Η απουσία οποιαδήποτε μετάνοιας ή αναγνώρισης των μυριάδων εγκλημάτων της αποικιοκρατίας ήταν φυσικά ψηλά στην ατζέντα των παραπόνων των διαμαρτυρόμενων Ινδών:
Ενώ φυσικά, όπως και οι Νοτιοαφρικανοί άρπαξαν την ευκαιρία να ζητήσουν πίσω τα λάφυρα της αυτοκρατορίας: πολλοί Ινδοί έσπευσαν να απαιτήσουν την επιστροφή του διαμαντιού Κοχινούρ, του ακριβότερου ίσως διαμαντιού στον κόσμο, που και αυτό είχε «δωρηθεί» στη βασίλισσα την εποχή της αποικιοκρατίας:
Ενώ σε άλλες περιοχές της Βρετανικής Ινδίας, οι κάτοικοι ήταν ενοχλημένοι από τις τελετές και τα πένθη που επέβαλαν οι κυβερνήσεις για τον θάνατο της μονάρχη της πρώην αποικιοκρατικής δύναμης και στο Μπαγκλαντές και στο Πακιστάν:
- Τα αισθήματα που εξέφρασαν κάτοικοι των πρώην – και νυν – αποικιών της Καραϊβικής, βρετανικών και όχι μόνο, για τη βασίλισσα, ήταν σε ανάλογο μήκος κύματος:
- Στην Αργεντινή, όπου η μνήμη του πολέμου των Φόκλαντ δεν έχει σβήσει από ό,τι φαίνεται, ένας γραφικός τηλε-δημοσιογράφος έβρισε την Ελισάβετ, έκανε πάρτι, και άνοιξε σαμπάνια on-air…
- Και φυσικά οι Ιρλανδοί: Αν προσέξατε κάποια από τα tweets πάνω, έχουν την ετικέτα #irishtwitter. Αυτό έγινε επειδή το Ιρλανδικό Twitter έδωσε ρέστα στους κακεντρεχείς πανηγυρισμούς για τον θάνατο της Ελισάβετ, όπως είδαμε και στην αρχή του άρθρου. Η Ιρλανδία – Νότια και ιδίως Βόρεια – ήταν ίσως η πρωταθλήτρια στο γενικευμένο εορτασμό. Όπως δείχνει και η αναφορά αυτού του ποιήματος του νομπελίστα Ιρλανδού ποιητή Seamus Heaney, για τα ιρλανδικά ποτήρια που δεν σηκώνονται ποτέ εις υγείαν της βασίλισσας:
Η κατάσταση ήταν τέτοια που το Sinn Fein, το οποίο ήταν μεν το πολιτικό σκέλος του IRA, αλλά σε μια ειρηνόφιλη πλέον μορφή προηγείται στις δημοσκοπήσεις και δεν θέλει να δημιουργηθεί σκάνδαλο, έστειλε υπενθύμιση στα μέλη και τους ακτιβιστές τους να μην ξεφύγουν, μέρα που ήταν…
Ενώ μια περιήγηση στο ιρλανδικό snapchat δείχνει μια πανηγυρική ατμόσφαιρα:
Ο χαβαλές φυσικά έφτασε στον Κάρολο, με ψευδοπρωτοσέλιδα «73χρονος βρίσκει επιτέλους δουλειά».
Το πιο σκληρό όμως δεν ήταν κάτι το πρόσφατο. Ήταν η παράσταση έξω από τα ανάκτορα του Μπάκινγχαμ ενός Ιρλανδικού χορευτικού συγκροτήματος, υπό τους ήχους του “Another one bites the dust” (“κι άλλος ένας τα τινάζει”) των… Queen. Η «παράσταση» στο TikTok δεν έγινε αυτές τις ημέρες, αλλά τον Ιανουάριο που πέρασε και διαδόθηκε αστραπιαία μετά τον θάνατο της βασίλισσας. Δεν γνωρίζουμε αν είναι σύμπτωση, αλλά ήταν την εποχή που είχαν κυκλοφορήσει φήμες πως η βασίλισσα ήταν άρρωστη.
- Φυσικά δεν θα μπορούσε να λείψει από τον χορό των καταγγελιών και η Κύπρος:
Αυτή ήταν μια μικρή γεύση των «πολιτικότερων» αρνητικών αντιδράσεων στον θάνατο της Ελισάβετ της Β’. Υπήρξε πολύ πιο χοντροκομμένος και κακοπροαίρετος χαβαλές γύρω από το hashtag #RIPBozo, ένα hashtag γενικής χρήσης ανάλογα με την περίσταση…
Τα ΜΚΔ και η διαχείριση της τραυματικής μνήμης
Καθώς οι κυβερνήσεις της μιας μετά της άλλης από τις χώρες της κοινοπολιτείας, τις πρώην αποικίες και τις χώρες που έχουν δεχτεί την «αγγλική επιρροή», προχωρούσαν σε κήρυξη πένθους, σε τιμητικές δηλώσεις και εκδηλώσεις, θερμά μηνύματα συλλυπητήριων κτλ, το Twitter έδειξε πως πρόκειται για αισθήματα που σίγουρα δεν τα συμμερίζονται όλοι οι πολίτες των χωρών αυτών.
Όπως είπαμε η Ελισάβετ δεν είχε την παραμικρή επιρροή στη χάραξη της (κτηνώδους για να λέμε την αλήθεια) βρετανικής αποικιακής και μεταποικιακής πολιτικής, ή της επιλογής να γίνει ο βοηθός των ΗΠΑ στις ιμπεριαλιστικές τους περιπέτειες. Αν όμως η βασίλισσα είναι το σύμβολο της Βρετανίας – της Αγγλίας καλύτερα, με δεδομένη την εσωτερική εθνικιστική αναταραχή στη Σκοτία και τη Βόρειο Ιρλανδία – είναι και το τελευταίο σύμβολο της αποικιακής περιόδου. Σαν σύμβολο είναι αντικείμενο λατρείας για τη βρετανική κοινή γνώμη, η συντριπτική πλειονότητα της οποίας δεν γνώρισε άλλον εστεμμένο και βομβαρδιζόταν όλη της τη ζωή από ένα μιντιακό παροξυσμό γύρω από το παραμικρό γεγονός της βασιλικής οικογένειας. Από την άλλη όμως, είναι και αντικείμενο προβολής της αντιπαλότητας, της έχθρας και της άρνησης να ξεχάσουν και να συγχωρέσουν οι λαοί που υπέστησαν τη Βρετανική αυτοκρατορία και την καταστροφική της επιρροή.
Όπως λέει επισκοπώντας και αναλύοντας τις αντιδράσεις για τον θάνατο της Ελισάβετ ο Νίτις Πάχουα στο Slate:
Οι αντιδράσεις αυτές προέρχονται από ένα αίσθημα πραγματικού, συχνά βαθύτατα βιωμένου πόνου. Αν η βασίλισσα για πολλούς ήταν το σύμβολό της χάρης, για πολλούς άλλους ανθρώπους ήταν σύμβολο ενός βαθύτατα άσχημου πράγματος.
Η βασίλισσα πέθανε, ζήτωσαν οι πρώην υπήκοοί της. Αφήστε τους ήσυχους σε αυτή την αντίδραση
Let the Descendants of Britain’s Empire Have Their Glee Nitish Pahwa / Slate / 8.9.222
Για τις αντιδράσεις στη Βρετανία την ίδια, με άλλη έμφαση και άλλον χαρακτήρα, αλλά πάντως αιχμηρές και την αξιολόγηση της Βρετανικής βασιλικής οικογένειας, θα μιλήσουμε όμως σε επόμενο άρθρο.
* Αυτό δεν αφορά τα εσωτερικά ζητήματα της Βρετανίας. Εκεί, όπου κάποια νομοθεσία απειλούσε την αυτονομία της και την περιουσία της βασιλικής οικογένειας, ή απλά και τις ρατσιστικές της προκαταλήψεις (αλλά αρκετές φορές και πέραν αυτών) η βασίλισσα και η αυλή της γνωρίζουμε πως παρενέβαιναν αποφασιστικά.
ΥΓ: Μαθαίνω πως η βασίλισσα Ελισάβετ θεωρείται από διάφορους, απόγονος του προφήτη Μωάμεθ. Και προφανώς έχει πάρει τέτοια έκταση η φήμη, ώστε κάποιος να μπει στη διαδικασία να το διαψεύσει:
