Τα ξημερώματα της 13ης Σεπτέμβρη ο στρατός του Αζερμπαϊτζάν εξαπέλυσε μία μεγάλη στρατιωτική επίθεση στα εδάφη της νοτιοανατολικής Αρμενίας, κατά μήκος σχεδόν όλης της συνοριακής γραμμής με το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Το Μπακού υποστήριξε πως οι στρατιωτικές επιχειρήσεις ξεκίνησαν έπειτα από προβοκάτσια της αρμενικής πλευράς, ενώ η τελευταία αναφέρθηκε σε απροειδοποίητες επιθέσεις. Στο στόχαστρο βρέθηκαν πόλεις και χωριά που βρίσκονται στην ανατολική Αρμενία, με τον αζερικό στρατό να κάνει εκτεταμένη χρήση βαρέος πυροβολικού και μη επανδρωμένων αεροσκαφών. Λίγες ώρες μετά την επίθεση, ρωσικά μέσα έκαναν λόγο για εκεχειρία έπειτα από παρέμβαση της Μόσχας, είδηση την οποία αρνήθηκε το Μπακού, ενώ μέχρι τις πρωινές ώρες η Αρμενία έστειλε επίσημο αίτημα στον Οργανισμό της Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας (ΟΣΣΑ), του οποίου και είναι μέλος, ώστε να εξασφαλίσει την εδαφική ακεραιότητα της χώρας.
Με τη σειρά του ο ΟΣΣΑ, στον οποίον αυτή τη στιγμή προεδρεύει η Αρμενία, έχει δεσμευθεί να διερευνήσει άμεσα το ζήτημα. Παράλληλα το Γερεβάν ανακοίνωσε το θάνατο 49 ανθρώπων μεταξύ των οποίων και άμαχοι, ενώ το Μπακού έκανε λόγο για εφτά νεκρούς, ανεβάζοντας στη συνέχεια τον αριθμό στους πενήντα. Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι σειρές, η κατάσταση στο πεδίο παραμένει τεταμένη, αλλά σταθερή, με έντονο το φόβο για μία νέα κλιμάκωση που θα μπορούσε να οδηγήσει σε ολοκληρωτικό πόλεμο.
Στο άκουσμα της είδησης για την ανάφλεξη των εχθροπραξιών, μεγάλο μέρος της διεθνούς κοινότητας, με πρωταγωνιστές τις ΗΠΑ, την Ε.Ε. και τη Ρωσία, απαίτησε την άμεση κατάπαυση πυρός και την επιστροφή των δυο κρατών στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για την εξεύρεση ειρηνικής λύσης. Εξαίρεση αποτέλεσε η Τουρκία, η οποία δια στόματος του υπουργού Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, έκανε λόγο για προβοκάτσια της αρμενικής πλευράς και δήλωσε πως η Τουρκία στηρίζει πλήρως το Αζερμπαϊτζάν. Παράλληλα σε ανακοίνωση που εξέδωσε το υπουργείο Εξωτερικών του Ιράν, το οποίο μάλιστα συνορεύει και με τα δύο αντιμαχόμενα κράτη, δήλωσε την έντονη ανησυχία του για την στρατιωτική κλιμάκωση, καλώντας με τη σειρά του σε εξεύρεση ειρηνικής λύσης με σεβασμό στους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου. Η Τεχεράνη τόνισε πως είναι έτοιμη να παρέχει οποιαδήποτε στήριξη για την επίλυση των διαφορών, ενώ ξεκαθάρισε πως οποιαδήποτε αλλαγή στα σύνορα είναι μη αποδεκτή.
Δεν είναι η πρώτη φορά που σημειώνονται στρατιωτικές συγκρούσεις στα σύνορα και εντός του εδάφους της Αρμενίας. Παρόμοιες διενέξεις έχουν υπάρξει αρκετές φορές στο παρελθόν, με τις αντιμαχόμενες πλευρές να προσάπτουν αλληλοκατηγορίες όσον αφορά την ευθύνη για τις εντάσεις. Οι περισσότερες όμως συγκρούσεις που έχουν πραγματοποιηθεί ως τώρα είχαν κυρίως τοπικό χαρακτήρα και περιορισμένη ένταση, σε αντίθεση με την τελευταία, όπου το Μπακού μοιάζει να ενορχηστρώσει μία πιο μαζική στρατιωτική επιχείρηση σε όλο το μήκος των νοτίων συνόρων με την Αρμενία. Δεν είναι όμως μονάχα το μέγεθος της σύγκρουσης διαφορετικό, αλλά και η συγκυρία στην οποία πραγματοποιείται αυτή, γεγονός που προμηνύει το κίνδυνο μεγάλης αποσταθεροποίησης στο νότιο Καύκασο και αλλαγής του status quo.
Η προηγούμενη μέρα
Όπως έχουμε αναφέρει στο παρελθόν, ο πόλεμος των 44 ημερών του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2020 άφησε πίσω πολλά αναμμένα φιτίλια, έτοιμα να προκαλέσουν στην πρώτη ευκαιρία νέες συγκρούσεις. Από τη λήξη του πολέμου έως και σήμερα δύο βασικά ζητήματα παραμένουν ανεπίλυτα, τα οποία και θρέφουν τις συνεχείς συγκρούσεις. Το πρώτο ζήτημα αφορά τη μοίρα των Αρμενίων του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και το μέλλον της αυτοανακηρυχθείσας «Δημοκρατίας του Αρτσάχ», η οποία ελέγχει ακόμα κάποιες περιοχές. Το Γερεβάν έχει τονίσει πως δεν έχει εδαφικές βλέψεις για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, παρόλα αυτά αποζητά ένα πλαίσιο προστασίας της αυτοδιάθεσης και των δικαιωμάτων των αρμενικών πληθυσμών.
Για το Αζερμπαϊτζάν το Ναγκόρνο-Καραμπάχ ανήκει πλήρως στην εδαφική επικράτειά του και ως εκ τούτου όσοι κατοικούν στην περιοχή, αποτελούν πολίτες του. Κάτι τέτοιο σημαίνει πως το Μπακού απορρίπτει από θέσης αρχής οποιαδήποτε συζήτηση για τα μειονοτικά δικαιώματα των Αρμενίων της περιοχής. Να σημειώσουμε πως για την ώρα ο βασικός εγγυητής της επιβίωσης τόσο της Δημοκρατίας του Αρτσάχ όσο και των πολιτών της είναι οι ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις που βρίσκονται στη περιοχή, η παρουσία των οποίων βέβαια δεν έχει μόνιμο χαρακτήρα.
Η στρατιωτικά και οικονομικά αποδυναμωμένη Αρμενία επιθυμεί διακαώς την επίσπευση της επίλυσης, παρόλα αυτά αντιλαμβάνεται πως η πλήρης εγκατάλειψη του Ναγκόρνο-Καραμπάχ θα έχει καταστροφικές συνέπειες για το εσωτερικό της. Παράλληλα το Αζερμπαϊτζάν εκμεταλλεύεται την πλεονεκτική του θέση στις διαπραγματεύσεις απειλώντας πως εφόσον χρειαστεί θα επιφέρει την ειρήνη δια των όπλων, κάτι το οποίο και πράττει ανά τακτά διαστήματα.
Η αρκούδα στο δωμάτιο
Με τη Ρωσία απορροφημένη στην Ουκρανία, δημιουργείται ένα σημαντικό κενό στον έλεγχο και τη σταθερότητα του νότιου Καυκάσου, γεγονός που ταυτόχρονα προκαλεί φόβο στην Αρμενία και ανακούφιση στο Αζερμπαϊτζάν, για το οποίο τα ρωσικά στρατεύματα στην περιοχή αποτελούν σημαντικό πονοκέφαλο. Παράλληλα η Ε.Ε. επιχειρεί η ίδια να μετατραπεί στον εγγυητή της ειρήνης στην ευρύτερη περιοχή, παίζοντας το ρόλο του διαιτητή των διαπραγματεύσεων μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, όπου σιωπηλά, αλλά συστηματικά υποστηρίζει την πλευρά του Μπακού, κυρίως λόγω των ενεργειακών αποθεμάτων του.
Την ίδια στιγμή, η πρόσφατη ουκρανική αντεπίθεση και στη συνέχεια η τακτική ρωσική υποχώρηση, αποτέλεσε για το Μπακού το πράσινο φως για να εκκινήσει μία νέα δυναμική επίθεση, πιέζοντας με αυτόν τον τρόπο τη Μόσχα και προκαλώντας τριγμούς στο Γερεβάν. Άλλωστε το βασικό εμπόδιο στην επίτευξη των στόχων του Αζερμπαϊτζάν και της Τουρκίας στο νότιο Καύκασο είναι κυρίως η Ρωσία. Ακολουθούν η Αρμενία και το Ιράν, το οποίο ανησυχεί πως οποιαδήποτε αλλαγή στο status quo της περιοχής θα μπορούσε να ενδυναμώσει τις θέσεις της Τουρκίας εις βάρος του.
Η επόμενη μέρα
Αμέσως μετά την επίθεση, η Αρμενία στράφηκε προς κάθε διεθνή οργανισμό, ο οποίος θα μπορούσε να εξασφαλίσει την εδαφική της ακεραιότητα. Οι περισσότερες παραμείνανε σε απλές ανακοινώσεις που ζητούσαν εκεχειρία. Μονάχα ο ΟΣΣΑ δεσμεύθηκε να παρέμβει, στέλνοντας προσωπικό στα σύνορα Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν. Όσον αφορά το Μπακού, μοιάζει όλο και περισσότερο να προσανατολίζει τη στρατηγική του στη δημιουργία μίας γκρίζας ζώνης ασφαλείας στα σύνορα με την Αρμενία, παρόμοια με τακτική που ακολούθησε η Τουρκία στη Συρία. Με τις διαπραγματεύσεις να αδυνατούν να δώσουν λύση, μία τέτοια επιλογή από την πλευρά του Μπακού μοιάζει όλο και πιο πιθανή, γεγονός που υποδηλώνει πως ίσως βρισκόμαστε στην αρχή μίας νέας κλιμάκωσης.
Τέλος αξίζει να αναφερθούμε στις δηλώσεις Μπλίνκεν, ο οποίος έριξε την ευθύνη για την υπάρχουσα κλιμάκωση στη Ρωσία, αναφέροντας πως η τελευταία επιθυμεί να αποπροσανατολίσει τα βλέμματα από την Ουκρανία στο νότιο Καύκασο. Είναι βέβαια προφανές πως το τελευταίο πράγμα που θα επιθυμούσε η Ρωσία είναι εντάσεις στην πίσω αυλή της, παρόλα αυτά δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τις δηλώσεις Μπλίνκεν, οι οποίες μοιάζουν να δημιουργούν τετελεσμένα σε περίπτωση κλιμάκωσης. Για την ώρα πάντως η κατάσταση μοιάζει να έχει εξομαλυνθεί με την παρουσία του ΟΣΣΑ. Παρόλα αυτά, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος, αν και περιορισμένος, η διπλωματική αυτή παρουσία να μετατραπεί σε στρατιωτική επιχείρηση, γεγονός που θα επέφερε καταστροφικές συνέπειες. Όπως φαίνεται λοιπόν, κάποιες δυνάμεις φλερτάρουν να αξιοποιήσουν τα αναμμένα φιτίλια του Καυκάσου, ώστε να ανοίξουν ένα δεύτερο μέτωπο με τη Ρωσία. Αρκεί μονάχα οι εγγυητές των ειρηνικών διαπραγματεύσεων, να αποφασίσουν πως δεν επιθυμούν ειρήνη.
