«Δείτε την έναρξη των συνομιλιών με το Ισραήλ σαν πρώτο βήμα μίας πορείας χιλίων βημάτων προς την οριοθέτηση θαλασσίων συνόρων» δήλωνε το πρωί της Τετάρτης προσερχόμενος στην έδρα της αποστολής κυανοκράνων του ΟΗΕ στο Λίβανο, UNFIL, στην πόλη Νακούρα του νοτίου Λιβάνου ο επικεφαλής της εξαμελούς αντιπροσωπείας διαπραγματευτών της χώρας του ταξίαρχος Μπασάμ Γιασίν.
Με τον τρόπο αυτό ο Λιβανέζος ταξίαρχος θέλησε να διασκεδάσει τις εντυπώσεις για τον απώτερο στόχο της έναρξης των διαπραγματεύσεων Ισραήλ – Λιβάνου στις 14 Οκτωβρίου με στόχο την επίλυση διμερών διαφορών σε μία διαφιλονικούμενη θαλάσσια ζώνη έκτασης 860 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Δεν θα μπορούσε να κάνει διαφορετικά.
Παρόμοια ήταν και η αντίδραση μέλους της ισραηλινής τετραμελούς αντιπροσωπείας διαπραγματευτών με επικεφαλής τον διευθυντή του υπουργείου Ενέργειας Ούντι Αντίρι. «Δεν έχουμε ψευδαισθήσεις» είπε μιλώντας στο Γαλλικό Πρακτορείο με προϋπόθεση την τήρηση ανωνυμίας. Πρόκειται, πρόσθεσε, για μία «περιορισμένη προσπάθεια επίλυσης ενός προσεκτικά διατυπωμένου, περιορισμένου προβλήματος» και όχι για διαδικασία ομαλοποίησης σχέσεων ή ειρηνευτικής διαδικασίας…
Σε κάθε περίπτωση, η έναρξη διαπραγματεύσεων Λιβάνου και Ισραήλ θεωρείται αντικειμενικά αξιοσημείωτη, αν όχι ιστορική, καθώς οι δύο χώρες παραμένουν, ως σήμερα, από τεχνικής άποψης σε εμπόλεμη κατάσταση (Συμφωνία ανακωχής 1949).
Παρόμοιο γεγονός είχε, άλλωστε, να καταγραφεί στις ατζέντες συνομιλιών αμφοτέρων χωρών εδώ και τρεις δεκαετίες. Και αυτό δεν είναι λίγο πράγμα!
Ιδιαίτερα όταν έως και πριν δύο χρόνια, ο Χασάν Νασράλα, ηγέτης της λιβανέζικης σιιτικής οργάνωσης Χεζμπολάχ, ενημέρωνε την τότε κυβέρνηση πως, εάν του ζητηθεί, είναι έτοιμος να προσφέρει «δεκάδες χιλιάδες πυραύλους και ρουκέτες» έναντι του Ισραήλ για την προάσπιση της εθνικής κυριαρχίας και της οικονομίας του Λιβάνου.
Επιπλέον, η έναρξη διαπραγματεύσεων των δύο χωρών υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και με μεσολαβητές τον Αμερικανό υφυπουργό Εξωτερικών για θέματα Μέσης Ανατολής Ντέιβιντ Σάνκερ και τον Αμερικανό πρέσβη στην Αλγερία, Τζον Ντεσροσέρ, δημιουργεί προσδοκίες για ευρύτερες «διευθετήσεις».
Πόσο μάλλον όταν αυτό το «μονοθεματικό» παζάρι που αφορά αποκλειστικά την διευθέτηση δικαιωμάτων σε μία περιοχή 860 τετραγωνικών χιλιομέτρων ξεκινά σε μία περίοδο σημαντικών αλλαγών στο ιδιαίτερα ρευστό τοπίο της Ανατολικής Μεσογείου και της ευρύτερης Μέσης Ανατολής. Με δεδομένες τις έντονες οικονομικές πιέσεις που υφίστανται και οι δύο χώρες.
Και το Ισραήλ που λόγω των περιοριστικών μέτρων πανδημίας και της αδυναμίας του να διαχειριστεί το δεύτερο κύμα κρουσμάτων είδε την ανεργία να εκτοξεύεται στα ύψη, φτωχοποιώντας τα πιο αδύναμα και ταλαιπωρημένα τμήματα της κοινωνίας του.
Και ο Λίβανος που εδώ και τουλάχιστον δύο χρόνια έχει εγκλωβιστεί στη μέγγενη της χρεοκοπίας, μεταξύ άλλων και λόγω ενδημικής διαφθοράς που καλλιεργήθηκε επί δεκαετίες από μεγάλες ξένες δυνάμεις (ΗΠΑ, Γαλλία κ.α.) που προωθούν τα συμφέροντά τους στη γεωπολιτική σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου. Οι αιτίες αυτές βγάζουν συχνά, εδώ και δύο χρόνια, στους δρόμους της διαμαρτυρίας δεκάδες χιλιάδες Λιβανέζους πολίτες κάθε ηλικίας…
Τι άλλαξε, λοιπόν, σήμερα; Γιατί οι δύο χώρες πείσθηκαν να καθίσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων έστω και με τη «βοήθεια»-μεσολάβηση των ΗΠΑ;
Γιατί οι ΗΠΑ επιχειρούσαν διακαώς, κυρίως μέσω του υφυπουργού Εξωτερικών Ντέβιντ Σάνκερ, να βάλλουν στο ίδιο τραπέζι τους διαπραγματευτές από Λίβανο και Ισραήλ;
«Σημαίες» πολυεθνικών στη σκακιέρα της Ανατολής
Στην Ανατολική Μεσόγειο, εδώ και τουλάχιστον μία δεκαετία, δημιουργούνται διαρκώς νέες συμμαχίες και πολυμερή σχήματα οικονομικής και ενεργειακής συνεργασίας. Γνωστότερες είναι, μεταξύ άλλων, η τριμερής συνεργασία Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ, η τετραμερής μεταξύ Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ-Αιγύπτου, το νεοσύστατο «Φόρουμ Φυσικού Αερίου Ανατολικής Μεσογείου», EastMed Gas Forum, τα σχέδια για τον ομώνυμο αγωγό EastMed σε μία προσπάθεια διαφοροποίησης της ενεργειακής τροφοδοσίας της Ευρώπης από το ρωσικό πετρέλαιο μέσω αγωγών που περνούν και από την Τουρκία, κ.λπ.
Το κάδρο των νέων σχημάτων περιφερειακής ενεργειακής συνεργασίας συμπληρώνουν παράλληλα οι προσπάθειες των ΗΠΑ να κατακτήσουν μεγαλύτερα κομμάτια της ευρωπαϊκής αγοράς προωθώντας τις πωλήσεις αμερικανικού υγροποιημένου φυσικού αερίου (σε βάρος της Ρωσίας) και η επιλογή της Τουρκίας να κλιμακώσει τις στρατιωτικές εισβολές και επιχειρήσεις σε Λιβύη, Συρία, Βόρειο Ιράκ, μέχρι το νότιο Καύκασο στο ρόλο αναθεωρητικής δύναμης που διεκδικεί, ένα προς όφελός της, «ξαναμοίρασμα της τράπουλας».
Δεν είναι, συνεπώς, σύμπτωση πως οι ανωτέρω εξελίξεις δρομολογήθηκαν μετά την ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων (φυσικού αερίου και πετρελαίου) σε συνδυασμό με την αξιοποίηση νέων τεχνολογιών που καθιστούν εφικτές και με μικρότερο κόστος τις γεωτρήσεις στα βαθιά και ταραγμένα νερά της Ανατολικής Μεσογείου.
Αυτό, σε συνδυασμό με τις προσπάθειες επούλωσης των πληγών που άνοιξε η διεθνής οικονομική κρίση του 2008, ανάγκασε τα αρμόδια επιτελεία χωρών της περιοχής να ξανανοίξουν τους χάρτες και να δώσουν «πράσινο φως» για έρευνες και γεωτρήσεις.
Παράλληλα άνοιξαν βεβαίως και την όρεξη πανίσχυρων πολυεθνικών αλλά και μικρότερων εταιριών που οσμίζονται ευκαιρίες για νέες, κερδοφόρες μπίζνες.
Όσοι παρακολουθούν στενά εδώ και χρόνια τις εξελίξεις στους «ενεργειακούς χάρτες» της Ανατολικής Μεσογείου δεν ξεχνούν τις σαμπάνιες που άνοιγαν το 2009 (κατά την έναρξη της διεθνούς οικονομικής κρίσης!) τα διευθυντικά στελέχη της εταιρίας Delek Drilling του Ισραηλινού επιχειρηματία Γιτζάκ Τσούβα και της τεξανής εταιρίας Noble Energy όταν ανακάλυψαν το υποθαλάσσιο κοίτασμα Ταμάρ με αποδεδειγμένα κοιτάσματα τουλάχιστον 200 δισεκατομμυρίων κ. μ. φυσικού αερίου. Δεν ξεχνούν ούτε τους πανηγυρισμούς που έκαναν οι ίδιοι άνθρωποι ένα χρόνο αργότερα, το 2010, για την ανακάλυψη του ακόμη μεγαλύτερου κοιτάσματος φυσικού αερίου Leviathan (με πόρους 605 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων).
Ασχέτως, εάν από τότε ως σήμερα η Noble χρεοκόπησε (μεταξύ άλλων και λόγω της σημαντικής μείωσης των τιμών Ενέργειας στις διεθνείς αγορές, πριν και μετά την εκδήλωση της πανδημίας) και «καταβροχθίστηκε» από την αμερικανική πολυεθνική Chevron έναντι περίπου 13 δισεκατομμυρίων δολαρίων…
Οι κολοσσοί των πολυεθνικών Ενέργειας ήρθαν (και…) στην Ανατολική Μεσόγειο για να μείνουν, «παγώνοντας» ή ξαναζεσταίνοντας σχέδια αξιοποίησης των υποθαλάσσιων κοιτασμάτων της περιοχής ανάλογα με τα περιφερειακά γεωπολιτικά συμφέροντα και την οικονομική συγκυρία που ανεβοκατεβάζει τις διεθνείς τιμές φυσικού αερίου και πετρελαίου.
Δεν είναι τυχαίο πως σχεδόν όλοι οι ενεργειακοί χάρτες της Ανατολικής Μεσογείου είναι σημαδεμένες με τις «σημαίες» και τα λογότυπα κολοσσών Ενέργειας όπως η γαλλική Total, η ιταλική ENI, η αμερικανική Chevron, η ρωσική Cazprom, η βρετανική BP, και η βρετανο-ολλανδική Shell .
Η γραμμή Χοφ
Με αυτά τα δεδομένα, Ισραήλ και Λίβανος καλούνται (όχι απαραίτητα οικειοθελώς) να επιλύσουν σε πρώτη φάση τις διαφορές τους στη θαλάσσια περιοχή έκτασης 860 τετραγωνικών χιλιομέτρων.
Επείγονται να το πράξουν διότι σε διαφορετική περίπτωση καμία εκ των δύο δεν θα μπορέσει να προωθήσει νέα επενδυτικά σχέδια αξιοποίησης των υποθαλάσσιων κοιτασμάτων.
Οι ξένες πολυεθνικές άλλωστε έχουν αποδείξει πως σε καμία περίπτωση δεν ρίχνουν «ζεστό χρήμα» σε εύφλεκτες ζώνες συγκρούσεων που θα μπορούσαν, ανά πάσα στιγμή, να εξελιχθούν σε κόλαση πυρός.
Ταυτοχρόνως θα πρέπει να επισημανθεί (προς άρση παρεξηγήσεων και ψευδαισθήσεων) πως η «ειρήνη» που επιζητούν οι πολυεθνικές δεν ταυτίζεται, ποιοτικά, με αυτή που επιθυμούν οι λαοί.
Η ευημερία των πανίσχυρων εταιριών, σπανίως εξασφαλίζει την ευημερία των λαών πέρα ενδεχομένως από τα συνήθη «ψίχουλα» που δίνονται για τη διατήρηση μίας «ελεγχόμενης» κατάστασης.
Από την άλλη, θα πρέπει κανείς να παρατηρήσει ότι μολονότι, στην παρούσα φάση, ο Λίβανος δείχνει πιο απελπισμένος για λύση που θα τον βοηθήσει να επιπλεύσει στην τρικυμία της χρεοκοπίας, δεν θα είναι αυτός που θα εμφανιστεί πιο πρόθυμος για υποχωρήσεις στο τραπέζι του παζαριού.
Ο νυν υπουργός Εξωτερικών του Λιβάνου, Σαρμπέλ Ουέχμπι, δήλωνε προ ημερών με νόημα αναφερόμενος στην έναρξη των παζαριών στην Νακούρα πως οι διαπραγματεύσεις θα είναι «πιο άγριες» από το αναμενόμενο. «Δεν έχουμε τίποτε να χάσουμε εάν η οικονομία του Λιβάνου καταρρεύσει…Δεν έχουμε συμφέρον για υποχωρήσεις!» τόνισε.
Βέβαια, οι «παροικούντες την Ιερουσαλήμ» δεν ξεχνούν τη λεγόμενη γραμμή Χοφ (HoffLine), που βαφτίστηκε έτσι από τον Αμερικανό διπλωμάτη Frederick Hoff σε σχέση με την πρόταση που είχε υποβάλλει για την επίλυση της διαφοράς στην επίμαχη θαλάσσια περιοχή των 860 τ. χλμ.
Ο Χοφ είχε προτείνει (εν γνώσει Ισραηλινών αξιωματούχων) το 2011 να δοθούν τα 550 τετραγωνικά χιλιόμετρα στην κυριότητα του Λιβάνου και τα εναπομείναντα στο Ισραήλ, με αφορμή το σάλο που είχαν προκαλέσει τα σχέδια του τελευταίου να ορθώσει «τείχος» στη κοινή μεθόριο.
Κατά τα φαινόμενα, υπάρχει στην υπόθεση έντονο παρασκήνιο αρκετών ετών αλλά και συμφέρον για συμβιβασμούς.
«Αιχμάλωτος» της «μεγάλης εικόνας»
Ωστόσο, και τη «γραμμή Χοφ» να ξεχάσει κανείς, δεν έχει παρά να κάνει ανάγνωση της «μεγάλης εικόνας» που διαμορφώνεται με ραγδαίους ρυθμούς τους τελευταίους μήνες.
Όπως όλα δείχνουν, το Ισραήλ φαίνεται πως έχει αναγκαστεί να επιλέξει την οδό αναζήτησης και εμβάθυνσης νέων συνεργασιών με χώρες της περιοχής ώστε να εξασφαλίσει και να αυξήσει περιφερειακά την οικονομική και γεωπολιτική ισχύ του.
Αυτό τουλάχιστον μαρτυρούν οι συμφωνίες εξομάλυνσης σχέσεων που υπέγραψε το Ισραήλ στις 15 Σεπτέμβρη στον Λευκό Οίκο με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν.
Αυτό αποδεικνύει το έντονο παρασκήνιο σημαντικών Ισραηλινών αξιωματούχων (από τον πρωθυπουργό Μπέντζαμιν Νετανιάχου ως τον αρχηγό των μυστικών υπηρεσιών της Μοσάντ, Γιόσι Κόεν) με Σουδάν, Ομάν, Μαυριτανία, Μαρόκο, Σαουδική Αραβία, Αιθιοπία, κ.α.
Γι’ αυτό και οι παραπάνω κινήσεις σηματοδοτούν μία σειρά σημαντικών περιφερειακών αλλαγών στην ευρύτερη Μέση Ανατολή που δείχνουν πως θα εξελιχθούν ανεξαρτήτως από τον νικητή των αμερικανικών εκλογών της 3ης Νοέμβρη.
