Ανταπόκριση από το Μπουένος Άιρες
Η 20η Δεκεμβρίου του 2023 ήταν σίγουρα μια έντονη μέρα για την Αργεντινή. Παραδοσιακά αυτή η ημερομηνία φέρει έντονο πρόσημο: ήταν 20 Δεκεμβρίου του 2001, όταν ο λαός του Μπουένος Άιρες εν μέσω σφοδρής οικονομικής κρίσης (και διάσωσης από το ΔΝΤ), σε μια μαζική συγκέντρωση έξω από το Προεδρικό Μέγαρο (Casa Rosada) εξανάγκασε τον τότε πρόεδρο, Φερνάντο Ντε Λα Ρούα, σε παραίτηση και σε μια θεαματική αναχώρηση με ελικόπτερο. Το κόστος βέβαια αυτής της παραίτησης ήταν υψηλό, καθώς κόστισε τη ζωή σε 39 διαδηλωτές, με τα δυο νεαρότερα θύματα να είναι 13 ετών. Από τότε, κάθε 20η Δεκεμβρίου πραγματοποιείται διαδήλωση στη μνήμη των 39, σε μια ταυτόχρονη επίδειξη ισχύος του κινήματος -μια υπενθύμιση του τι μπορεί να πετύχει ο «γίγαντας λαός».
Αλλά η επέτειος του 2023 βρίσκει τη χώρα υπό τη νέα κυβέρνηση του ακραία νεοφιλελεύθερου και ακροδεξιού Χαβιέρ Μιλέι. Ο νέος πρόεδρος, με τον ιδιόμορφο ψυχισμό, δεν θα ανεχόταν μια αριστερή φιέστα να μονοπωλήσει το ενδιαφέρον των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Έτσι, λίγες ώρες μετά την ολοκλήρωση της καθιερωμένης διαδήλωσης και συνοδεία του υπουργικού του συμβουλίου, καθήμενος σε ένα βαρύ γραφείο ανακοίνωσε στο έθνος ένα δεύτερο πακέτο οικονομικών μέτρων σε ένα διάγγελμα 15 λεπτών – 15 λεπτά τρόμου για τον μέσο Αργεντινό, καθώς πραγματικά υπήρξε καταπέλτης.
Το δεύτερο πακέτο (για το πρώτο έχουμε γράψει εδώ) αποτελεί μνημείο απορρύθμισης. Αφού πρώτα ο Μιλέι κατηγόρησε τους πολιτικούς (γενικώς και αορίστως) για την οικονομική ένδεια και τον υψηλό πληθωρισμό στη χώρα, προχώρησε σε μια ενδεικτική κατάργηση 30 (!) νόμων, οι οποίοι κυμαίνονται από τη νομοθεσία για τα ενοίκια (η οποία ήλεγχε τις αυξήσεις στα μισθώματα), τη νομοθεσία περί προμηθειών (χρονολογούμενη από το 1974), την κατάργηση του Παρατηρητηρίου Τιμών του υπουργείου Οικονομικών, κατάργηση κανονισμών στην παραγωγή κρασιού και ζάχαρης, αναδιάρθρωση του καθεστώτος εργασίας, νέο πλαίσιο για τις ομάδες φιλάθλων ποδοσφαίρου, μέχρι και την κατάργηση νομικής προστασίας του δημοσίου χαρακτήρα εταιρειών, φωτογραφίζοντας ιδιαιτέρως τους σιδηρόδρομους και την αεροπορική Aerolineas Argentina. Η λίστα των 30 μέτρων, είναι τμήμα μόνο μιας πρότασης που θα κατατεθεί στο Κογκρέσο τις επόμενες ημέρες, πρόταση που συνολικά περιλαμβάνει τουλάχιστον 300 μέτρα! Ήδη, με τα 30 μέτρα που ανακοινώθηκαν, διαφαίνεται μια άμεση έκρηξη τιμών, στην οποία τα νοικοκυριά τα οποία ήδη μαστίζονται από τον πληθωρισμό δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν. Το βράδυ αυτό της 20ης Δεκεμβρίου του 2023, την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, η πόλη βιώνει ένα déjà vu: όπως ακριβώς συνέβη το 2001, σε όλη την πόλη χτυπάνε άδειες κατσαρόλες. Μόνο που το 2023 τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά και δεν μας επιτρέπουν μεγάλη αισιοδοξία.
Η άλωση ενός κράτους
Με την πλήρη κατάργηση ελεγκτικών μηχανισμών και νομοθετημάτων, το κράτος χάνει μεγάλο μέρος από τη δυνατότητα άσκησης οικονομικής πολιτικής. Αν αυτό είναι κάτι το αναμενόμενο από έναν αυτοαποκαλούμενο αναρχοκαπιταλιστή πρόεδρο, η ελευθεριότητά του φαίνεται να περιορίζεται στον τομέα της οικονομίας.
Η κεντροδεξιά πρώην υποψήφια πρόεδρος, Πατρίσια Μπούλχερ, η οποία στη συνέχεια στήριξε την υποψηφιότητα Μιλέι, παίρνοντας ως αντάλλαγμα το Υπουργείο Ασφάλειας, ανακοίνωσε περιορισμούς στο δικαίωμα διαμαρτυρίας. Σύμφωνα με τους σχεδιασμούς του υπουργείου, οι διαδηλώσεις θα περιοριστούν αισθητά, με τους διοργανωτές να αναλαμβάνουν και το κόστος φύλαξης των διαμαρτυριών, ενώ θα δημιουργηθεί αρχείο με τους διοργανωτές, προκειμένου να αποστέλλεται και ο σχετικός λογαριασμός. Ταυτόχρονα, η υπουργός Ανθρώπινου Κεφαλαίου, προειδοποιεί πως οι συμμετέχοντες στις διαδηλώσεις θα χάνουν το δικαίωμα συνδιαλλαγής με το υπουργείο και πως θα τους αφαιρούνται τυχόν κοινωνικά επιδόματα που δικαιούνται.
Η άνευ προηγουμένου αυταρχική θωράκιση της κυβέρνησης, έχει ξεσηκώσει αντιδράσεις, με πληθώρα μη κυβερνητικών οργανώσεων να μιλάνε ευθέως για αναστολή του δικαιώματος στη διαμαρτυρία, δικαίωμα συνταγματικά κατοχυρωμένο στην Αργεντινή. Αλλά, όπως βλέπουμε και στην Ελλάδα με τις εξελίξεις γύρω από το άρθρο 16, οι συνταγματικές κατοχυρώσεις στη σημερινή εποχή είναι κάτι το σχετικό.
Η ασφάλεια βέβαια φαίνεται να έχει προτεραιότητα μόνο στην αντιμετώπιση της διαφορετικής άποψης, καθώς στον τομέα της πολιτικής προστασίας έχουμε άλλη προσέγγιση από την κυβέρνηση. Το Σαββατοκύριακο θυελλώδεις καταιγίδες χτύπησαν την αχανή περιοχή του Ριο Ντε Λα Πλάτα, με απολογισμό 16 νεκρούς και μεγάλες υλικές καταστροφές. Ο πρόεδρος Μιλέι, αφού συλλυπήθηκε τις οικογένειες των θυμάτων, δήλωσε πως οι επαρχίες θα τα καταφέρουν με την περιορισμένη πλέον χρηματοδότηση που έχουν.
Μεγάλες ανακατατάξεις έχουμε στην εξωτερική πολιτική. Η Αργεντινή επέλεξε την αποχή, προς ικανοποίηση των ΗΠΑ/Ισραήλ, από το ψήφισμα του ΟΗΕ για τη γενοκτονία στη Γάζα, ενώ ανέλαβε διπλωματικές πρωτοβουλίες για την καταδίκη της κυβέρνησης της Νικαράγουας, αναφέροντας πληθώρα παραβάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Για να είμαστε ακριβοδίκαιοι, πράγματι η «αριστερή» κυβέρνηση των Σαντινίστας υπό τον Ντάνιελ Ορτέγα δεν έχει να επιδείξει την καλύτερη επίδοση στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά η αναφορά της κυβέρνησης Μιλέι στον περιορισμό του δικαιώματος της διαμαρτυρίας μόνο ειρωνικά σχόλια μπορεί να επιφέρει, ειδικά όταν σκεφτόμαστε και την ακραιφνή στήριξη που προσφέρει στη δολοφονική πολιτική του Ισραήλ. Στο υπουργείο Εξωτερικών επικρατεί μια άνευ προηγουμένου δραστηριότητα, με τη μαζική ανάκληση διπλωματών από το εξωτερικό και την αντικατάστασή τους με φίλια πρόσωπα. Η πιο χαρακτηριστική τέτοια ανάκληση, είναι του πρεσβευτή στο Ισραήλ και τον διορισμό στη θέση αυτή του προσωπικού ραβίνου του Χαβιέρ Μιλέι, ο οποίος και πρόσφατα ασπάστηκε τον ιουδαϊσμό (περισσότερα έχουμε γράψει εδώ). Ανάμεσα στους καρατομημένους θα βρούμε επίσης και τον πρεσβευτή στην Αγία Έδρα, σε μια συνέχεια μάλλον της τεταμένης σχέσης του Μιλέι με τον Πάπα Φραγκίσκο, τον οποίο είχε αποκαλέσει «βρομερό κομμουνιστή».
Όσο λοιπόν ο Χαβιέρ Μιλέι ξηλώνει το κοινωνικό κράτος και τις εργατικές κατακτήσεις, όσο απορρυθμίζει με έναν βάρβαρο τρόπο την αγορά τόσο θωρακίζει τις άλλες πτυχές της κρατικής μηχανής. Ο τομέας της ασφάλειας και της εξωτερικής πολιτικής είναι κομμάτι αυτού που λέμε «βαθύ κράτος», και μέσα σε δύο εβδομάδες η κυβέρνηση φαίνεται να το έχει θέσει υπό τον έλεγχό της. Να υπογραμμίσουμε εδώ πως αυτό θα ήταν αδύνατον μόνο με τις γραφικές παρουσίες του Χαβιέρ Μιλέι και της αδερφής του. Η στήριξη της κεντροδεξιάς υπό την Πατρίσια Μπούλχερ και τον πρώην πρόεδρο Μάκρι, υποπτευόμαστε, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο για τις εξελίξεις αυτές. Μια θλιβερή υπενθύμιση πως ο άνθρωπος δεν διδάσκεται από την Ιστορία, καθώς δεν είναι η πρώτη φορά που «αστικές δημοκρατικές» δυνάμεις στηρίζουν ακραίες πολιτικές δυνάμεις για να δηλώσουν εκ των υστέρων έκπληκτες με την ύπαρξη του τέρατος.
Δυνατότητες αντίστασης
Οι κατσαρόλες που ηχούσαν από τα μπαλκόνια των σπιτιών στην αρχή του άρθρου, μεταφέρθηκαν στο ενδιάμεσο στους δρόμους των πόλεων. Αυθόρμητα, χιλιάδες πολίτες βγήκαν μετά τις 10 μμ. στους δρόμους, με σημαίες της χώρας τους και άδειες κατσαρόλες προκειμένου να διαμαρτυρηθούν για τη βίαιη υποβάθμιση της ζωής τους και την παράδοση εργατικών κατακτήσεων στους νοσταλγούς του 19ου αιώνα.
Ενώ σίγουρα η άμεση αυτή αντίδραση καταγράφεται στα θετικά της ημέρας, δεν έχουμε πολλούς λόγους να αισιοδοξούμε. Η οργανωμένη πορεία μνήμης για το 2001 το απόγευμα, το πρώτο κινηματικό τεστ για την κυβέρνηση Μιλέι, δεν κατάφερε να συγκεντρώσει διευρυμένα κόσμο, αλλά αποτελούσε στην πραγματικότητα συγκέντρωση πολιτικού χώρου, και συγκεκριμένα της Αριστεράς.
Η Αριστερά στην Αργεντινή εκπροσωπείται κυρίως από έναν συνασπισμό τριών τροτσκιστών κομμάτων υπό την ονομασία Αριστερό και Εργατικό Μέτωπο-Ενότητα (FiT), με εθνικό ποσοστό γύρω στο 2,7%. Η Αριστερά αυτή ήταν η κυρίαρχη και στη συγκέντρωση μνήμης για τα γεγονότα του 2001, με μαζική συμμετοχή των μελών της, αλλά ολοφάνερη αποσύνδεση από την πραγματικότητα. Ενώ το πλήθος συμμετείχε, ειδικά κατά την έναρξη, με πλεονάζοντα ενθουσιασμό, περιορίστηκε σε αυτοαναφορικά συνθήματα γύρω από τον σοσιαλισμό και την εργατική ενότητα. Με την κοινωνία να βιώνει μια βάρβαρη υποβάθμιση της ποιότητας ζωής, με βίαιη φτωχοποίηση τεράστιων τμημάτων του πληθυσμού σε μια χώρα που ήδη το 40% ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, η Αριστερά δεν χρησιμοποίησε την ευκαιρία της επετείου ούτε για να αντιπαραβάλλει προτάσεις, αλλά ούτε ακόμη για να ορθώσει ανάστημα αντίστασης στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Πράγματι, ούτε ένα σύνθημα δεν ακούστηκε ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις, όχι επειδή η Αριστερά συμφωνεί με αυτές, αλλά επειδή επέλεξε να μιλήσει αυτή την ημέρα για τον σοσιαλισμό. Στον λαό της Αργεντινής αυτή η λογική πάντως, δεν φαίνεται να μιλάει.
Το 2001 η εξέγερση της άδειας κατσαρόλας ήταν τμήμα μιας αυθόρμητης κίνησης των μαζών και η ανάμνηση της φέρει ακόμη και σήμερα τρόμο στην άρχουσα τάξη της χώρας. Σε αντίθεση με το 2001 όμως, η κατάσταση πλέον δεν είναι τόσο ευνοϊκή για αυθόρμητα, αλλά νικηφόρα ξεσπάσματα. Η ύπαρξη των κοινωνικών μέσων δικτύωσης λειτουργεί συχνά ως βαλβίδα αποσυμπίεσης και με την αγαστή συνεργασία των μέσων ενημέρωσης, ως παραμορφωτικός φακός της πραγματικότητας. Ο συνδυασμός με τη θωράκιση του κρατικού μηχανισμού καταστολής (και την αποκτήνωσή του) οριοθετεί τρομακτικά τη δυνατότητα αποτελεσματικών αντιδράσεων, κάνοντας επιτακτική την ανάγκη ενός πολιτικού φορέα αντίστασης. Για την ώρα η Αριστερά στην Αργεντινή, προς ικανοποίηση του Μιλέι (όπως την εξέφρασε και σήμερα καθώς παρακολουθούσε τη διαδήλωση), δεν φαίνεται ικανή να αναλάβει αυτόν τον ρόλο.
