Συναντήσαμε τον Χρήστο Δημόπουλο, διευθυντή του τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας προκειμένου να κουβεντιάσουμε τη δημοσίευση της ετήσιας έκθεσης και τους προβληματισμούς που προκύπτουν σε σχέση με την Ελλάδα.
Μιλάμε για την αστυνομική βία, τη διαχείριση του προσφυγικού, τους υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την κλιματική αλλαγή, το δικαίωμα στην υγεία, την έκρηξη ρατσιστικής ρητορικής, την ελευθερία στην έκφραση και την ελευθεροτυπία.
Αστυνομική βία
Ο Χρήστος Δημόπουλος υποστηρίζει πως στη ώρα παρατηρούνται ορισμένα χρόνια προβλήματα, τα οποία «εμφανίζονται σε διάρκεια ετών και αφορούν σε συγκεκριμένα θέματα ή συγκεκριμένες συμπεριφορές που μπορούν να είναι παγιωμένες είτε στον τρόπο που αντιδρούν οι αρχές, είτε στον τρόπο που αντιδρούν οι πολίτες. Βλέπουμε για παράδειγμα τρία παρόμοια περιστατικά καταδιώξεων ρομά. Κυρίως ανήλικοι, οδηγοί δεν σταμάτησαν σε σήμα της αστυνομίας. Τα περιστατικά αυτά κατέληξαν με τον θάνατο είτε οδηγού, είτε επιβαίνοντα από αστυνομικά πυρά. Αυτό το μοτίβο το βλέπουμε τρεις συνεχόμενες χρονιές, το 2021, το 2022, το 2023. Όταν παρατηρείς κάτι επί τρία χρόνια, αρχίζεις να σκέφτεσαι ότι ίσως πρόκειται για δομικό πρόβλημα». «Εδώ βλέπουμε όχι απλά κακομεταχείριση κατά τη διάρκεια αστυνομικού ελέγχου, βλέπουμε μείζονα παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή», συμπληρώνει.
Μια άλλη μορφή εκδήλωσης αστυνομικής βίας εντοπίζεται κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων. «Το έχουμε παρατηρήσει κατά σειρά ετών στην Ελλάδα, το είδαμε ακόμα και στην περίπτωση της διαδήλωσης για τα Τέμπη. Εκεί δεν θα περιμέναμε να το δούμε, επομένως μπορεί να πρόκειται επίσης για δομικό πρόβλημα».
«Φυσικά υπερβολική χρήση βίας παρατηρούμε όχι μόνο στις διαδηλώσεις. Είχαμε για παράδειγμα το περιστατικό στη πλατεία της Νέας Σμύρνης (σημ. ξυλοδαρμός πολίτη το 2021).Μόλις πέρυσι υπήρξε καταδίκη αστυνομικού από το δικαστήριο σε πλημμεληματική ωστόσο μορφή».
Προσφυγικό
Η Διεθνής Αμνηστία δηλώνει τον έντονο προβληματισμό της αναφορικά με τη θεσμική αντιμετώπιση του προσφυγικού. «Το κομμάτι της αστυνομικής βίας και το κομμάτι του προσφυγικού είναι σίγουρα ζητήματα μείζονος ανησυχίας, γιατί τα βλέπουμε εδώ και χρόνια χωρίς να υπάρχει καθόλου πρόοδος. Λειτουργούν πάντα εναντίον του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων », σημειώνει ο Χρήστος Δημόπουλος.
Παρατηρεί μάλιστα πως υπάρχει μια διάρκεια και μια επανάληψη στην κακομεταχείριση προσφύγων-μεταναστών. «Ας σκεφτούμε την Πύλο και το Φαρμακονήσι. Δύο διαφορετικές περιπτώσεις με μεγάλη χρονική απόσταση μεταξύ τους. Το μήνυμα απ’ την καταδίκη της χώρας μάλλον δεν έχει περάσει στις ελληνικές αρχές με αποτέλεσμα να υπάρχει παρόμοια περίπτωση κάποια χρόνια μετά. Υπάρχει μια συνέχεια στο πώς αντιδρούν οι ελληνικές αρχές», σημειώνει ο Χρήστος Δημόπουλος.
Ο διευθυντής του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας συγκαταλέγει στις αδικαιολόγητες θεσμικές συμπεριφορές αναφορικά με το προσφυγικό και τη θεσμική αντιμετώπιση απέναντι στους υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων. «Έχουμε επίσης την περίπτωση της Σάρα Μαρντίνι, του Παναγιώτη Δημητρά και του Τόμι Όλσεν. Βλέπουμε ότι όλοι αυτοί που έχουν εμπλακεί στο προσφυγικό για να βοηθήσουν προσφυγικούς-μεταναστευτικούς πληθυσμούς, βρίσκονται κατηγορούμενοι. Αυτά υπάρχουν στην αναφορά μας και είναι σημαντικά γιατί αποκαλύπτουν μια πάγια συμπεριφορά της Ελλάδας. Εδώ δεν μπορώ να δω κάποια βελτίωση. Ένα άλλο θέμα αποτελούν οι συνθήκες διαμονής και υγειονομικής περίθαλψης. Στη δομή της Σάμου για παράδειγμα, που ήταν προβληματικές παλιά, έγινε μια προσπάθεια να βελτιωθούν. Αυτό δεν ξέρω αν φάνηκε επίπλαστα, δηλαδή αν τελικά αποδίδεται στη μείωση του πληθυσμού. Τώρα με την αύξηση των νέων προσφυγικών ροών, πάντως, είμαστε πάλι σε άσχημο σημείο», αναφέρει.
Ρατσιστικός λόγος
Αντιμέτωπος με το ερώτημα: «και πώς μπορεί να εξαλειφθεί ο θεσμικός ρατσισμός;», ο διευθυντής του ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας απαντά: «Το να καταφέρει ένα κράτος να εξαλείψει αυτές τις συμπεριφορές προϋποθέτει να μην ενισχύεται ο ρατσιστικός λόγος απ’ την πλευρά των αρχών, όπως επίσης και να λαμβάνεται σοβαρά υπόψιν το ζήτημα της εκπαίδευσης σε όλους τους κρατικούς και τους μεγάλους ιδιωτικούς οργανισμούς».
Αποδίδει τη μη εφαρμογή του αντιρατσιστικού νόμου στην «παγκόσμια και ευρωπαϊκή στροφή στον συντηρητισμό. Δεν έχει να κάνει δηλαδή μόνο με την ύπαρξη αντιρατσιστικού νόμου, αλλά με την εφαρμογή του. Ο νομοθέτης έπεται μιας κοινωνικής ανάγκης. Έστω ότι νομοθετεί, θα πρέπει να δούμε αν το νομοθέτημα εφαρμόζεται τόσο στα δικαστήρια, όσο και στο δημόσιο λόγο», συμπληρώνει.
Ο Χρήστος Δημόπουλος προκειμένου να τονίσει την σημασία περιορισμού του ρατσιστικού λόγου φέρνει ως παράδειγμα το νομοσχέδιο για την ισότητα στο γάμο. Η Αμνηστία παρατηρεί διεθνώς πως «σε ορισμένα κράτη φαίνεται να υπάρχει μια σταθερότητα και σε άλλα μια οπισθοδρόμηση σε ό, τι αφορά έμφυλα ζητήματα. Στην Ελλάδα δεν βλέπουμε ακριβώς αυτό. Βλέπουμε όμως ότι η ρητορική που αναπτύχθηκε κατά τη δημόσια συζήτηση για την ισότητα στο γάμο εκεί μπορούμε να παρατηρήσουμε μια πιθανότητα ανάσχεσης δικαιωμάτων. Δηλαδή, όταν αρχίζει ο δημόσιος διάλογος να έχει αρνητική χροιά για κάποια δικαιώματα, παγκοσμίως, πανευρωπαϊκά και κατ’ επέκταση στην Ελλάδα, πρέπει να αρχίσουμε να ανησυχούμε για την πιθανότητα ανάσχεσης αυτών των δικαιωμάτων. Το ότι έχουμε κάποια δικαιώματα σήμερα, οφείλεται κατά βάση στις διαμαρτυρίες, τις προσπάθειες, τις ανάγκες και τις δράσεις παλαιότερων γενεών.
Ελευθεροτυπία
Επιπλέον σύμπτωμα της δυσλειτουργίας του ελληνικού κράτους δικαίου αποτελεί η κατάσταση της ελευθεροτυπίας και της ελευθερίας της έκφρασης στη χώρα. «Στο κομμάτι που αφορά στην ελευθερία της έκφρασης και τις αγωγές SLAPP κατά δημοσιογράφων. Εδώ η Διεθνής Αμνηστία παρακολουθεί την περίπτωση της Σταυρούλας Πουλημένης (σημ. δημοσιογράφος της υπόθεσης El Dorado Gold). Υπάρχει μια αγωγή εναντίον από ανώτερο στέλεχος της συγκεκριμένης εταιρίας εξόρυξης χρυσού, και η οποία θα πάει σε δίκη τον Σεπτέμβρη ή τον Οκτώβρη του 2024.Μπορεί να πρόκειται για μια αγωγή SLAPP εναντίον της δημοσιογράφου έτσι όπως έχει συγκροτηθεί και έτσι όπως εισάγεται στο δικαστήριο. Υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις SLAPP στην Ελλάδα, μετά από αυτή της Πουλημένη(Inside Story, Reporters United), άρα για την ελευθερία της έκφρασης και του Τύπου αυτό πρέπει να μας προβληματίσει», αναφέρει.
Περιβάλλον και Υγεία
«Άλλο μείζον θέμα είναι το περιβαλλοντικό. Στη φετινή αναφορά υπάρχει και το κομμάτι των πυρκαγιών του Έβρου, το καλοκαίρι του 2023 και οι δύο πλημμύρες μεταξύ Ιουλίου και Σεπτεμβρίου του 2023 στη Θεσσαλία. Συνολικά υπάρχουν 38 επιβεβαιωμένοι θάνατοι μεταξύ Ιουλίου και Σεπτεμβρίου από φυσικά φαινόμενα που εμείς θεωρούμε ότι τελικά είναι ανθρωπογενή και που δεν φαίνεται οι αρχές να έχουν λάβει τα κατάλληλα μέτρα», αναφέρει ο Χρήστος Δημόπουλος, ο οποίος στέκεται και στο κομμάτι της υγείας. «Είδαμε και την συλλογική προσφυγή της Διεθνούς Αμνηστίας εναντίον του ελληνικού κράτους, στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης. Αυτή εξετάστηκε και έγινε παραδεκτή. Αφορά στην αποδόμηση του ελληνικού συστήματος υγείας ως συνέπεια της οικονομικής κρίσης του 2010. Το Συμβούλιο της Ευρώπης ζήτησε από το ελληνικό κράτος να απαντήσει σε συγκεκριμένα ερωτήματα. Έπρεπε να επανέλθει μέχρι τον Νοέμβριο του 2023, το ελληνικό κράτος. Ζήτησε όμως παράταση. Τώρα είμαστε στη διαδικασία που θα ξανακληθούμε να σχολιάσουμε στις απαντήσεις που θα δώσει το ελληνικό κράτος. Είναι πολύ σημαντικό ότι η αγωγή εισήχθη και έγινε παραδεκτή, γιατί συνήθως οι αγωγές αυτές απορρίπτονται. Σημαίνει ότι εμμέσως εκδηλώθηκε ανησυχία για την κατάσταση της υγείας στην Ελλάδα», υπογραμμίζει.
Συνοψίζοντας ο Χρήστος Δημόπουλος αναφέρει: «Κυρίως βλέπω στασιμότητα. Βλέπω πράγματα στην αναφορά μας που επαναλαμβάνονται. Άρα εφόσον επαναλαμβάνονται στις αναφορές του 2021, 2022, 2023 πάει να πει ότι είμαστε τουλάχιστον στάσιμοι. Δεν έχει να κάνει τόσο με το ότι βλέπουμε μόνο τα αρνητικά, έχει να κάνει με το ότι εστιάζουμε στις παραβιάσεις για να μπορέσουμε να δούμε τι πάει στραβά και να ζητήσουμε βελτιώσεις. Η εκπαίδευση και η αλλαγή της (ρατσιστικής) αφήγησης είναι τα δύο βασικά ζητήματα στην Ελλάδα. Η αλλαγή του αφηγήματοςόμως, δεν εξαρτάται μόνο από την κοινωνία των πολιτών. Εξαρτάται και από το πόσο διατίθενται να συμβάλουν σε αυτήν οι αρχές». «Τα δικαιώματα υπάρχουν και πρέπει να προστατεύονται εξ ολοκλήρου. Δεν μπορείς να κάνεις εκπτώσεις στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως δεν μπορείς να προστατεύεις και ορισμένα δικαιώματα μόνο».
