Όπως γράφηκε και στο προηγούμενο άρθρο για το φεμινιστικό κίνημα στην ΕΣΣΔ, οι διαδηλώσεις των εργατριών που συγκλόνισαν τη Ρωσία στις αρχές του 20ού αιώνα αποτέλεσαν σημαντικό μέρος της Ρωσικής Επανάστασης. Εν μέρει, αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο η Σοβιετική Ρωσία έγινε μια από τις πρώτες χώρες στον κόσμο όπου οι γυναίκες ήταν πλήρως ισότιμες με τους άνδρες στα δικαιώματά τους.
Οι Μπολσεβίκοι συνειδητοποίησαν ότι οι γυναίκες αποτελούσαν σημαντικό κοινωνικό κεφάλαιο και ότι έπρεπε να συνεργαστούν στενά μαζί τους σε επίπεδο προπαγάνδας και εκπαίδευσης. Ήταν σημαντικό να ξεριζώσουν από μέσα τους την ιδεολογία του «παλιού καθεστώτος», δηλαδή ότι οι γυναίκες ήταν το «αδύναμο φύλο» και ότι έπρεπε να μένουν στο σπίτι με τα παιδιά, να υπηρετούν τους συζύγους τους και να παραμένουν στην κουζίνας αλλά και σε έναν αέναο κύκλο δουλειάς στο σπίτι.
Κατά τους πρώτους κιόλας μήνες μετά την Επανάσταση του 1917, υπογράφηκαν διατάγματα που εξίσωναν τα δικαιώματα των γυναικών και των ανδρών στους μισθούς, στα οικογενειακά θέματα και στα θέματα γάμου. Οι γυναίκες πλέον δικαιούνταν 8ωρη εργασία, καθώς επίσης άδεια και επιδόματα εγκυμοσύνης και τοκετού (λόγω του γεγονότος ότι η εν λόγω άδεια καθιερώθηκε με σοβιετικό διάταγμα, η άδεια αυτή ονομάζεται ακόμη και σήμερα στη Ρωσία άδεια «διατάγματος»).
Οι γυναίκες και ο Λένιν
Ο Βλαντιμίρ Λένιν, υποστήριζε ιδιαίτερα ένθερμα τα δικαιώματα των γυναικών (και, όπως φαίνεται, υπολόγιζε στην υποστήριξή τους). Υποστήριξε τις ιδέες των γυναικείων συνεδρίων και διασκέψεων– επικοινωνούσε στενά με τις επαναστάτριες, οι οποίες εμπνέονταν από τις ιδέες για τα δικαιώματα των γυναικών.
Το 1919, στο άρθρο «Η σοβιετική εξουσία και η θέση της γυναίκας», ο Λένιν έγραφε: «Μέσα σε δύο χρόνια, η σοβιετική εξουσία, σε μια από τις πιο καθυστερημένες χώρες της Ευρώπης, έκανε περισσότερα για τη χειραφέτηση της γυναίκας και την εξίσωση της θέσης της με εκείνη του «ισχυρού» φύλου απ’ ό,τι έκαναν όλες οι προηγμένες, φωτισμένες, αστικές «δημοκρατίες» του κόσμου μέσα σε 130 χρόνια”.
Πίστευε επίσης ότι «σε καμιά αστική δημοκρατία, ακόμα και στην πιο δημοκρατική, πουθενά στον κόσμο, ακόμα και στην πιο προηγμένη χώρα, οι γυναίκες δεν απέκτησαν θέση πλήρους ισότητας». Και ακόμη και η Γαλλική Επανάσταση δεν μπόρεσε να λύσει αυτό το ζήτημα, δεν μπόρεσε να δώσει «στις γυναίκες είτε πλήρη νομική ισότητα με τους άνδρες είτε ελευθερία από την κηδεμονία και την καταπίεση των ανδρών».
Το τμήμα γυναικών στο κόμμα
Ακόμη και πριν από την Επανάσταση υπήρχε μια Επιτροπή Αγκιτάτσιας και Προπαγάνδας στο Μπολσεβίκικο Κόμμα ανάμεσα σε γυναίκες εργάτριες και αγρότισσες. Το 1919, δημιουργήθηκε ένας Γυναικείος Τομέας στο Κομμουνιστικό Κόμμα ή, όπως ονομάστηκε, «Ζενοτντέλ», «για την εργασία ανάμεσα στις εργαζόμενες γυναίκες με στόχο την καλλιέργειά τους στο κομμουνιστικό πνεύμα και τη συμμετοχή τους στη σοσιαλιστική ανάπτυξη», όπως γράφει η Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια.
Η πρώτη επικεφαλής του τμήματος ήταν η Ινέσα Αρμάντ, σύμμαχος του Λένιν και ένθερμη επαναστάτρια. Διοργάνωσε γυναικεία κομμουνιστικά συνέδρια και αγωνίστηκε ενάντια στην παραδοσιακή αντίληψη της οικογένειας μεταξύ των γυναικών.
Το 1920, αντικαταστάθηκε από την Αλεξάντρα Κολλοντάι, μια άλλη επαναστάτρια (και η πρώτη γυναίκα υπουργός στη Ρωσία και, αργότερα, διπλωμάτης). Υποστήριξε ενεργά την εκπαίδευση των γυναικών, καθώς και την προώθηση της πολιτικής αγωνιστικότητας μεταξύ των γυναικών – για να μάθουν ότι η τάξη πραγμάτων είχε αλλάξει και πλέον η χώρα είχε νέες συνθήκες εργασίας και νέο καταμερισμό ευθυνών στις οικογένειες.
Τα βασικά καθήκοντα της Ζενοντέλ ήταν:
- Η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού μεταξύ των γυναικών, η οργάνωση κομματικών σχολείων
Προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών, δημιουργία διαταγμάτων που να ρυθμίζουν τα δικαιώματα αυτά - Προπαγάνδα και πολιτική αγωνιστικότητα μεταξύ των γυναικών, συμμετοχή σε εργασιακές δραστηριότητες
- Δημιουργία ενός κινήματος αντιπροσώπων και γυναικείων τμημάτων στους πυρήνες του κόμματος σε όλη τη χώρα
Εκτός από αυτό, το Ζενοτντέλ ασχολήθηκε με ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών θεμάτων – δημιούργησε επιτροπές για τη βοήθεια ασθενών και τραυματισμένων στρατιωτών του Κόκκινου Στρατού και, κατά τη διάρκεια του ρωσικού εμφυλίου πολέμου, οργάνωσε σημεία εκκένωσης. Οι γυναίκες της Ζενοτντέλ φρόντιζαν τα ορφανά, άνοιγαν οικοτροφεία, οργάνωναν δημόσιες καντίνες, διοργάνωναν «σουμπότνικς» (ημέρες εθελοντικής απλήρωτης εργασίας). Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1920, το Ζενοτντέλ είχε περισσότερους από 600.000 αντιπροσώπους που οργάνωναν το έργο του τμήματος σε όλη τη χώρα και συμμετείχαν σε διάφορα συνέδρια.
Υπό τον προσωπικό έλεγχο της συζύγου του Λένιν, Ναντέζντα Κρούπσκαγια, εκδίδονταν πλέον εξειδικευμένα περιοδικά: Ραμπότνιτσα («Εργάτρια»), Κρεστιάνκα («Αγρότισσα»), Κομμουνίστκα (Κομμουνίστρια). Ο στόχος αυτού του νέου τύπου ήταν να «εμπλέξει τις εργαζόμενες και τις αγρότισσες στον αγώνα για τον κομμουνισμό και στη σοβιετική ανάπτυξη». Ήταν ιδιαιτέρως σημαντικό το ότι οι γυναίκες θα γίνονταν ισότιμα μέλη της κοινωνίας και μέρος του εργατικού δυναμικού. Για τα περιοδικά και την αυτομόρφωση των γυναικών θα γράψω αναλυτικότερα σε μεταγενέστερο άρθρο.
Το τέλος του τμήματος
Το περίπλοκο ζήτημα της συνεργασίας με τις γυναίκες προκάλεσε πολλές συζητήσεις στο ίδιο το περιβάλλον του Κομμουνιστικού Κόμματος. Το Ζενότντελ’ επρόκειτο να εκκαθαριστεί πολλές φορές, μεταφέροντας τις λειτουργίες του στο Τμήμα Αγκιτάτσιας και Προπαγάνδας. Το 1923, στο ΧΙΙ Συνέδριο του Κόμματος, στο οποίο ο Λένιν δεν μπόρεσε να παραστεί λόγω ασθένειας, εκφράστηκαν ανησυχίες για την εμφάνιση «φεμινιστικών προκαταλήψεων». «Τέτοιες προκαταλήψεις θα μπορούσαν να προπαγανδίσουν τη δημιουργία τέτοιων ειδικών κοινωνιών που, υπό τη σημαία της βελτίωσης της θέσης των γυναικών στην καθημερινή ζωή, στην πραγματικότητα θα οδηγούσαν στην αποξένωση του γυναικείου μέρους της εργατικής δύναμης από την ταξική πάλη», αναφέρουν οι στενογραφικές σημειώσεις του Συνεδρίου που επικαλείται ο μπολσεβίκος Πιοτρ Σμίντοβιτς.
Ωστόσο, τότε, προτάθηκε να ενσωματωθούν οι γυναίκες ακόμη περισσότερο στην κομματική εργασία, να ενισχυθούν τα γυναικεία εργατικά συνδικάτα, να δημιουργηθεί ένα ινστιτούτο κομμουνιστών εκπαιδευτών που θα εμπλέκουν τις γυναίκες στην απασχόληση και την προστασία της εργασίας.
Ο Στάλιν, επίσης, συχνά υποχωρούσε στο ζήτημα των γυναικών στις ομιλίες του – έλεγε ότι οι γυναίκες είναι οι πιο καταπιεσμένες από τους εργάτες και, ταυτόχρονα, οι γυναίκες ανέρχονται στο μισό του πληθυσμού, οπότε είναι σημαντικό να γίνουν εργατική εφεδρεία και να σταθούν υπέρ της εργατικής τάξης – μόνο τότε θα μπορούσε να πετύχει τη νίκη επί της αστικής τάξης.
Παρ’ όλα αυτά, στα τέλη της δεκαετίας του 1920, ο Στάλιν αποφάσισε ότι «το «γυναικείο» ζήτημα έχει επιλυθεί πλήρως και οριστικά» και διέταξε τη διάλυση της Ζενότντελ. Ωστόσο, τα γυναικεία συμβούλια παρέμειναν σε επιχειρήσεις – επίσης, τα συνέδρια και διασκέψεις γυναικών συνεχίστηκαν, συμπεριλαμβανομένων και των διεθνών.
Το 1941 ιδρύθηκε η «Αντιφασιστική Επιτροπή Σοβιετικών Γυναικών», η οποία συνέχισε το έργο της και μετά τον πόλεμο – κύριο καθήκον της ήταν να δείχνει στους επισκέπτες από το εξωτερικό τι είδους ισότητα διέθετε η ΕΣΣΔ. Πέραν αυτού, έντονη ήταν και η συμμετοχή των γυναικών στο Ανατολικό Μέτωπο, τόσο στα έμπροσθεν όσο και στα μετόπισθεν, αλλά και γι’ αυτό θα γράψω αναλυτικότερα σε μεταγενέστερο άρθρο.
