Θα γράψω κάτι που το ξέρουμε όλοι αλλά δεν το έχω δει γραμμένο, οπότε πρέπει να κάνω την edgy βρωμοδουλειά: υπάρχουν άνθρωποι που επιζητούν την ήττα, και συνήθως αυτοί θα πολωθούν πολιτικά προς την αριστερά. Εντάξει, είναι μία εικασία αλλά υπάρχει βάση ώστε να τη θεωρήσει κανείς εύλογη.
Μπορώ να το βάλω και με κάποια μεγαλύτερη ευρύτητα, ως ερώτηση: έχουν οι πολιτικές τοποθετήσεις σε αριστερά και δεξιά κάποιο υπόβαθρο άλλο εκτός από τα συμφέροντα των ανθρώπων που τοποθετούνται; Είναι χωρίς αιτιολογική σχέση ότι οι άνθρωποι που εντάσσονται στη δεξιά, επιλέγουν μια παράταξη που ιστορικά έχει νικήσει στη Δύση; Αυτό μοιάζει ορθολογικό, καθώς η παράταξη που νικά ελέγχει με διάφορους τρόπους την κίνηση του χρήματος και την αγορά εργασίας.
Πώς ερμηνεύεται όμως εκείνη η ξεκάθαρη τάση υποταγής, η αναζήτηση της αυθεντίας στην εξουσία, όπως έχουμε δει σε διάφορους χουντόγερους του «ένας Παπαδόπουλος χρειάζεται» ή σε εκείνο τον εσμό των ‘stay the fuck home’ τον καιρό του υγειονομικού αυταρχισμού; Σίγουρα σχετίζεται πολύ λιγότερο με συμφέροντα, είναι πολύ λιγότερο ορθολογική. Αν αποφέρει υλικά οφέλη αυτά πρέπει να αναζητηθούν στον κομφορμισμό, όταν ο τελευταίος είναι μια επικερδής επιλογή.
Αντίστοιχα ότι η αριστερά στη Δύση είναι η ιστορικά ηττημένη, δεν αποτελεί μαγνήτη και κριτήριο στράτευσης για τους ανθρώπους που μπαίνουν; Δεν προσελκύονται άνθρωποι που επιζητούν την ήττα; Δεν μιλάω μόνο για το «γυρίζω τις πλάτες μου στο μέλλον» ή για εκείνο το «η εξουσία δεν είναι αυτοσκοπός» του Φίλη. Η αριστερά είναι πολύ επιρρεπής στο να νιώθει ενοχές στην υποψία ότι διεκδικεί την εξουσία, σαν να έχει αποδεχτεί τον ρόλο της παράταξης που δεν θα ενοχλήσει, αρκεί να της αναγνωρίζουν ηθικό πλεονέκτημα. Έχει καταγραφεί στην τέχνη που θεωρεί δική της, από τον Θεοδωράκη μέχρι τον Μπερτολούτσι και τον Κεν Λόουτς υπάρχει ο εξευγενισμός της ήττας, σαν να μην διακυβεύονται ανθρώπινες ζωές αλλά κάποιο ηθικό βραβείο. Είναι παρηγορητικό το μοτίβο του ακέραιου ηττημένου: έρχεται να απαλύνει κάθε καθημερινή ήττα των ανθρώπων, απαλλάσσει από την ευθύνη της επικράτησης, την ευθύνη της ελευθερίας, την ευθύνη απέναντι σε άλλους ανθρώπους ακόμα. Είναι κάτι που βρίσκεται στη ρίζα της επικράτησης του χριστιανισμού, η παρηγορητική αφήγηση του αναμάρτητου ηττημένου, η δικαίωση που θα έρθει κάποτε. Εξάλλου, πολύ πριν υπάρξει αριστερά, η καθολική εκκλησία ήταν καθοριστική για την πολιτική και την τέχνη στη Δύση. Μοιάζει τελείως σοφό εκείνο το μπρεχτικό «χρειάζεται θάρρος για να παραδεχτείς ότι οι καλοί έχασαν όχι επειδή ήταν καλοί, αλλά επειδή ήταν ανεπαρκείς», μόνο που αυτό το θάρρος λείπει.
Τα παραπάνω, τα ας πούμε όχι κατεξοχήν πολιτικά κριτήρια -εννοώ ότι δεν άπτονται κάποιου ταξικού συμφέροντος- που διαμορφώνουν ή και καθορίζουν την πολιτική τοποθέτηση δεν συνιστούν στον ίδιο βαθμό πρόβλημα για την αριστερά και τη δεξιά. Δεν συνιστούν στον ίδιο βαθμό κάποια αντινομία ή ασυνέπεια. Η δεξιά κολυμπάει με άνεση στα θολά νερά της γνώσης της πριν ή πέρα από τη νεωτερικότητα. Ακόμα και αν αυτό που θεωρούμε σήμερα ως δεξιά, συμβατικά πάντα, λέμε ότι είναι η αστική παράταξη μετά τη γαλλική επανάσταση, ιδρυτική για τη νεωτερικότητα. Παρόλα αυτά δεν έχει δυσκολευτεί να εγκολπώσει ρεύματα υπερσηντηρητικά και ανορθολογικά, θρησκόληπτα, φυλετιστικά και να τα βάλει κάτω από την ηγεμονία της. Επίσης, δεν θα αντιμετωπίσει κανένα ιδεολογικό ζόρι να δεχτεί την κληρονομικότητα στα αξιώματα· οι αστοί ιστορικά μάλλον συγχωνεύτηκαν σε σάρκα μία με την αριστοκρατία παρά τη νίκησαν.
Με την αριστερά ή την αναρχία ωστόσο τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Το να επιζητά κάποιος την ήττα φαίνεται να είναι κάτι ενάντια σε αυτό που εννοούμε ως υλικό συμφέρον. Επίσης, η κληρονομικότητα της πολιτικής τοποθέτησης προκαλεί κάποια ιδεολογική ασυνέπεια. Ωστόσο, εξωπολιτικά, αυτό δεν είναι παράξενο. Συχνά οι άνθρωποι νιώθουν ηθική δέσμευση στην δικαίωση πραγματικών ή φαντασιακών αδικαίωτων αγώνων.
Υπάρχουν ακόμα και σαφώς υλικά κίνητρα: κάθε κοινωνική θέση συνοδεύεται από ένα πλέγμα σχέσεων, από κοινωνικά δίκτυα τα οποία δεν είναι εύκολο ούτε χρήσιμο κάποιος να στερηθεί. Δεν χρειάζεται να πούμε ότι είναι κρίσιμα σε μεγάλο φάσμα της κοινωνικής παρουσίας, στην επαγγελματική ένταξη, στην ακαδημαϊκή πορεία, σχεδόν σε κάθε έκφανση της κοινωνικής παρουσίας. Εξακολουθεί όμως να αντιβαίνει στην αυτοεικόνα ριζοσπαστισμού και αυτοκαθορισμού, αν η πολιτική ένταξη κληρονομείται από τους άμεσους προγόνους. Με λίγα λόγια, υπάρχουν βασικά εμπόδια στην ενσωμάτωση μιας τέτοιας γνώσης στα πολιτικά εργαλεία της αριστεράς.
Πάντως, ας μην βιαστούμε να θεωρήσουμε παράλογη τη στράτευση στις μικρές πιθανότητες. Το ποντάρισμα στα αουτσάιντερ είναι αυτό που δίνει τις μεγάλες αποδόσεις. Επίσης, αν υπάρχει ο κόσμος που όντως δεν έχει να χάσει τίποτα, εκείνος ίσως έχει μόνο να κερδίσει από την ανατροπή του αναμενόμενου, του προβλεπόμενου, του στάνταρ. Ο αντικομφορμισμός δεν είναι απλά μια ηθικής τάξης στάση, είναι ίσως και μια αποδοτική στρατηγική. Το μαοϊκό «μεγάλη αναταραχή, υπέροχη κατάσταση» εκτός από έξυπνη ατάκα, έχει ένα κάποιο βάθος.
Είπα πριν ότι τα παραπάνω δεν εντάσσονται στα πολιτικά εργαλεία με τα οποία η αριστερά ερμηνεύει τον κόσμο ή πορεύεται. Το τελευταίο δεν είναι παράξενο, το ξέρουμε ότι δεν κωδικοποιείται όλη η γνώση ως επιστήμη. Ακόμα και αν είναι τελείως βάσιμη μια εικασία, δεν είναι απαραίτητο ότι θα ερευνηθεί. Όχι επειδή δεν είναι χρήσιμη αλλά επειδή αντιβαίνει σε δόγματα λίγο ή πολύ θεμελιώδη. Στην περίπτωση αυτή, το δόγμα είναι εκείνη η νεωτερική αντίληψη της ορθολογικής επιλογής, ίσως και εκείνο το πιο παλιό κόνσεπτ της ελεύθερης βούλησης, όπως την αντιλαμβανόμαστε σαν αποτέλεσμα λογικών διεργασιών. Η πολιτική επίσης, μοιάζει να αντιμετωπίζεται ως οργάνωση στη βάση συμφερόντων που γενικά και από κεκτημένη ταχύτητα, θεωρούμε ότι ταιριάζουν στον ορισμό μας του «ορθολογικού».
Ωστόσο, σε μια εποχή που ερευνώνται τα πάντα και συσχετίζονται τα πάντα, είναι σίγουρο ότι αυτές οι συσχετίσεις και πολλές άλλες θα ταΐσουν μηχανές που μπορεί να ξέρουν για την πολιτική μας στάση περισσότερα από εμάς. Θεωρώ πως ό,τι υπάρχει ως μοτίβο ή ως διάχυτη κοινωνική υποψία, δεν αργεί να βρει τον δρόμο του προς την επόμενη Cambridge Analytica, να γίνει πολιτική πράξη πολύ πριν γίνει θεωρία.
