Παρά τις αιτιάσεις του προέδρου Τραμπ περί εργαστηριακής προέλευσης του Sars-Cov-2 και τις θεωρίες συνωμοσίας που κυκλοφόρησαν τις προηγούμενες εβδομάδες στα social media, οι επιστήμονες που μελετούν την εξάπλωση του κορονοϊού τείνουν να καταλήξουν ότι ένα ‘ενδιάμεσο είδος’ τον μετέδωσε από τις νυχτερίδες στους ανθρώπους. 

Αυτή είναι η θεωρία που αποδέχεται και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, χωρίς όμως ακόμα να μπορεί να αποδειχθεί. Στην πραγματικότητα δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ούτε καν για το ότι ο ιός πρωτομεταδόθηκε σε άνθρωπο από κρέας που πουλήθηκε στην αγορά της Γουχάν.

Παρόλα αυτά, αυτή παραμένει η επκρατούσα θεωρία για την καταγωγή του νέου κορονοϊού και βασίζεται σε προηγούμενη εμπειρία: αντίστοιχες αγορές έχουν αποτελέσει την αρχική εστία μόλυνσης σε προηγούμενες πανδημίες. 

Όπως το έθεσε η διευθύντρια της επιτροπής του ΠΟΥ για τον Covid-19, η δρ. Μαρία Φαν Κερκχόβε (Maria Van Kerkhove), “Προετοιμαζόμασταν για ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Ήταν θέμα χρόνου να συμβεί”.

Το χρονικό μιας προαναγγελθείσης πανδημίας

Οι επιδημιολόγοι συμφωνούν ότι, όπως συμβαίνει με κάθε αντίστοιχη ‘νέα’ νόσο, ο ιός μεταφέρθηκε στον άνθρωπο περνώντας απαρατήρητος από άλλα είδη. Και δεν ήταν η πρώτη φορά που συνέβη κάτι αντίστοιχο. Ο καθηγητής Άντριου Κάνινγχαμ (Andrew Cunningham), μέλος της Ζωολογικής Εταιρείας του Λονδίνου, εξηγεί: “Εδώ και αρκετό καιρό περιμέναμε να συμβεί κάτι αντίστοιχο. Τα τελευταία χρόνια, τέτοιου είδους επιδημίες ξεπηδούν όλο και πιο συχνά, ως αποτέλεσμα της αλόγιστης χρήσης κάθε είδους της άγριας ζωής από τους ανθρώπους”. 

Ο Covid-19 είναι ο τελευταίος κρίκος μιας μακριάς αλυσίδας παρόμοιας επιδημικής μετάδοσης, που συμπεριλαμβάνει τον Έμπολα, τη λύσσα, τους ιούς Sars και Mers – αυτοί, μάλιστα, προήλθαν από τις άγριες νυχτερίδες. Για την ακρίβεια, τα περισσότερα στοιχεία που έχουμε στα χέρια μας για τους ιούς των νυχτερίδων και την ικανότητά τους να μολύνουν ανθρώπους προέρχονται από μελέτες του Sars, μετά το ξέσπασμα τη επιδημίας του 2003. Η σημαντικότερη σχετική επιστημονική ανακάλυψη, πάντως, σημειώθηκε το 2017, όταν ερευνητές εντόπισαν “πλούσιο γενετικό υλικό από κορονοϊούς Sars” σε ένα σπήλαιο νυχτερίδων στην Κίνα. 

Κάθε ιός που προσβάλλει έναν νέο ξενιστή πρέπει να διαθέτει την ικανότητα να ‘ξεκλειδώνει’ τα καινούρια κύτταρα, προκειμένου να τα προσβάλλει και να πολλαπλασιαστεί. Ο Sars και άλλοι κορονοϊοί των νυχτερίδων φαίνεται ότι διαθέτουν το κλειδί που ξεκλειδώνει τα ανθρώπινα κύτταρα. “Στην περίπτωση του Sars-CoV-2 το ‘κλειδί’ είναι μια πρωτεΐνη που υπεισέρχεται στα κύτταρα μέσω ενός υποδοχέα που ονομάζεται ACE2”, εξηγεί ο καθηγητής επιδημιολογίας στο πανεπιστήμιο της Γλασκώβης, Ντέιβιντ Ρόμπερτσον (David Robertson). “Ο νέος κορονοϊός έχει την ικανότητα να ‘εφαρμόζει’ στον ACE2, πολύ καλύτερα απ’ ό,τι ο Sars-1”. 

Αυτή η ικανότητα ίσως εξηγεί το γιατί ο ιός μεταδίδεται τόσο εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο. Δεν αποτελεί, όμως, ικανή εξήγηση για το πώς ο ιός ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τα ανθρώπινα κύτταρα. 

Προσφορά, ζήτηση, μόλυνση

Οι περισσότεροι έχουμε ακούσει ή διαβάσει ότι ο ιός “ξεκίνησε” σε μια αγορά της κινεζικής πόλης Γουχάν. Στη συγκεκριμένη αγορά, όμως, δεν βρέθηκε κρέας που θα μπορούσε να αποτελέσει την πηγή του ιού – κάποιο ζώο που θα μπορούσε να φέρει τη συγκεκριμένη παθογένεια στον οργανισμό του. 

“Η πρώτη ομάδα κρουσμάτων σχετίζεται με την αγορά της Γουχάν, αλλά μπορεί να σχετίζεται απλώς συγκυριακά”, εξηγεί ο Τζέιμς Γουντ (James Wood), καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. “Η μόλυνση μπορεί κάλλιστα να προήλθε από κάπου αλλού κι εντελώς τυχαία να εκδηλώθηκε σε ένα γκρουπ ανθρώπων εκεί. Παρόλα αυτά, επειδή ακριβώς πρόκειται για ιό που προέρχεται από τα ζώα, συνεχίζουμε να πιθανολογούμε ότι σχετίζεται με την αγορά της Γουχάν”.

Ο καθηγητής Κάνινγχαμ συμφωνεί ότι οι αγορές άγριας ζωής προσφέρουν πεδίο δόξης λαμπρό στους ιούς των ζώων που αναζητούν νέους ξενιστές. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, “όταν ανακατεύεις μεγάλο πλήθος από διαφορετικά είδη σε περιορισμένους χώρους με κακές συνθήκες υγιεινής – κυρίως όταν συγκεντρώνεις εκεί είδη τα οποία υπό κανονικές συνθήκες δεν θα έρχονταν σε επαφή μεταξύ τους – χτίζεις ιδανικές γέφυρες για τη μετάδοση των παθογενειών από το ένα είδος στο άλλο”.

Στο παρελθόν έχουν καταγραφεί ουκ ολίγα παραδείγματα ιών των άγριων ζώων που έφτασαν στον άνθρωπο μέσω ενός ενδιάμεσου είδους – ενός κατοικίδιου πχ, ή ενός ζώου που το κρέας του καταναλώθηκε ως κυνήγι. “Ο πρώτος ιός Sars μεταφέρθηκε στον άνθρωπο μέσω της μοσχογαλής, το κρέας της οποίας καταναλωνόταν στη νότια Κίνα” εξηγεί ο καθηγητής Γουντς (η μοσχογαλή είναι νυκτόβιο θηλαστικό που ζει στα τροπικά δάση της Νότιας Ασίας και σε κάποιες ζώνες της Αφρικής). “Αυτή η ανακάλυψη ήταν σημαντική για την αντιμετώπιση του Sars. Διαπιστώσαμε ότι η αρχική επιδημία του ιού έπληξε αρχικά μεγάλους πληθυσμούς της μοσχογαλής. Όταν ελέγξαμε τον ρυθμό εξάπλωσης στα ζώα, περιορίστηκε και η μετάδοσή του στους ανθρώπους”. 

Αναζητώντας τον χαμένο κρίκο στην αλυσίδα της μετάδοσης του σημερινού ιού, οι επιστήμονες έχουν βρει στοιχεία που μπορεί να τον συνδέουν με τα κουνάβια, τα μινκ και κάποια είδη χελώνας. Αντίστοιχοι ιοί εντοπίστηκαν στους παγκολίνους, αλλά στην πραγματικότητα κανένα από τα ‘ύποπτα’ είδη δεν φαίνεται να σχετίζεται άμεσα με την πανδημία. Το μόνο που γνωρίζουμε με κάποια βεβαιότητα, είναι ότι η αγοραπωλησία του κρέατος άγριων ζώων θέτει σε κίνδυνο τόσο εμάς όσο και αυτά. 

Όπως υπογραμμίζει ο καθηγητής Γουντς, “Το να αποφεύγουμε να φέρνουμε άγρια ζώα σε απευθείας επαφή με μας ή με τα κατοικίδιά μας είναι σημαντικός όρος για να λυθεί αυτή η δύσκολη εξίσωση”. Δεν είναι εύκολο, όμως, να ρυθμίσεις με ένα ασφαλή και δίκαιο τρόπο σε παγκόσμια κλίμακα το εμπόριο των άγριων ζώων. Ο Γουντς είναι πολυ συνειδητοποιημένος ως προς αυτό: “Αν προσπαθήσουμε να επιβάλουμε μια καθολική απαγόρευση, το πιο πιθανό είναι ότι θα καταλήξουμε απλώς να τιμωρήσουμε κάποιους από τους πιο φτωχούς ανθρώπους στον πλανήτη. Σε κάποιες περιπτώσεις που επιχειρήθηκε απαγόρευση, η διακίνηση του κρέατος συνεχίστηκε στη μαύρη αγορά – σε χειρότερες συνθήκες υγιεινής, με ανύπαρκτες δυνατότητες ελέγχου”. 

Ο ΠΟΥ έχει ήδη ζητήσει να επιβληθούν αυστηρότεροι έλεγχοι και καλύτερες συνθήκες υγιεινής στα wet markets της Κίνας. Σε άλλες περιπτώσεις όμως κάτι αντίστοιχο δεν είναι εφικτό. Στην υποσαχάρεια Αφρική, το εμπόριο κρέατος άγριων ζώων που έχει σχετιστεί με τον έμπολα διεξάγεται σε ανεπίσημες, συχνά παράνομες αγορές και είναι πρακτικά αδύνατο να ελεγθεί. 

“Σίγουρα δεν είναι κάτι που μπορείς να το επιβάλεις από ένα γραφείο στο Λονδίνο ή τη Γενεύη”, σχολιάζει ο Γουντς. “Πρέπει να λειτουργήσεις τοπικά, σε συνεργασία με τις κυβερνήσεις και τις περιφερειακές αρχές κάθε χώρας”. 

Αυτή η δήλωση βρίσκει απόλυτα σύμφωνη και τη Μαρία Φαν Κερκχόφε του ΠΟΥ: “Είναι πολύ σημαντικό να συνεργαστούμε με τους ντόπιους πληθυσμούς και με τους ανθρώπους που ζουν από την εκμετάλλευση άγριων ζώων”.

Αυτό που απαιτείται, δηλαδή, είναι μια παγκόσμια και πολύ περίπλοκη προσπάθεια. Μέχρι χθες ίσως την απορρίπταμε λόγω κόστους. Ο Covid-19, όμως μας δίδαξε με τον πιο σκληρό τρόπο ότι υπάρχουν απώλειες πολύ βαρύτερες από τις οικονομικές. 

Πηγή: BBC Science.