Προχθές 10 Δεκεμβρίου, υπερψηφίστηκε στη βουλή νόμος με θέμα την “αναδιοργάνωση του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων και μετονομασία του σε Οργανισμό Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων, προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς στο εξωτερικό, ρυθμίσεις για το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης και το μουσείο ‘Φοίβος Ανωγειανάκης“, ο οποίος προβλέπει τη δυνατότητα για μακροχρόνιο δανεισμό αρχαιοτήτων σε μουσεία του εξωτερικού (μέχρι και 50 ετών).

Την αντίθεσή του σε αυτήν την αλλαγή του πλαισίου δανεισμού των αρχαιοτήτων της χώρας μας εξέφρασαν, όχι μόνο κόμματα της αντιπολίτευσης, αλλά και Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων ο οποίος σε ανακοίνωσή του κατείγγειλε και τη σπουδή αλλά και την ουσία της αιφνιδιαστικής αυτής νομοθετικής πρωτοβουλίας – εν μέσω μάλιστα πανδημίας και χωρίς κανέναν διάλογο.

Σε αυτό το κλίμα ο βουλευτής Χανίων και πρώην Υπουργός Παύλος Πολάκης, προειδοποίησε την υπουργό πολιτισμού πως θα γίνει Ηράκλειο του 1979. Εδώ θα υπενθυμίσουμε τι είχε συμβεί στο Ηράκλειο το 1979…

Τι έγινε στο Ηράκλειο το 1979;

Η αναφορά του πρώην υπουργού αφορούσε την εξέγερση του Ηρακλείου τον Φεβρουάριο – Μάρτιο του 1979, προκειμένου να αποτραπεί ο δανεισμός αρχαιοτήτων του αρχαιολογικού μουσείου της πόλης σε έκθεση που θα πραγματοποιείτο στο μουσείο Μετροπόλιταν της Νέας Υόρκης.

Τα γεγονότα είχαν βαθιές αιτίες που άγγιζαν και μια σειρά από εξωαρχαιολογικούς παράγοντες: την λαϊκή κόπωση από τη διακυβέρνηση της δεξιάς, τον πατριωτισμό-τοπικισμό των Ηρακλειωτών, τον οξυμένο αντιδικτατορικά αντιαμερικανισμό και το ευρύ και δυναμικό τότε κίνημα εναντίον των βάσεων, την εύλογη δυσπιστία απέναντι στις προθέσεις των δυτικών και τη συστηματική κλοπή αρχαιοτήτων από συλλέκτες αλλά και μουσεία, αλλά και τη μονόπλευρη και παρά τις αντιρρήσεις εξεχόντων Ελλήνων επιστημόνων αλλαγή του νόμου ώστε να επιτρέπεται ο δανεισμός αρχαιολογικών αντικειμένων στο εξωτερικό. Στις κινητοποιήσεις είχε συμμετάσχει η τότε δημοτική αρχή υπό τον αείμνηστο Μανώλη Καρέλλη, ο οποίος είχε μάλιστα συλληφθεί μαζί με άλλους τοπικούς αξιωματούχους, αλλά και άλλοι παράγοντες της πόλης. Τα σχέδια της κυβέρνησης Καραμανλή για πολιτιστική διπλωματία δια του δανεισμού εκθεμάτων από Ελληνικά μουσεία στην έκθεση του Metropolitan Museum είχαν γίνει γνωστά το 1978 και είχαν απορριφθεί από κόμματα, αρχαιολόγους και τοπικούς άρχοντες.

Η αφορμή για την έκρηξη όμως δόθηκε μέσα στον Φλεβάρη του 1979 όταν τα πρώτα δημοσιεύματα έκαναν λόγο για επιχείρηση μέχρι και δια της βίας απομάκρυνσης εκθεμάτων του αρχαιολογικού μουσείου Ηρακλείου, οργανωμένη από τον Κ. Καραμανλή και τον τότε Υπουργό Πολιτισμού Δημήτρη Νιάνια. Η αναταραχή έγινε εντονότερη όταν επιφανέστατοι ιστορικοί και αρχαιολόγοι καταφέρθηκαν εναντίον κάθε παρόμοιου σχεδίου.

Αυτό που μέσα στο Φλεβάρη του 1979 ξεκίνησε από αυθόρμητη κινητοποίηση των μαθητών του Ηρακλείου, με περικύκλωση και φύλαξη του Μουσείου για να αποτραπεί κάποια αιφνιδιαστική κίνηση από την πλευρά της κυβέρνησης, γιγαντώθηκε στην πορεία και απέκτησε διαστάσεις που ξέφευγαν από το ίδιο το γεγονός

Μόλις ακούστηκε πως τα ΜΑΤ έρχονταν για να επιτεθούν βιαίως (μέχρι και για τον στρατό έλεγαν οι φήμες) στις κινητοποιήσεις, άρχισε να κατεβαίνει λαός από την πόλη του Ηρακλείου και από όλα τα γύρω χωριά για να ενωθεί με τους μαθητές και τη νεολαία που είχαν αναλάβει την προστασία του Μουσείου. Θυμάμαι προσωπικά να αφηγούνται ιστορίες από την περίοδο εκείνη άνθρωποι που ήταν παρόντες, για γιαγιάδες που κατέβαιναν με γερμανικά ολμοβόλα μέσα σε σακούλες, για δεκάδες, εκατοντάδες οπλισμένους, για ένα κλίμα γιορτής μέσα σε όλα αυτά και ανάτασης. Ενδέχεται να ήταν η μόνη ένοπλη διαμαρτυρία εναντίον κυβερνητικών μέτρων σε όλη τη μεταπολίτευση.

Μπροστά σε πιθανότητα ακόμα και αιματοχυσίας, ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής ανέκρουσε πρύμναν δηλώνοντας αηδιασμένος με τον πληθυσμό που εκθέτει τη χώρα. Τα αρχαία δεν έφυγαν από το Ηράκλειο.

Από την άλλη όχθη του Ατλαντικού, στο Metropolitan Museum, τα πράγματα ήταν λιγότερο δραματικά, Ο Moses Finley, ένας από τους κορυφαίους Αμερικανούς ιστορικούς της αρχαιότητας, έγραφε στους New York Times για να διεκτραγωδήσει την αναταραχή αλλά και να την εξηγήσει μέσα στο ιστορικό της πλαίσιο. Μπορεί το μουσείο του Ηρακλείου να μην είχε στείλει δικά του εκθέματα στις ΗΠΑ, αλλά πολλά άλλα μουσεία έστειλαν, μικρότερης αξίας μεν, αλλά αρχαιότητες. Η έκθεση ήταν για έναν νεοϋορκέζο όχι εντυπωσιακή αλλά ενδιαφέρουσα. Στην Ελλάδα πάλι, η έκθεση είχε δώσει την αφορμή για ένα μείζονα κλονισμό της κυβέρνησης του Κ. Καραμανλή, προεόρτιο της παραίτησής του τον επόμενο χρόνο, και της εκλογικής νίκης του ΠΑΣΟΚ ένα χρόνο αργότερα.

Περαιτέρω ανάγνωση:

• Ο Αλέκος Ανδρικάκης είχε γράψει το χρονικό της λαϊκής αυτής έκρηξης στην εφημερίδα Πατρίδα, επ’αφορμή των 30 ετών από τα γεγονότα
• Μια εξαιρετική παρουσίαση και ανάλυση των τότε γεγονότων είχε γράψει πέρυσι με τη συμπλήρωση 40 χρόνων από την “εξέγερση του Μουσείου” ο Τάσος Κωστόπουλος στην Εφημερίδα των Συντακτών, η οποία εξιστορεί τα συμβάντα και περιγράφει το πολιτικό πλαίσιο της εποχής εναργέστατα.
• Η Μαρία Θερμού έγραφε πέρυσι στο Inside Story για την πολιτιστική διπλωματία και τις μουσειακές ανταλλαγές με αναφορά στον ξεσηκωμό του 1979
• Στη διπλωματική εργασία “Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου: Συμβολικές χρήσεις, διεκδικήσεις και κοινωνικές νοηματοδοτήσεις από την ίδρυσή του έως σήμερα” της Σοφία Πολυχρονάκη, εκπονημένης στα πλαίσiα του μεταπτυχιακού προγράμματος Δημόσιας Ιστορίας του ΕΑΠ, περιλαμβάνεται ενότητα (Μεταπολίτευση. Φεβρουάριος 1979. Ηράκλειο: Μια τοπική επανάσταση για το Μουσείο, σ. 63) που αναφέρεται στα γεγονότα του Ηρακλείου και το κοινωνικό και ιδεολογικό τους πλαίσιο