Η Υπουργός Ανώτατης Εκπαίδευσης της Γαλλίας Φρεντερίκ Βιντάλ (Frédérique Vidal) ανακοίνωσε την Τρίτη 16 Φεβρουαρίου στο κοινοβούλιο την πρόθεσή της να ζητήσει από το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας (Centre National de la Recherche Scientifique – CNRS) έναν απολογισμό όλων των ερευνών που πραγματοποιούνται στα πανεπιστήμια της Γαλλίας σχετικά με το ζήτημα του ισλαμοαριστερισμού (islamogauchisme), προκειμένου να διερευνηθεί τι πραγματικά απορρέει από την ακαδημαϊκή έρευνα και τι σχετίζεται με τον ακτιβισμό.
Δύο ημέρες νωρίτερα, την Κυριακή 14 Φεβρουαρίου, η Φρεντερίκ Βιντάλ είχε τονίσει στο CNews ότι “ο ισλαμοαριστερισμός είναι μια γάγγραινα που καταστρέφει την κοινωνία στο σύνολό της και το πανεπιστήμιο δεν είναι αδιάβλητο από αυτήν, το πανεπιστήμιο είναι μέρος της κοινωνίας”. Πιστή στην κυβερνητική γραμμή σχετικά με την καταπολέμηση της ριζοσπαστικοποίησης και του αυτονομισμού, που μετά τη δολοφονία του καθηγητή Σαμυέλ Πατύ βρέθηκε ξανά στο επίκεντρο, επεσήμανε πωςέχει παρατηρηθεί ότι υπάρχουν άνθρωποι στα πανεπιστήμια, οι οποίοι ανήκουν σε μειονότητες, και“χρησιμοποιούν τους τίτλους τους και την αύρα που τους συνοδεύει για να διακινήσουν ριζοσπαστικές ιδέες”.
Οι απαρχές του όρου
Ο όρος διατυπώθηκε αρχικά από τον νεοσυντηρητικό κοινωνιολόγο Πιέρ-Αντρέ Ταγκιέφ (Pierre-André Taguieff) στο βιβλίο του La Nouvelle Judeophobie, προκειμένου να αποδώσει την τάση ορισμένων αριστερών κινημάτων να συμμαχήσουν με τους ισλαμιστές, στο πλαίσιο της αλληλεγγύης και υποστήριξης στα φιλοπαλαιστινιακά κινήματα.
Ωστόσο, η συνεχής και άκριτη χρήση του όρου, η οποία κορυφώθηκε τον Οκτώβριο του 2020 με την δολοφονία του Σαμυέλ Πατί, είχε ως αποτέλεσμα την εκ νέου αποσαφήνιση του όρου από τον Ταγκιέφ: “Η έκφραση «Ισλαμοαριστερισμός» είχε κάτω από την πένα μου μια αυστηρά περιγραφική αξία, χαρακτηρίζοντας μια μαχητική de facto συμμαχία μεταξύ ισλαμιστικών και ακραίων αριστερών κύκλων, στο όνομα της παλαιστινιακής υπόθεσης”.
Αντιδράσεις
Ο υπουργός Εξωτερικών Ζεράρ Νταρμανέν (Gérald Darmanin), έσπευσε να πάρει θέση υπέρ της Φρεντερίκ Βιντάλ, όπως άλλωστε αναμενόταν, καθώς στο παρελθόν είχε τοποθετηθεί αναφορικά με το ζήτημα του αυτονομισμού, κατακεραυνώνοντας την αντιπολίτευση, και κατηγορώντας την πως συνδέεται με τον ισλαμοαριστερισμό, που καταστρέφει τη Δημοκρατία. Υπέρ της υπουργού τάχθηκε και ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Γκαμπριέλ Αττάλ (Gabriel Attal), καθώς και ο υπουργός Παιδείας, Νεολαίας και Αθλητισμού, Ζαν Μισέλ Μπλανκέ (Jean-Michel Blanquer), ο οποίος σε συνέντευξή του τον Οκτώβριο του 2020 είχε ισχυριστεί ότι ο ισλαμοαριστερισμός προκαλεί την καταστροφή δημιουργώντας χάος στα πανεπιστήμια.
Ωστόσο, το αίτημα της Υπουργού δεν έτυχε αντίστοιχης θερμής υποδοχής από την ακαδημαϊκή κοινότητα, καθώς εξήγειρε σειρά αντιδράσεων έγκριτων φορέων της χώρας.
Η Διάσκεψη των Πρυτάνεων των Πανεπιστημίων (Conférence des présidents d’université – CPU) εξέφρασε σε δελτίο τύπου την έκπληξή της για την νέα στείρα αντιπαράθεση σχετικά με το ζήτημα του ισλαμοαριστερισμού στο πανεπιστήμιο και απάντησε καυστικά πως “εάν η κυβέρνηση χρειάζεται αναλύσεις, αντιφάσεις, τεκμηριωμένο επιστημονικό λόγο για να την βοηθήσει να εξέλθει των γελοιογραφικών της παραστάσεων και των καφενειακών συζητήσεων, τα πανεπιστήμια είναι στη διάθεσή της”. Αξίζει να σημειωθεί ότι η CPU είχε πάρει θέση σχετικά με τις δηλώσεις του Ζαν Μισέλ Μπλανκέ τον Οκτώβριο του 2020, επισημαίνοντας με δελτίο τύπου πως “τα πανεπιστήμια, ο κορυφαίος δημόσιος φορέας έρευνας στη Γαλλία, είναι χώροι για την ανάπτυξη και τη μετάδοση γνώσεων και επί του παρόντος εκπαιδεύουν 1,6 εκατομμύρια άτομα. Όχι, τα πανεπιστήμια δεν είναι μέρη όπου χτίζεται μια «ιδεολογία» που οδηγεί στα χειρότερα. Όχι, τα πανεπιστήμια δεν είναι τόπος έκφρασης ή ενθάρρυνσης του φανατισμού. Όχι, τα πανεπιστήμια δεν μπορούν να θεωρηθούν συνένοχοι στην τρομοκρατία”.
Το ίδιο το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας (CNRS), στο οποίο ανατέθηκε η έρευνα, απάντησε με δελτίο τύπου στην Υπουργό ότι αυτό που ζητά να διερευνηθεί σχολαστικά άπτεται της πολιτικής, δεν αντιστοιχεί σε καμία επιστημονική πραγματικότητα και πως “η τρέχουσα αντιπαράθεση γύρω από τον ισλαμοαριστερισμό, και η εκμετάλλευσή της σε πολιτικό επίπεδο, είναι εμβληματική μιας λυπηρής εργαλειοποίησης της επιστήμης”, χωρίς ωστόσο να αρνηθεί την διεξαγωγή της έρευνας, πράγμα που δημιουργεί ερωτήματα, καθώς ο φορέας δέχεται επί της ουσίας να διεξάγει επιστημονική έρευνα πάνω σε αντικείμενο που ισχυρίζεται πως δεν υφίσταται.
Μετά τις δηλώσεις της Υπουργού στο κοινοβούλιο ξέσπασε έντονη αναταραχή εντός της ακαδημαϊκής κοινότητας, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί διαδικτυακό ψήφισμα για την παραίτησή της, το οποίο έχει συγκεντρώσει έως τώρα 21.000 υπογραφές.
Παράλληλα, πάνω από 800 ακαδημαϊκοί και ερευνητές/-τριες, συμπεριλαμβανομένου του οικονομολόγου Thomas Piketty και του κοινωνιολόγου Dominique Méda, καταγγέλλουν, σε άρθρο (μόνο για συνδρομητές) που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Le Monde,το “κυνήγι μαγισσών” που πραγματοποιείται υπό την αιγίδα της υπουργού, που προσπαθεί να πιαστεί από συνωμοσιολογικές θεωρίες, και ζητούν την άμεση παραίτησή της, καθώς, όπως αναφέρουν την θεωρούν ανίκανη να εκπροσωπήσει την ακαδημαϊκή κοινότητα. Μεταξύ άλλων, οι υπογράφοντες/-ουσες την δήλωση τονίζουν πως “Το προσωπικό της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και της δημόσιας έρευνας, γιατροί, διδακτορικοί φοιτητές/-τριες πανεπιστημίων, δεν μπορούμε παρά να εκφράσουμε την θλίψη μας για την πνευματική ένδεια της Φρεντερίκ Βιντάλ, η οποία προσπαθεί να στηρίξει την ακροδεξιά ρητορική πάνω στη φαντασίωση του ισλαμοαριστερισμού”και προσθέτουν πως αντίστοιχες ενέργειες πραγματοποιούνται από τις κυβερνήσεις της Ουγγαρίας, της Βραζιλίας και της Πολωνίας, όπου οι μεταποικιακές και οι αποικιακές μελέτες και οι εργασίες σχετικά με το φύλο και τις φυλετικές διακρίσεις είναι ξεκάθαρα προσανατολισμένες προς τη στοχοποίηση συγκεκριμένων ομάδων.
Γιατί αυτή η συζήτηση είναι επικίνδυνη;
Πρόκειται για την τρίτη φορά σε λιγότερο από έξι μήνες που ο όρος “ισλαμοαριστερισμός” χρησιμοποιήθηκε από υπουργό της γαλλικής κυβέρνησης, γεγονός που συντελεί στην καταχώριση του συγκεκριμένου όρου ως νόμιμης και επίσημης ονομασίας μιας κοινωνικής ομάδας στο συλλογικό ασυνείδητο, παρά την απουσία επιστημονικής τεκμηρίωσης.
Πέραν της απειλής που ελλοχεύει σχετικά με τις ακαδημαϊκές ελευθερίες, εγείρονται επιμέρους ζητήματα, καθώς η επαναφορά του όρου στη δημόσια συζήτηση φαίνεται πως αποτελεί μέρος μιας κυβερνητικής εθελοτυφλίας σχετικά με τον ισλαμοαριστερισμό και τις προεκτάσεις του. Προκειμένου να καταστεί σαφής ο αντίκτυπος που θα μπορούσε να έχει η καθιέρωση και νομιμοποίησή του από υψηλόβαθμα στελέχη της Δημοκρατίας, πραγματοποιήθηκε μια μελέτη σχετικά με τη χρήση του όρου στο γαλλικό πολιτικό τοπίο τα τελευταία πέντε χρόνια.
Με τη χρήση του Politoscope, ενός προγράμματος του CNRS που αναπτύχθηκε για τη μελέτη του διαδικτυακού πολιτικού ακτιβισμού, αναλύθηκαν περισσότερα από 290 εκατομμύρια μηνύματα με πολιτικό πρόσημο που έχουν σταλεί από το 2016 έως σήμερα, μεταξύ περισσότερων από 11 εκατομμυρίων λογαριασμών στο Twitter. Παρόλο που ο όρος “ισλαμοαριστερισμός” είναι πολύ περιθωριακός στη σφαίρα του Twitter και στον συνήθη πολιτικό λόγο, εμφανίζεται σε πολύ συγκεκριμένα πλαίσια ως μέσο ιδεολογικού αγώνα. Μια πρώτη ποιοτική αξιολόγηση αυτού του γεγονότος μπορεί να πραγματοποιηθεί με βάση τα μηνύματα όπου εντοπίζεται ο όρος. Ακολουθούν τα πιο ξεχωριστά tweets των τελευταίων πέντε ετών, σε φθίνουσα σειρά, ανάλογα με την σοβαρότητά τους.
Από το δείγμα αυτό, το οποίο είναι αρκετά αντιπροσωπευτικό του συνόλου, προκύπτει πως ο ισλαμοαριστερισμός χρησιμοποιείται σε ένα πλαίσιο εχθρότητας μεταξύ των πολιτικών παρατάξεων και όχι στο πλαίσιο του προσηλυτισμού ή του πολιτικού διαλόγου, καθώς οι έννοιες που σχετίζονται περισσότερο με αυτόν είναι εκείνες της ανηθικότητας, της ντροπής, της διαφθοράς, καθώς και της απειλής και του θανάτου. Ανασφάλεια, κίνδυνος, συμμαχία με τον εχθρό, προδοσία και, φυσικά, συμβιβασμός με τον ριζοσπαστικό ισλαμισμό.
Η κύρια πολιτική παράταξη στην οποία στοχεύει η χρήση του όρου είναι η France Insoumise και η προσωπικότητα του Jean-Luc Mélenchon, Ωστόσο, περιστασιακά στοχεύει και στην ευρύτερη κοινότητα.
Αξίζει να σημειωθεί πως οι λογαριασμοί, που έχουν εμπλακεί περισσότερο στην προώθηση του επίμαχου όρου από το 2016, σε ιδεολογικό επίπεδο εντάσσονται όλοι στην ακροδεξιά. Ο όρος “ισλαμοαριστερισμός” συνιστά, επομένως, ένα ιδεολογικό όπλο που χρησιμοποιείται στον εχθρικό λόγο για να δυσφημίσει μια πολιτική κοινότητα, ανεξάρτητα από την πραγματικότητα που υποτίθεται ότι ορίζει.
Στην παραπάνω εικόνα, κάθε σημείο αναπαριστά έναν λογαριασμό Twitter, με το χρώμα του να δείχνει την πολιτική παράταξη στην οποία πρόσκειται ο χρήστης. Τα χρώματα και οι θέσεις των σημείων καθορίζονται αλγοριθμικά σύμφωνα με τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ λογαριασμών. Στη δεξιά πλευρά του γραφήματος, οι ακροδεξιές ομάδες και οι κοινότητες των Ρεπουμπλικανών χρησιμοποιούν αυτόν τον όρο με εχθρικό τρόπο προκειμένου να υποτιμήσουν ή να στιγματίσουν την αριστερή παράταξη La France Insoumise. Το μέγεθος των αναπαριστώμενων σημείων εξαρτάται από τον αριθμό των tweets τους που αναφέρουν τον όρο “ισλαμοαριστερισμός”, εκτός από τους κόμβους που φέρουν ονόματα υψηλών προσωπικοτήτων, το μέγεθος των οποίων έχει αυξηθεί για λόγους οπτικοποίησης.
Στην παραπάνω εικόνα, επιχειρείται η χαρτογράφηση πολιτικών παρατάξεων που αναφέρονται στον “ισλαμοαριστερισμό”, με κριτήριο την μακροζωία των λογαριασμών. Το μέγεθος των σημείων είναι ανάλογο του χρονικού διαστήματος κατά το οποίο εντοπίστηκε συμμετοχή στη σχετική συζήτηση.
Συνοψίζοντας τα παραπάνω, αν και η επιστήμη δεν αναγνωρίζει την ισλαμοαριστερά ως ξεχωριστή και επίσημη κατηγορία με επιστημονικό υπόβαθρο, υπάρχει μακροχρόνια, επίμονη και μαζική δραστηριότητα σχετικά με τον όρο “ισλαμοαριστερισμός” στην άκρα δεξιά. Προκειμένου να διαδώσουν την ιδεολογία τους σε μεγάλη κλίμακα, οι ακροδεξιές ομάδες πρέπει να κατακτήσουν το συλλογικό φαντασιακό με τις αναπαραστάσεις τους για τον κόσμο. Οφείλουν, επομένως, να δημιουργήσουν έναν φανταστικό εχθρό εναντίον του οποίου τοποθετούνται ως προπύργιο, ελπίζοντας έτσι να δημιουργήσουν εχθρική αντίδραση εναντίον μιας νέας κατηγορίας εσωτερικών εχθρών, σκοτεινών συμμάχων του ριζοσπαστικού Ισλαμισμού, γεγονός που αποδεδειγμένα ευνοεί την προσήλωση στις ιδέες της και θα δικαιολογεί τις συχνά βίαιες πρακτικές εναντίον τους. Η χρήση του όρου αποσκοπεί στον εξοστρακισμό και την υποτίμηση μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας, με την παράλληλη διαμόρφωση μιας εικόνας άγχους στην κοινή γνώμη, εν αναμονή του επερχόμενου κινδύνου. Κατασκευάζεται σταδιακά στην κοινωνική συνείδηση μια αίσθηση ότι υφίστανται δύο ασυμβίβαστα στρατόπεδα, μεταξύ των οποίων καλείται κανείς να επιλέξει: αφενός οι υπερασπιστές του νόμου και των δημοκρατικών αξιών, αφετέρου οι προδότες των γαλλικών αξιών και οι σύμμαχοι ενός αιμοσταγούς εχθρού. Η ίδια η κατασκευή του όρου αντικατοπτρίζει αυτή τη φιλοδοξία, καθώς, σε μια χώρα που θρηνεί ακόμη θύματα από τις επιθέσεις στο Μπατακλάν, το πρόθεμα “Ισλαμο-” είναι στην καλύτερη περίπτωση αρνητικό και μάλιστα χαρακτηρίζει τους ανθρώπους ως επικίνδυνους για τη δημόσια τάξη, ενώ το επίθημα “αριστερισμός”, συνιστά μια υποτιμητική έκφραση για την αριστερή ιδεολογία.
Δεδομένου ότι η ακροδεξιά ιδεολογία στοχεύει κυρίως τα νεαρά άτομα και πανεπιστήμια, κρίνεται αναγκαίο να διασφαλιστεί ότι δεν θα αναπτυχθεί καμία μορφή εξτρεμισμού στο πανεπιστήμιο ή στην έρευνα, από οποιαδήποτε πλευρά κι αν προέρχεται. Η ιδέα της ύπαρξης ομάδων όπως Ισλαμοαριστερών στους κόλπους των πανεπιστημίων αποτελεί εξαιρετική αφόρμηση προκειμένου να νομιμοποιηθεί η παρέμβαση στο περιβάλλον αυτό, πράγμα για το οποίο η Υπουργός Φρεντερίκ Βιντάλ άνοιξε τον δρόμο.
Στο 32ο κεφάλαιο του έργου “Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο”, πριν πολλά χρόνια, ο Σοπενχάουερ έδωσε τη λύση: “Αν έχετε να αντικρούσετε έναν ισχυρισμό, υπάρχει ένας σύντομος τρόπος να απαλλαγείτε από αυτόν, ή εν πάσει περιπτώσει να τον υπονομεύσετε: Κατατάξτε τον σε μια απεχθή κατηγορία, έστω κι αν η σύνδεση με αυτήν είναι μόνο φαινομενική ή αδύναμη. Για παράδειγμα, μπορείτε να πείτε: […] Αυτό είναι αρειανισμός […] ή ιδεαλισμός […] ή ρασιοναλισμός”. Μπορεί φυσικά να προστεθεί σε αυτόν τον κατάλογο ο ισλαμισμός και ο αριστερισμός. Η αντιμετώπιση κάποιου ακαδημαϊκού ή διανοούμενου ως ισλαμιστή έχει αναμφίβολα ως σκοπό την υποβάθμισή του, όπως και η ταύτισή του με την αριστερά.
Τα εμπλεκόμενα άτομα στην έρευνα, δημοσιογράφοι, ακαδημαϊκοί και ερευνητές/-τριες ίσως γνωρίζουν ήδη ότι είναι ανώφελο να αναζητούν κάποιο νόημα σε αυτή. Ο ίδιος ο όρος “ισλαμοαριστερισμός” χρησιμοποιείται ως ταπεινωτικός, με σκοπό την γρήγορη απομάκρυνση ενός υποτιθέμενου αντιπάλου, ή τουλάχιστον την ανατροπή του, τοποθετώντας τον σε μια υποτιμητική κατηγορία, ακόμη και αν η σύνδεση με αυτήν είναι φαινομενική ή/και πολύ αδύναμη.
Η απόδοση όμως της ταυτότητας του “ισλαμοαριστερού” έχει ως σκοπό την σύνδεση με κάτι ακόμη πιο ταπεινωτικό, θέτοντας τον ως αντίπαλο σε δύο κατηγορίες με αρνητικό πρόσημο ταυτοχρόνως. Η γαλλική κυβέρνηση επιχειρεί επί της ουσίας την “κατάταξη σε απεχθή κατηγορία”, ακολουθώντας κατά γράμμα τις συμβουλές του Σοπενχάουερ.
