Το θερινό οδοιπορικό που πραγματοποιήσαμε από κοινού με τον Κωνσταντίνο Ζήλο στην Ουκρανία, με αφορμή τις τελετές για την επέτειο της Βάπτισης των Ρως, μας έδωσε την ευκαιρία να κινηθούμε και εκτός Κιέβου. Για να διαπιστώσουμε σύντομα η πολιτικο-διπλωματική σύγκρουση που εκτυλίσσεται με αφορμή το ουκρανικό εκκλησιαστικό ζήτημα δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη ούτε την ύπαιθρο της χώρας.
Ξεκινήσαμε από νωρίς το πρωί για τη Βίνιτσα, μία μικρή πόλη που βρίσκεται νοτιοδυτικά του Κιέβου σε απόσταση περίπου 270χλμ. Οδηγός μας είναι ο πατέρας Σεργκέι, ο οποίος μας ενημερώνει όλο χαρά πως οι δίδυμοι γιοι του σήμερα γίνονται ενός έτους. Όσο απομακρυνόμαστε από το Κίεβο, αρχίζει να απλώνεται εμπρός μας μία διαφορετική Ουκρανία. Οι καλοσυντηρημένοι δρόμοι αφήνονται στις λακκούβες και τις πέτρες στην άσφαλτο, ενώ γύρω μας αγκαλιάζουν πυκνά ψηλά δάση. Κάπου κάπου ανάμεσα στα καταπράσινα δέντρα παρατηρούμε σκουριασμένες και εγκαταλελειμμένες σοβιετικές κατασκευές που πλέον η φύση καταλαμβάνει τη θέση τους, οδηγώντας τις στη λήθη. Από την άλλη, οι τυλιγμένες με ψηφιδωτά, τσιμεντένιες στάσεις λεωφορείων στέκονται ακόμα αγέρωχες στο χρόνο. Όσο πλησιάζουμε στον προορισμό μας, συναντάμε όλο και πιο συχνά στρατιωτικά οχήματα που διασχίζουν το δρόμο. Ο πατέρας Σεργκέι μας υπενθυμίζει αυτό που συχνά ξεχνάμε: “Η χώρα βρίσκεται σε πόλεμο. Στην περιοχή γίνονται πολλές στρατιωτικές ασκήσεις”.
Στη διαδρομή ο πατέρας Σεργκέι, κοιτάζει το τοπίο και χαμογελάει. Παραδέχεται πως αγαπάει πολύ τον τόπο του και οι αναμνήσεις του τον ταξιδεύουν στο χωριό που γεννήθηκε. Όπως μου λέει, “εκεί (στο χωριό του) δεν υπήρχαν χρήματα. Αν ήθελες να βάλεις πατάτες στο χωράφι, το να αγοράσεις τρακτέρ για παράδειγμα, έβγαινε πολύ ακριβό, οπότε ο κόσμος αλληλοβοηθούνταν, ανταλλάσσοντας πράγματα”. Η κατάσταση όμως έχει πλέον αλλάξει. “Η Ουκρανία έχει χωριστεί στα δύο, ανατολικά και δυτικά και η κάθε πλευρά μιλάει τη δική της γλώσσα. Κάποτε και εγώ υποστήριζα πως πρέπει να μιλάμε τη δική μας γλώσσα, τα Ουκρανικά. Μετά όμως σκέφτηκα τους Άγιους Αποστόλους, που ο Θεός του χάρισε τo δώρο των γλωσσών. Αυτό το δώρο δεν τους δόθηκε για να μιλάνε αυτοί, αλλά για να καταλαβαίνουν τους άλλους λαούς. Το πρόβλημα λοιπόν στην Ουκρανία δεν είναι το γλωσσικό, γιατί μπορεί εγώ να μιλάω την ίδια γλώσσα με έναν άλλον συντοπίτη μου, παρόλα αυτά δεν θα καταλαβαινόμαστε, γιατί μας χωρίζουν βαθιά οι πολιτικές αντιλήψεις”.
Ο παπα-Σεργκέι υπηρετεί στο Μοναστήρι της Λαύρας των Σπηλαίων, στην έδρα της παραδοσιακής ορθόδοξης εκκλησίας της Ουκρανίας υπό το Πατριαρχείο Μόσχας. Τον ρωτάω αν έχουν δεχθεί ποτέ επίθεση και μου απαντάει θετικά. “Το 2014 στα γεγονότα του Μαϊντάν, ένοπλοι προσπάθησαν τρεις φορές να καταλάβουν το μοναστήρι. Τη μία φορά μας βρήκαν απροετοίμαστους, γιατί ήρθαν στη μία το ξημέρωμα. Τρέξαμε όλοι στην είσοδο για να τους μπλοκάρουμε. Φοβόμασταν, αλλά η Λαύρα είναι το σπίτι μας και θα τα δίναμε όλα για αυτή”.
Η αναφορά του στο Μαϊντάν μου δίνει την ευκαιρία να ρωτήσω τη γνώμη του για την λεγόμενη κατά τους Ουκρανούς επανάσταση του 2014. “Είμαι από τη δυτική Ουκρανία, αλλά θεωρώ πως το Μαϊντάν ήταν λάθος. Δες την οικονομία, το δολάριο πήγε από το 0,8 στο 0,28. Η επανάσταση σημαίνει εξέλιξη, όμως εμείς πήγαμε πίσω”.
Φτάνουμε στον προορισμό μας, μία μικρή εκκλησία στα περίχωρα της Βίνιτσα. Όχι μέσα, αλλά έξω από τον ναό μας περιμένει ο πατήρ Νικολάι. Λειτουργούσε έως το 2018, όταν και ο ναός πέρασε στα χέρια της νέας αυτοκέφαλης ορθόδοξης εκκλησίας της Ουκρανίας (OCU). Ο πατέρας αρνήθηκε να λειτουργήσει και εκδιώχθηκε. Μας δείχνει προς τον ναό: “Κοιτάξτε, τα χόρτα έχουν σκεπάσει την αυλή, δεν συντηρούν καν την εκκλησία μας, γιατί δεν έχουν ανθρώπους”. Μετά τη μεταβίβαση του ναού στη νέα εκκλησία, ο πατέρας Νικολάι μαζί με διάφορους χωρικούς φτιάξανε ένα νέο παρεκκλήσι στο σπίτι ενός εκ των κατοίκων της περιοχής, του κύριου Βασίλι.
Φεύγουμε από τον ναό με προορισμό το σπίτι του κυρίου Βασίλι. Εκεί μας υποδέχονται γεμάτες χαμόγελα και λιχουδιές νοικοκυρές από τα γύρω σπίτια μαζί με τον οικοδεσπότη που μας ξεναγεί στο σπιτικό του, το καθιστικό του οποίου έχει μετατραπεί σε μικρό ναό. “Δεν φοβόμαστε, γιατί έχουμε το Θεό στο πλάι μας. Δεν έχει σημασία ποια εκκλησία είναι χειρότερη και ποια καλύτερα (εννοώντας την κατασκευή), γιατί για εμάς η εκκλησία είναι το πνεύμα του Θεού, το μέρος που μπορούμε να προσευχόμαστε”, λέει χαμογελαστή μία γειτόνισσα ενώ στεκόμαστε στο καθιστικό-ναό. Ο παπα-Νικολάι μας εξιστορεί ότι μέσα σε αυτό το σπίτι κάποια στιγμή προσεύχονταν περίπου εβδομήντα άτομα, ενώ στην κατειλημμένη εκκλησία βρίσκονταν μόλις πέντε.
Λίγα σπίτια πιο πέρα από εκείνο του κύριου Βασίλι, βρίσκεται ένα μικρό οικόπεδο, το οποίο ανήκει στην κυρία Όλγα. Χάρισε τη γη της για να χτιστεί μία νέα εκκλησία. “Αποφάσισα να δώσω αυτή τη γη στο Θεό. Δεν χρειαζόμαστε τόση γη εμείς. Πήγαμε αρχικά στην τοπική αυτοδιοίκηση και ζητήσαμε ένα οικόπεδο για να χτίσουμε μία νέα εκκλησία και η απάντηση τους ήταν πως αφού έχουμε ήδη την εκκλησία μας (αυτή που πήγε στην OCU) δεν χρειαζόμαστε άλλη. Δεν έχουμε πολλά λεφτά, αλλά προσπαθούμε με ό,τι έχουμε για να τη χτίσουμε. Τώρα ψάχνουμε υλικά για να φτιαχτούν οι τοίχοι. Ευτυχώς έρχονται και άλλοι άνθρωποι και βοηθούν. Ελπίζουμε στις 28 Αυγούστου η εκκλησία να είναι έτοιμη και να ξεκινήσει κανονικά η λειτουργία”, μας αναφέρει η κυρία Όλγα.
Φεύγοντας από το οικόπεδο, φτάνουμε σε ένα αγρόκτημα, όπου κάποιοι άλλοι χωρικοί έχουν φτιάξει τη δική τους εκκλησία. “Είχαμε την εκκλησία μας, ο παπάς που λειτουργούσε εκεί μας υποσχόταν πως δεν θα πάει ποτέ στην OCU, τελικά όμως πήγε και μείναμε χωρίς εκκλησία. Τώρα όμως τα πράγματα είναι καλύτερα, φτιάξαμε αυτήν εδώ την εκκλησία στο αγρόκτημα μας και μας ήρθε και νέος παπάς” μας αναφέρει μία κυρία, εμφανώς συγκινημένη, ενώ αγκαλιάζει τον ιερέα σαν μικρό παιδί. Σε ένα χωριό πιο πέρα βρίσκεται μία τρίτη εκκλησία, χτισμένη στη θέση ενός εγκαταλελειμμένου σχολείου. “Δεν έχουμε ρεύμα και νερό στην εκκλησία μας. Το ταβάνι έχει πέσει και το φτιάξαμε με κάτι ξύλα”, αναφέρει χαμογελαστός ο γλυκύτατος κύριος Ανατόλι, κάτοικος της περιοχής, ενώ μας υποδέχεται στο σχολείο-ναό με ένα σπιτικό κέικ στα χέρια του.
Μία άλλη κυρία μας εξηγεί πως “και στα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης τα πράγματα ήταν δύσκολα με την εκκλησία, αλλά ήμασταν πολύ καλύτερα από τώρα. Τουλάχιστον δεν είχαμε τους εθνικιστές”.
Αποχωρούμε με προορισμό τη γυναικεία μονή της Αγίας Τριάδας, η οποία βρίσκεται λίγο πιο έξω από τη Βίνιτσα. Εκεί οι μοναχές μας ετοιμάζουν ένα εντυπωσιακό δείπνο με νηστίσιμα φαγητά, όλα δικής τους παραγωγής, όπως λένε. Μπαίνουμε στο αυτοκίνητο για να επιστρέψουμε στο Κίεβο, μία διαδρομή περίπου τεσσάρων ωρών. Μία σκέψη με προβληματίζει καθ’ όλη την κουραστική διαδρομή: εκκλησίες σε σπίτια, αγροκτήματα και κατεστραμμένα σχολεία θυμίζουν μίαν άλλη εποχή. Μία εποχή όπου η πίστη ήταν υπό δίωξη και οι άνθρωποι προσεύχονταν κρυφά. Και όμως βρισκόμαστε στην ορθόδοξη Ουκρανία. Το εντυπωσιακό όμως είναι τα χαμόγελα των χωρικών. Απλοί άνθρωποι που βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα μεγάλο γεωπολιτικό σχέδιο και όμως δεν το βάζουν κάτω. “Έχουμε τον Θεό πλάι μας”, λένε. Φτάνοντας στο Κίεβο ρωτάω τον Πάτερ Σεργκέι πώς γίνεται να μην φοβούνται και να είναι τόσο χαρούμενοι; “Στη Λαύρα των Σπηλαίων του Κίεβου λέμε καμιά φορά μία παροιμία: Ό,τι είναι λογικό δεν είναι Ορθόδοξο”.
(Φωτογραφίες: Κωνσταντίνος Ζήλος)
