Ο Mark Zuckerberg, ένας από τους αγαπημένους villains της ηγεμονικής ποπ κουλτούρας, ανακοίνωσε την εβδομάδα που πέρασε την έλευση του metaverse, ενός τόπου δημιουργίας νέων κόσμων.
Μεγάλο μέρος της συζήτησης στέκεται στην προσπάθειά του να ανασκευάσει την αρνητική δημοσιότητα, μετά τις αποκαλύψεις για την εταιρική ανευθυνότητα- όπως περιγράφεται- της Facebook. Παρεμπιπτόντως, δεν είναι διόλου τυχαίο ότι ιδίως τα φιλικά προς τους Δημοκρατικούς, συστημικά ΜΜΕ στέκονται κατά βάση στη διακίνηση διά της πλατφόρμας, ιδεών προσκείμενων σε όσους επιχείρησαν την ολιγόωρη κατάληψη στο Καπιτώλιο, ενώ την ίδια στιγμή πολύ λιγότερο ενδιαφέρονται να αναδείξουν την ολιγοπωλιακή δομή της οικονομίας της νέας τεχνολογίας. Επίσης, ελάχιστα ανησυχούν- το αντίθετο, την επιδιώκουν- για την δυνατότητα ιδιωτικών κολοσσών να ελέγχουν την πολιτική αντιπαράθεση, καταλαμβάνοντας τον δημόσιο χώρο και λόγο.
Η έλευση του metaverse ωστόσο συνιστά κάτι πολύ περισσότερο από όλα τα παραπάνω, το οποίο υπερβαίνει και αυτό καθ’ εαυτό το δεδομένο εγχείρημα. Άλλωστε, ακόμα και αν το metaverse αποτύχει, άλλα θα μπουν στην θέση του.
Προκειμένου να συλλάβουμε την σημασία του πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε μια βασική διάκριση, η οποία εξακολουθεί να θολώνει την κρίση μας: ακόμα και σήμερα, οι περισσότεροι αντιμετωπίζουμε τον φυσικό κόσμο, ως τον μόνο πραγματικό κόσμο και τον κυβερνοχώρο ως έναν εικονικό, μη πραγματικό κόσμο. Θεωρούμε ότι ο δεύτερος, πάντοτε θα ακολουθεί τον πρώτο και θα ηγεμονεύεται από αυτόν- από τον φυσικό κόσμο. Ακόμα και αν ο κυβερνοχώρος προκαλεί προβλήματα ή θέτει νέες προκλήσεις, τελικά είναι ο φυσικός κόσμος εκείνος ο οποίος αναγνωρίζεται αυτονόητα ως ο πραγματικός, ως εκείνος που «μετράει» περισσότερο, ο οποίος ρυθμίζει τον κυβερνοχώρο και ο οποίος κυριαρχεί.
Πρόκειται περί προβληματικής – το λιγότερο- και στην πραγματικότητα λανθασμένης άποψης: η εξέλιξη της τεχνολογίας αλλά ακόμα εντονότερα, η μεταφορά του κοινωνικού στον κυβερνοχώρο και ειδικότερα στα ιδιωτικώς ελεγχόμενα, μέσα κοινωνικής δικτύωσης- δηλαδή σε ιδιωτικούς χώρους εντός του κυβερνοχώρου– συμπεριλαμβάνοντας την οικονομία, την πολιτική, τις φιλίες, τον έρωτα, τη μάθηση, τις τέχνες και καθετί το οποίο συνθέτει την κοινωνική μας εμπειρία διαμορφώνει ήδη μη φυσικούς, πραγματικούς κόσμους. Βεβαίως, οι μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες, έχουν κάθε λόγο να μένουμε εγκλωβισμένοι σε μια παρωχημένη θεώρηση περί πραγματικού, δεδομένου ότι έτσι εξακολουθούν να κινούνται σε μεγάλο βαθμό, κάτω από τα «ραντάρ» του κοινωνικού ελέγχου- όποιου μπορεί να υπάρχει- και του δημοσίου δικαίου.
Το πρόβλημα με αυτές τις εκδοχές πραγματικού έγκειται μεταξύ άλλων, στην ατελή, συρρικνωμένη βιωματική εμπειρία. Το metaverse ανοίγει τον δρόμο για το γεφύρωμα αυτού του χάσματος -και αυτού. Η εταιρεία- η οποία σταδιακώς θα επεκταθεί στον έλεγχο και του hardware, μαζί με τα υπόλοιπα ολιγοπώλια– υπόσχεται ότι σταδιακώς, η υποκειμενική, αισθητηριακή βιωματικότητα του φυσικού κόσμου θα μεταφερθεί και στον δικό της κόσμο. Για την ακρίβεια, στον δικό της τόπο με βάση τον οποίο- και με έλεγχο από τον οποίο- θα μπορούν να δημιουργηθούν τόσοι κόσμοι, όσους θα «σηκώνει» το δίκτυο.
Στον περίκλειστο ιδιωτικό χώρο θα μπορεί κάποιος ή κάποιοι εξ ημών, να δημιουργήσουμε κόσμους, που θα συμπεριλαμβάνουν αισθητηριακή εμπειρία και δράσεις ή δραστηριότητες οι οποίες στον φυσικό κόσμο εντάσσονται στην κοινωνική ή ιδιωτική σφαίρα. Βεβαίως, αρχικώς, η απόσταση από τον φυσικό κόσμο θα καθίσταται παραπάνω από προφανής. Μερικά χρόνια αργότερα, τα πράγματα θα έχουν αλλάξει και τα όρια θα θολώνουν διαρκώς.
Το μείζον ζήτημα επομένως- ζήτημα φιλοσοφικό, υπαρξιακό, πολιτικό και δικαιικό- έγκειται στο αν μπορεί να επιτραπεί σε μια ιδιωτική εταιρεία να δημιουργεί και να ελέγχει πραγματικότητες. Στην μέχρι πρότινος, αυτονόητα, μόνο φυσική πραγματικότητα, η ιδέα μιας εταιρείας ικανής να ελέγχει το αισθητηριακό βίωμα και το σύνολο των ιδιωτικών και κοινωνικών δράσεών μας, φάνταζε δυστοπική επιστημονική φαντασία. Στον επίσης πραγματικό, κυβερνοκόσμο- στην κυβερνοπραγματικότητα– αυτό ακριβώς πρόκειται να συμβεί: μια ιδιωτική εταιρεία θα ελέγχει το σύνολο ενός ή περισσοτέρων εκ των πραγματικών κόσμων.
Μπορεί το νεωτερικό πολιτικό μοντέλο και το νομικό μας σύστημα, να επιτρέψουν την ύπαρξη –την ανάδυση– ιδιωτικώς ελεγχομένων άρα μη υπαγομένων στην -έστω προβληματική- πρωταρχικώς, δημόσια ρύθμιση και στο δημόσιο δίκαιο; Μπορούμε να επιτρέψουμε την παράλληλη ύπαρξη του ίδιου ατόμου και των συλλογικοτήτων ακόμα, σε έναν κόσμο υπό τις παραπάνω ρυθμίσεις και σε έναν παράλληλο κόσμο χωρίς αυτές;
Θα απαντήσει κανείς ότι το metaverse θα υπάγεται στο γενικό νομικό πλαίσιο της μητρικής εταιρείας και ότι τα κράτη θα μπορούν να ασκήσουν την κυριαρχία τους επί των πολιτών τους, όπως και πριν. Ακούγεται πολύ εύκολο αλλά δεν είναι έτσι. Δυστυχώς, η παραπάνω συλλογιστική εδράζεται στην παρωχημένη προαναφερθείσα σύλληψη περί φυσικού- πραγματικού και κυβερνοχώρου- εικονικού ή φαντασιακού. Θεωρεί ότι τα κράτη και τα νομικά τους συστήματα αποδεικνύονται πάντοτε ικανά να επιβάλλουν την κυριαρχία τους. Πρόκειται περί φενάκης, η οποία εδράζεται στον νομικό θετικισμό και σε προγενέστερες μορφές συγκρότησης των κοινωνιών- του 19ου και 20ου αιώνα.
Όσο η προσωπικότητα θα συμφύεται με την avatar-ιανή εκδοχή της, όσο η ίδια η διακρίβωση της ατομικότητας την οποία διαθέτουμε στον φυσικό κόσμο -τόσο για εμάς τους ίδιους, όσο και για εκείνους που θα συναντούμε- θα καθίσταται δυσχερέστερη στους νέους κόσμους, όσο ο κώδικας της ιδιωτικής εταιρείας θα καθίσταται ο πραγματικός, ο ουσιαστικός νόμος της καθημερινής συναναστροφής, όσο το metaverse -και ακόμα περισσότερο, οι μελλοντικές εκδοχές- θα αποκτά τη δική του πολιτική λειτουργία, τόσο τα πολιτειακά μοντέλα και τα νομικά συστήματα του φυσικού κόσμου θα καθίστανται πιο απόμακρα και λιγότερο σημαντικά.
Στην περίπτωση του διαδικτύου, τόσο επειδή το φαινόμενο υποτιμήθηκε, όσο και επειδή καμία κυβέρνηση δεν ήθελε να ρυθμίσει τον αναδυόμενο χώρο, σύντομα φτάσαμε από έναν χώρο ελευθερίας, σε έναν τόπο με απόλυτο ολιγοπωλιακό έλεγχο. Το αποτέλεσμα είναι μια σύνθεση εταιρικής και εν μέρει κρατικής αυθαιρεσίας. Το metaverse- το οποίο εκτός των υπολοίπων θέτει και το ερώτημα του γιατί τελικά είναι τόσο σημαντικό και του τι ακριβώς προσφέρει- υπόσχεται -ή απειλεί- να ενσωματωθούμε σε αυτό. Μπορεί να επιτραπεί επομένως, ολοένα διευρυνόμενο τμήμα των προσωπικοτήτων μας να ζει και να υπάρχει επί της ουσίας μέσα σε μια και μέσα από μια πανοπτική, ιδιωτική εξουσία; Η απάντηση -πρέπει να- είναι όχι. Στο επίδικο της κοινωνικοποίησης των μέσων παραγωγής- κατεξοχήν δε των μεγάλων ιδιωτικών ολιγοπωλίων- προστίθεται αυτό της κοινωνικοποίησης των κόσμων που αυτά τα ολιγοπώλια θα δημιουργούν και θα κυβερνούν, στο όνομα του κοινωνικού.
