Οι πρόωρες εκλογές που κανείς δεν επιθυμούσε στην Πορτογαλία κι όμως τις κήρυξε για τις 30 Ιανουαρίου 2022 ο πρόεδρος της χώρας, Μαρσέλου Ρεμπέλου ντε Σόουζα, έπειτα από την αποτυχία του πρωθυπουργού, Αντόνιου Κόστα, να περάσει τον προϋπολογισμό και να πείσει ακόμη και τους συμμάχους του στην Αριστερά, θέτουν τη χώρα στον κίνδυνο να ξαναβρεθεί στο σημείο που βρισκόταν προτού κατατεθεί το κείμενο για ψήφιση στην Εθνοσυνέλευση.
Και αυτό γιατί με βάση τις πρώτες δημοσκοπήσεις, αμέσως μετά την ανακήρυξή τους, ο πολιτικός χάρτης αναμένεται να μείνει στα ίδια επίπεδα του 2015, με αποτέλεσμα το πρώτο κόμμα (οι Σοσιαλιστές του PS με 39% έναντι 30% του δεξιού PSD) να έχει ανάγκη από τη στήριξη περισσότερων από ενός συμμαχιών για τον σχηματισμό της επόμενης κυβέρνησης. Κάτι που είχε μετριασθεί στις προηγούμενες εκλογές του 2019, κατά τις οποίες ο Κόστα είχε τη δυνατότητα να εφαρμόσει χωρίς πολλές πιέσεις και κοπιώδεις ενδοκυβερνητικές διαπραγματεύσεις το πρόγραμμά του.
Η απροσδόκητη εξέλιξη της προκήρυξης των πρόωρων εκλογών, την οποία πολλοί χαρακτηρίζουν ως μέγα λάθος του Προέδρου, αφού τον ανάγκασε να βγει δημόσια και να απολογηθεί υποστηρίζοντας πως δεν βάσισε την απόφασή του σε καμία πολιτική σκοπιμότητα, φέρνει όλες τις πολιτικές δυνάμεις ενώπιον μίας κατάστασης που καμιά τους δεν θα ήθελε να αντιμετωπίσει ακριβώς τώρα .
Η απόφαση του ‘Μαρσέλου’ προσέλκυσε ακόμη και τα βέλη από τη δική του παράταξη, με την αντιπρόεδρο του PSD να τον κατηγορεί για “εκλογομανική υποχονδρία”. Πρώτα-πρώτα τις εκλογές δεν τις επιθυμεί ο Κόστα, που μολονότι το κόμμα του φαίνεται πως θα τις κερδίσει, η προοπτική να πρέπει στη συνέχεια να συμπράξει με το “Μπλόκο της Αριστεράς” (ΒΕ) και με τους Κομμουνιστές του PCP, αναβιώνοντας τη συμμαχία της επονομαζόμενης geringonça-κάτι που αναγκαστικά θα τον αναγκάζει να μετριάζει και να αναθεωρεί το κυβερνητικό του πρόγραμμα-σαφώς και δεν χαροποιεί τον απερχόμενο Πρωθυπουργό.
Όσο κι αν η εθνική συντονίστρια του ΒΕ, Καταρίνα Μάρτινς, κατηγορεί τον Κόστα ότι συναίνεσε σε “μη απαραίτητες” εκλογές, φιλοδοξώντας να αποκτήσει την αυτοδυναμία, εκμεταλλευόμενος την αδύναμη θέση των αντιπάλων του μετά τις δημοτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου ( όπου κυριολεκτικά… δεν νίκησε κανένας!), ο Κόστα θα επιθυμούσε να αποφύγει στην προκειμένη φάση τις εκλογές. Εξ ου και κατά την κατάθεση του προϋπολογισμού έφερε την Αριστερά προ των ευθυνών της, ζητώντας συναίνεση, δεδομένου ότι η ΕΕ αναμένει τον προϋπολογισμό και τις μεταρρυθμίσεις του για να εκταμιεύσει τα χρήματα του Ταμείου Ανάκαμψης.
Σε εκείνη την παράταξη που η προκήρυξη των εκλογών είναι ιδιαίτερα απεχθής είναι η πορτογαλική Δεξιά-καθώς η σχετική ανακοίνωση τη βρίσκει εκλογικά καταπτοημένη, διχασμένη και με αβυθομέτρητα εσωκομματικά προβλήματα, που ενδέχεται να έχουν μοιραίο αντίκτυπο στην αναμέτρηση του Ιανουαρίου. Η πορτογαλική Δεξιά είναι τόσο απρόθυμο ώστε ο ηγέτης του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης (PSD), Ρούι Ρίου, έφτασε στο σημείο να προτείνει στον Κόστα να καθίσουν στο τραπέζι για να βρεθεί ενδεχομένως in extremis μία συναινετική λύση. Το PSD, που είχε προγραμματίσει τον Δεκέμβριο το εθνικό του συνέδριο, ακόμη δεν έχει λύσει το αίνιγμα του ποιος θα είναι ο ηγέτης του στην αναμέτρηση. Αυτό ισχύει για τουλάχιστον έως τις 27 Νοεμβρίου, οπότε κι αποφασίσθηκε να διεξαχθούν εσπευσμένα οι εκλογές για τον νέο ηγέτη του PSD.
Ο χαρισματικός ευρωβουλευτής, Πάουλου Ράνζελ, διεκδικεί με αξιώσεις την ηγεσία από τον Ρούι Ρίου-που χρεώνεται την αποτυχία στις δημοτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου, αλλά και την κατηγορία ότι “δεν έβαλε πλάτη” στη μάχη κατά του κορονοϊού. Ωστόσο, ο Ρούι Ρίου δεν φαίνεται αποφασισμένος να αφήσει αμαχητί τα ηνία του κόμματος, παρόλο που ο πρόεδρος της Δημοκρατίας μετά την ανακοίνωση των εκλογών συναντήθηκε με τον Ράνζελ. Γεγονός που σχολίασε ως “πολύ παράξενο” ο Ρούι Ρίου. Η διαμάχη αναμένεται σκληρή και είναι λογικό οι συνέπειές της ενδεχομένως να αποτυπωθούν με αρνητικό τρόπο και στα εκλογικά αποτελέσματα του Ιανουαρίου.
Στην ίδια κατάσταση βρίσκει η προκήρυξη των εκλογών και το έτερο κόμμα της Δεξιάς, το CDS, με το οποίο φημολογείται ότι θα κατέβει σε εκλογικό συνασπισμό το PSD, προκειμένου ενωμένα να αποσπάσουν μεγαλύτερα ποσοστά (από το 2% στις σημερινές δημοσκοπήσεις). Το κόμμα διέρχεται μία από τις μεγαλύτερες κρίσεις στην ιστορία του, με τον ηγέτη του, ΦρανσίσκουΡοντρίγκες ντος Σάντους, ναι μεν, να αποτρέπει τις εσωκομματικές εκλογές, αλλά με τους αντιπάλους του να έχουν αποσύρει την εμπιστοσύνη τους προς το πρόσωπό του. Η πράξη του θεωρήθηκε από πολλούς όπως για τον ηγέτη των συμπραττόντων Κεντρώων Τέλμου Κουρέια “πολιτική τρομοκρατία” και “έλλειψη αιδούς”, με τον κύριο αντίπαλό του, Νούνου Μέλου, να του προσάπτει την κατηγορία για “θεσμικό πραξικόπημα”.
Για τον Κόστα το καλύτερο σενάριο θα ήταν να επαναληφθούν τα αποτελέσματα του 2019, που στάθηκαν ευνοϊκά για τον ίδιο και απομάκρυναν το φάσμα της αναγκαστικής υποχώρησής του στις απαιτήσεις των αριστερών συμμάχων του. Η διαφωνία που αντέταξαν τα αριστερά κόμματα στην ψήφιση του προϋπολογισμού, προκαλώντας τις εκλογές, δεν είναι μόνο για λόγους εντυπωσιασμού, αλλά έχει δομικά χαρακτηριστικά. Το συναινετικό πολιτικό πρόγραμμα του Κόστα, που δεν θέλει να συγκρουσθεί ευθέως με την εργοδοσία, δεν έχει κατορθώσει να λύσει φλέγοντα ζητήματα στην οικονομία και την κοινωνία και για αυτό το ΒΕ είχε καταψηφίσει και τον προηγούμενο προϋπολογισμό, έστω κι εν μέσω πανδημίας.
Ένα από τα πιο πιεστικά ζητήματα στην κοινωνία εξακολουθεί να είναι η κρίση στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, τα προβλήματα του οποίου έχουν προκαλέσει ακόμη και την αντίδραση Σοσιαλιστών βουλευτών. Το ιατρικό προσωπικό εξακολουθεί να διαρρέει προς τον ιδιωτικό τομέα, όπου οι μισθοί είναι πολύ υψηλότεροι, καθώς έχει καταργηθεί το μπόνους του 50% στον μισθό για τους γιατρούς που υπηρετούν στο Δημόσιο, ενώ και η εμφανής-λόγω των περικοπών-έλλειψη μέσων οδήγησε σε παραίτηση τους διευθυντές των νοσοκομείων στο Σετούμπαλ και το Πόρτο.
Οι “ασπιρίνες” που ανακοίνωσε στον προϋπολογισμό ο Κόστα, ελάχιστα έπεισαν τους αριστερούς εταίρους, οι οποίοι αισθάνονται ιδιαίτερα δυσαρεστημένοι κι εφεκτικοί να εξακολουθήσουν να στηρίζουν τους Σοσιαλιστές. Ιδίως όταν στο σημείο αιχμής βρίσκεται και η σύγκρουση για την εργασιακή μεταρρύθμιση. Και αυτό γιατί η διαφωνία δεν περιορίζεται εδώ στο επίπεδο της “καραμέλας” που αναμασιέται σε όλες τις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου περί βιωσιμότητας της οικονομίας, αλλά στο αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η Τρόικα έχει εξαναγκάσει και την πορτογαλική κυβέρνηση να άρει τους περιορισμούς στις απολύσεις, να μειώσει τις υπερωρίες και να καταργήσει τις συλλογικές διαπραγματεύσεις, δίνοντας υπερεξουσίες και νομιμοποιώντας την αυθαιρεσία του εργοδότη.
Έτσι η πενιχρή αύξηση του κατώτατου μισθού για το 2022 στα 705 ευρώ (το PCP ζήτησε 755) και η επιπλέον δημοσιονομική σύνεση που κήρυττε το PS, ούτως ώστε να επιτευχθεί ακόμη μεγαλύτερη περικοπή στον προϋπολογισμό για να επιτευχθεί ο στόχος για δημοσιονομικό έλλειμμα 3,2%, (το χαμηλότερο στην ΕΕ, μόνο πίσω από την Αυστρία), όπως και μεγαλύτερη ποσοστιαία μείωση του χρέους, ήταν δύσκολο να γίνουν αποδεκτά από την Αριστερά.
Το άσχημο επίσης, είναι πως η προκήρυξη των εκλογών αναγκάζει την κυβέρνηση να επιδοθεί σε μία κοινοβουλευτική κούρσα προκειμένου να προλάβει να περάσει σημαντικά νομοσχέδια, όπως για τη διαφθορά ή την εργατική νομοθεσία, που αλλιώτικα η τύχη τους θα παραμείνει αβέβαιη μέχρι και ίσως μετά τα αποτελέσματα των εκλογών.
Οι μόνοι, ίσως, που ατενίζουν με αισιοδοξία τις εκλογές είναι οι ακροδεξιοί του Chega (Αρκετά), που ευελπιστούν ότι από τον σημερινό έναν βουλευτή (τον ιδρυτή τους και άρτι επανεκλεγέντα στην ηγεσία του Αντρέ Βεντούρα) θα φθάσουν στο 10% κι έως τους 12 βουλευτές. Σε μία τέτοια περίπτωση , όπως έχει συμβεί στη γειτονική Ισπανία με το Vox, θα μετατραπούν σε μίας διόλου ευκαταφρόνητη δύναμη στο Κοινοβούλιο, ικανή να επηρεάσει, καθορίσει κι υποβάλλει πολιτικές, όπως τονίζουν στελέχη του). Κάτι που δεν φαίνεται δύσκολο, μιας και η διαρκής παρουσία του Βεντούρα στα μέσα ενημέρωσης (που χάριν της θεαματικότητας, προβάλλουν τη “γραφική” φιγούρα του φωνακλά ακροδεξιού ηγέτη), εξωραΐζοντας την πραγματικά αποτρόπαια ρητορεία του για τους μετανάστες, τους ομοφυλόφιλους, τον λυσσώδη αντικομμουνισμό του, διαβρώνοντας όμως υποδόρια τις συνειδήσεις και μαυλίζοντας πολιτικά το κοινό.
Πάντως μία ανοδική τάση του Chega, ενδεχομένως να οδηγήσει σύμφωνα με πολλούς πολιτικούς αναλυτές στη χώρα, σε μία φυγή του πιο μετριοπαθούς εκλογικού σώματος του PSD προς το PS, εάν θεωρηθεί ότι το συντηρητικό κόμμα μπορεί να είναι πρόθυμο να στηριχθεί μετεκλογικά στην Ακροδεξιά για να σχηματίσει κυβέρνηση.
Ο μόνος, λίγο πιο έγκριτος δείκτης για το υφιστάμενο πολιτικό τοπίο και προς τα πού μπορεί να κινηθεί η ψήφος του κόσμου, είναι μόνον οι δημοτικές εκλογές, οι οποίες δεν ήταν και τόσο αισιόδοξες για κανένα κόμμα, ούτε καν για το Chega. Πολύ περισσότερο δε για την Αριστερά, με τους Σοσιαλιστές να παίρνουν τις πιο πολλές ψήφους, αλλά να χάνουν δύναμη και σημαντικές δημαρχίες. Όπως για παράδειγμα αυτή της Λισσαβόνας, που επανήλθε μεν στο PSD, το οποίο όμως δεν επέδειξε κάποια άλλη σημαντική επιτυχία, πέραν αυτής της συμβολικής σημασίας νίκης. Οι Κομμουνιστές υπέστησαν μεγάλες απώλειες, ενώ το Μπλόκου δεν κατάφερε να ενισχύσει τις δυνάμεις του και να κάνει τη διαφορά που θα του έδινε μεγαλύτερη διαπραγματευτική δύναμη απέναντι στην κυβέρνηση.
Εκείνοι που ανησυχούν πολύ περισσότερο για το αποτέλεσμα των εκλογών είναι φυσικά οι οικονομικοί κύκλοι, για τους οποίους τίθεται αίφνης εν αμφιβόλω ο πακτωλός από τα ευρωπαϊκά κονδύλια που θα δοθούν για επενδύσεις από το Υπερταμείο και οι μεταρρυθμίσεις στο εργασιακό που θα αυξήσουν την κερδοφορία τους και οι τραπεζίτες που απαιτούν ακόμη μεγαλύτερη ευελιξία. . Ήδη την περασμένη Παρασκευή το Χρηματιστήριο της Πορτογαλίας ήταν το μόνο με απώλειες 1,26%, στις 5.630,80 μονάδες σε μία ημέρα κερδοφορίας για τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά ιδρύματα.
Πάντως, το μόνο ασφαλές συμπέρασμα που κάποιος μπορεί να εξάγει από την παρούσα εικόνα στην Πορτογαλία αυτή τη στιγμή, είναι ότι, τουλάχιστον στην πολιτική κονίστρα της χώρας, ο πρόεδρος, ΜαρσέλουΡεμπέλου ντε Σόουζα, δεν είναι ίσως και το πιο δημοφιλές πρόσωπο.
