Αναδημοσίευση από το The Press Project
«Even the preacher who works for Jesus
The Archbishop who’s a peaceful man
Together say that the freedom fighters
Will overcome the very strong»
Eddie Grand, Gimme hope Jo’anna
Ο Αρχιεπίσκοπος Κέηπ Τάουν, Ντέσμοντ Τούτου, ήταν από τους πρώτους που ζήτησαν γενικευμένο μποϋκοτάζ του Ισραήλ, το 2014, με εκείνο το θρυλικό: «Είμαστε ενάντια στην αδικία της παράνομης κατάληψης της Παλαιστίνης. Είμαστε ενάντια στις δολοφονίες που αδιακρίτως συμβαίνουν στη Γάζα. Είμαστε ενάντια στην αναξιοπρέπεια που επιβάλλεται στους Παλαιστίνιους, στα μπλόκα και τους ελέγχους. Είμαστε ενάντια στη βία από όλες τις πλευρές. Αλλά δεν είμαστε ενάντιοι στους Εβραίους [αυτούς καθ’ αυτούς]». Δηλώσεις – απόδειξη της μαχητικής συνέπειας του Ντέσμοντ Τούτου, που έφυγε σήμερα στα 90 του χρόνια.
Συνήθως υπάρχουν τρεις κατηγορίες ιερωμένων, στους ιστορικούς λαϊκούς αγώνες, όπως ήταν και ο αγώνας κατά του Απαρτχάιντ στη Νότιο Αφρική. Οι – πολλοί- υπηρέτες του καθεστώτος, από τη μία. Τα ένοπλα ράσα που ανεμίζουν μπροστά, στον αγώνα, από την άλλη. Ο Ντέσμοντ Τούτου, όπως και ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και ο Οσκαρ Ρομέρο, ανήκε στην τρίτη κατηγορία: των Ειρηνοποιών, που για αυτή την ειρήνη ήταν έτοιμοι να πληρώσουν με τη ζωή τους, αλλά μόνο με αυτήν και με καμμία άλλη. Ήταν ένα ακόμη παράδειγμα του πολιτικού χαρακτήρα του χριστιανισμού, όπως τον είχε ορίσει, σε συνέντευξη που μου είχε δώσει τη δεκαετία του ’90, ο Στήβεν Ράνσιμαν: «Όλοι όσοι θέλουν να επηρεάσουν άλλους ανθρώπους ασκούν πολιτική, και είναι πολιτικοί. Πολιτική σημαίνει να προσπαθείς να οργανώσεις την Πόλιν με ένα νέο τρόπο σκέψης. Οι άγιοι είναι πολιτικοί. Ποτέ δεν πίστεψα ότι μπορείς να διαχωρίσεις την πίστη προς τους Αγίους από τη διανόηση.».
Για ένα μεγάλο τμήμα του λαού της Νοτίου Αφρικής, αλλά και διεθνώς, στο χριστιανικό κόσμο, ο Ντέσμοντ Τούτου είναι άγιος, ακριβώς αυτού του είδους των αγίων που περιγράφει ο Ράνσιμαν. Κινήθηκε από την πίστη του και σε αυτήν έμεινε σταθερός, πολεμώντας ενάντια στην αδικία. Γύρισε το άλλο μάγουλο, ακριβώς παραμένοντας σταθερά στη θέση του, δίπλα στο λαό. Ήταν, παράλληλα, αυτός καθ΄αυτός μια δήλωση και μια διαρκής υπενθύμιση: Ο πρώτος μαύρος που έφτασε στο αξίωμα του επισκόπου Γιοχανεσμπουργκ και κατόπιν του Αρχιεπισκόπου στη Νότιο Αφρική, σε καιρό απαρτχάιντ. Ανέλαβε αρχιεπίσκοπος το 1986, και παρέμεινε στη θέση μια δεκαετία, φέροντας κατόπιν τιμητικά τον τίτλο.
Το τέλος του αγώνα κατά του απαρτχάιντ δεν ήταν και τέλος του δικού του αγώνα. Πολλοί τον περιγράφουν ως «ακτιβιστή σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων», όμως αυτό που συνέχισε να κάνει είναι να παραμένει σταθερός και συνεπής στην πίστη του. Αν και η γλώσσα εκμοντερνίζεται, η αλήθεια που έφερε ο Ντέσμοντ Τούτου δεν αλλάζει ουσία. Μαζί, ήταν ένας άνθρωπος «σαν κι εμάς».
Οπαδός της μη- βίας, θεραπευτής των λαϊκών τραυμάτων στην μετά-απαρτχάιντ εποχή, στρατευμένος – ως χριστιανός, πάντα – στα δικαιώματα των καταπιεσμένων λαών και των καταπιεσμένων ομάδων, από την Παλαιστίνη ως τους ομοφυλόφιλους. Πρόσωπο αμφιλεγόμενο με τα όλα του: οι αριστεροί τον έβρισκαν χλιαρό και αντικομμουνιστή, οι συστημικοί και οι δεξιοί τον χαρακτήριζαν ακραίο και φανατικό. Δεν ήταν τίποτε από αυτά. Μίλησε στη λαϊκή πίστη, ερμηνεύοντας τη χριστιανική στάση σε τέτοιες εποχές, με λόγια και με πράξεις, ξεπερνώντας τις πολιτικές αντιθέσεις και μιλώντας κατ’ ευθείαν στις καρδιές των απλών ανθρώπων. Άλλωστε, ήταν ένας από αυτούς. Έγγαμος, πατέρας, απλός στους τρόπους, γνήσιος στην αλήθεια του.
Ο Ντέσμοντ Τούτου είχε ζήσει το απαρτχάιντ στο πετσί του. Γεννημένος το 1931, φτωχόπαιδο, μαύρος, μεγαλωμένος στο γκέττο, πήγε σε αγγλικανικό σχολείο, από αυτά που είχαν σπείρει παντού οι αποικιοκράτες. Ευφυέστατος, μελετηρός, ξεχώρισε πολύ γρήγορα. Έγινε καθηγητής αγγλικής σε σχολείο, παντρεύτηκε, απέκτησε γιούς και κόρες και. κατόπιν μπήκε στην ιερωσύνη, στην αγγλικανική εκκλησία, το 1953, όταν εγκατέλειψε τη διδασκαλία μετά την λήψη νέων μέτρων από τη λευκή κυβέρνηση της αποικιοκρατικής μειονότητας, που υποχρέωναν σε αποκλειστικά ρατσιστική δομή σχολεία και πανεπιστήμια. Δεν δεχόταν τον καθαρά φυλετικό και ταξικό χαρακτήρα που έφερνε η ρατσιστική κυβέρνηση, η οποία μάλιστα εξηγούσε πως «Οι μαύροι είναι για συγκεκριμένες δουλειές. Δεν υπάρχει λόγος να μάθουν μαθηματικά, ας πούμε, αφού δεν θα τα χρειαστούν στη ζωή τους. … Η παιδεία πρέπει να παρέχεται με βάση τις ευκαιρίες που θα έχεις στη ζωή, με βάση τον κύκλο στον οποίο ζεις».
Η απάντηση του Ντέσμοντ Τούτου, παραίτηση από τη μέση εκπαίδευση και συνέχιση των σπουδών του, ήταν η πρώτη του γνωστή πολιτική πράξη. Οι σπουδές του τον έφεραν και στο Λονδίνο, στην επαφή με λευκό πληθυσμό που αγνοούσε την ρατσιστική πραγματικότητα της πατρίδας του και που του φερόταν ισότιμα, ανθρώπινα. Κι εκεί ο αγώνας του άλλαξε μορφή, παραμένοντας στα δεδομένα της πίστης του: από τη μια αγωνιζόταν να ενημερώσει για την κατάσταση στην πατρίδα του, από την άλλη αγωνιζόταν να συμφιλιώσει το μαύρο κίνημα με την ιδέα ότι λευκός δε σήμαινε αυτόματα και εχθρός. Η επιστροφή του, ως ακαδημαϊκού δασκάλου και ιερωμένου, πια, στη Νότιο Αφρική, τον βρίσκει στο πλευρό των φοιτητών του, που αγωνίζονται, βασανίζονται, φυλακίζονται από τις δυνάμεις του απαρτχάιντ. Το κράτος τον παρακολουθεί και τον καταγράφει στους εχθρούς του. Καταδικάζει το απαρτχάιντ ως αντι-χριστιανικό, και αναλαμβάνει, παράλληλα, στην επιτροπή αξιολόγησης αφρικανικών πανεπιστημίων, ταξιδεύοντας όλη την Αφρική, βλέποντας και καταγράφοντας το πρόσωπο της λευκής εκμετάλλευσης, της αδικίας που επιβάλλει η μαύρη ελίτ στους λαούς της μαύρης ηπείρου και των επιτυχημένων αφρικανικών κυβερνήσεων – στηρίζει και αγαπά τον Κενυάτα.
Από τη δεκαετία του ’70 και μετά, όταν πρωτοαναλαμβάνει θέση στελέχους στην αγγλικανική εκκλησία της Νοτίου Αφρικής, παραμένει ενεργός πολιτικά – κατά τον ίδιο απλώς δρα ως χριστιανός – καταγγέλοντας το απαρτχάιντ, την κοινωνική αδικία, τις ανισότητες και προχωρώντας σε κάτι σπάνιο και με ειδικό βάρος εκείνη την εποχή: εξετάζει πως μπορούν να αντικατασταθούν τα αρσενικά άρθρα με ουδέτερα στις γραφές και τα κηρύγματα. Είναι και η πρώτη του υποστήριξη στα δικαιώματα των γυναικών και των ομοφυλοφίλων, όταν αυτά μπαίνουν για πρώτη φορά δυναμικά στη διεθνή πολιτική σφαίρα. Μιλάει για ισότητα των φυλών, για ειρηνική συμβίωση, προχωρά σε διαμαρτυρίες και συμμετοχή σε εκδηλώσεις με αυτό το πρόταγμα. Είναι ο ίδιος που θα ονομάσει το λαό της Νοτίου Αφρικής «Εθνος Ουράνιο Τόξο» (Rainbow Nation), φέρνοντας στο δημόσιο λόγο το Ουράνιο Τόξο ως περιγραφή μιας πολυφυλετικής, πολυσυλλεκτικής και ισόνομης πολιτείας.
Όταν, το 1977, η αστυνομία δολοφονεί τον Στηβ Μπίκο, τον μαύρο ακτιβιστή που έγινε παγκόσμιο σύμβολο κατά του απαρχάιντ, ο Ντέσμοντ Τούτου, τότε επίσκοπος Λεσόθο και σε αποστολή στο εξωτερικό, επιστρέφει εσπευσμένα στη Νότιο Αφρική για να βγάλει τον επικήδειο του αγωνιστή μπροστά στους πάνω από 20.000 παρόντες, του αγωνιστή που ήταν ενταγμένος «σε ένα κίνημα με το οποίο ο Θεός, μέσω του Στηβ, θέλει να αφυπνίσει στη ψυχή του μαύρου ανθρώπου την αίσθηση της εγγενούς του αξίας, της αξίας του ως παιδιού του Θεού» – ίσου με όλα τα άλλα παιδιά του Θεού. Η παρουσία του Τούτου εκεί, η ομιλία του εκεί, πάνω από ένα φέρετρο που αντί για σημαία έφερε μιαν υψωμένη μαύρη γροθιά, οι λόγοι του, τον στοχοποιούν. Το καθεστώς θεωρεί ότι ταυτίζεται με τον Μπίκο, έναν «τρομοκράτη», τον «πατέρα της μαύρης συνειδητοποίησης» στη Νότιο Αφρική, το ιδεολογικό παιδί του Φραντς Φανόν και του Μάλκομ Εξ, έναν ήρωα του μαύρου κινήματος που δεν τάσσονταν κατά της βίας και που θεωρούσε ότι τον αγώνα και τη νίκη μπορούν να τα κατορθώσουν μόνον οι μαύροι, χωρίς τον πατερναλισμό των όποιων λευκών, όσο καλές κι αν ήταν οι προθέσεις τους. Η απάντησή του είναι μονίμως η ίδια: δεν είμαι πολιτικός, είμαι χριστιανός. Αυτό που δεν αντέχετε, αυτό που σας κάνει να με εχθρεύεστε, είναι η πίστη που υποστηρίζετε ότι έχετε…
Οι ένοπλοι αγωνιστές δεν δέχονται την κριτική του, δέχονται την υποστήριξή του. Όταν οι αγωνιστές της ένοπλης πτέρυγας του Αφρικανικού Κογκρέσου δικάζονται είναι στο πλευρό τους. Την εποχή που η Θάτσερ χαρακτηρίζει τρομοκρατική οργάνωση ολόκληρο το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο, του Νέλσονα Μαντέλα, την εποχή που ο «δυτικός ελεύθερος κόσμος» κάνει τα στραβά μάτια στα καθημερινά εγκλήματα που συντελούνται στη Νότιο Αφρική, εκείνος υπερασπίζεται ακριβώς αυτούς τους «τρομοκράτες», τους ένοπλους αγωνιστές της ελευθερίας. Γιατί, η λευκή ρατσιστική μειοψηφία ευθύνεται για τη βία, γιατί η μη-βία δε λειτουργεί σε αυτό το καθεστώς, γιατί η Δύση είναι βουλιαγμένη στην υποκρισία καθώς δεν αναγνωρίζει πως ο αγώνας των ένοπλων οργανώσεων στη Νότιο Αφρική είναι ίδιος κι απαράλλαχτος και ίδιας αξίας με τον αγώνα των παρτιζάνων κατά των ναζί.
Λίγο καιρό μετά τη δίκη των αγωνιστών, αρχιεπίσκοπος πια, θα αρχίσει να διαδίδει την ιδέα της κοινωνικής ανυπακοής, στο εσωτερικό, και του μποϋκοτάζ κατά της Νοτίου Αφρικής, της επιβολής διεθνών κυρώσεων κατά των ρατσιστικών κυβερνήσεων στο εξωτερικό. Υπουργοί και στρατιωτικοί ζητούν τη σύλληψή του – όμως η σύλληψη ενός αρχιεπισκόπου δεν είναι εύκολη υπόθεση, τα αρνητικά θα είναι χιονοστιβάδα, τα θετικά ανύπαρκτα. Το βραβείο Νόμπελ που του απονέμεται το 1984, και τα δεκάδες άλλα βραβεία που δέχεται, πάντα απλός και χαμογελαστός, είναι η σφραγίδα στη διεθνή αναγνώριση του ρόλου του, στον αγώνα κατά του απαρτχάιντ. Η στάση του είναι ένα από τα καρφιά στο φέρετρο του ρατσιστικού και ταξικού καθεστώτος. Η φωνή του ακούγεται, άλλωστε, από πολύ περισσότερους, εντός και εκτός συνόρων. Ο ρόλος του είναι καθοριστικός. Ο Μαντέλα θα τον χαρακτηρίσει «εχθρό νο1 του απαρτχάιντ» ακριβώς λόγω αυτής της δράσης του: την εποχή που οι ακτιβιστές σαπίζουν στα κελιά του λευκού δυνάστη, ο Τούτου περιδιαβαίνει τον πλανήτη απλώνοντας το μήνυμα και τον αγώνα σε κάθε άκρη της γης.
Ακόμη και η κυβέρνηση της Νοτίου Αφρικής, η ίδια κυβέρνηση που, τρομοκρατημένη από τη δράση του, του έχει αφαιρέσει το διαβατήριο για να μη μπορεί να συνεχίσει τη διεθνή εκστρατεία του, ξέρει πως δεν μπορεί να τον αποφύγει. Όταν τον καλούν να συνομιλήσει μαζί τους και πάει, δέχεται την κριτική από την άλλη πλευρά. Η απάντησή του είναι και πάλι χριστιανική: «Ο Μωυσής πήγε και μίλησε με το φαραώ για να απελευθερώσει το λαό του». Ήταν θρησκευτικός ηγέτης, κι εκείνοι μια απολυταρχική βάρβαρη εξουσία, που ήθελε το λαό σκλάβο. Πάλευε ώστε να μην υπάρξουν άλλα θύματα αυτής της βαρβαρότητας και παράλληλα για την απελευθέρωση. Με όσα μέσα του επέτρεπε η πίστη του. Γι αυτό άλλωστε είχε συναντηθεί με τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Ρόναλντ Ρήγκαν, και την πρωθυπουργό της Βρετανίας, Μάργκαρετ Θάτσερ, όσο κι αν ήξερε από πριν ότι και ο Ρήγκαν και η Θάτσερ ήταν θερμοί υποστηρικτές του απαρτχάιντ. Την ίδια ώρα, όμως, επέκρινε και τη βία και τις δολοφονίες των μαύρων συνεργατών του καθεστώτος από τους μαύρους αγωνιστές, κι όταν το Κογκρέσο ζήτησε γενική απεργία και «να κάνουμε τη χώρα ακυβέρνητη», εκείνος ζήτησε από το λαό να προσευχηθεί.. Οι συγκρίσεις με τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ήταν καθημερινές στο διεθνή Τύπο – όπως και οι συνεχείς απειλές προς το πρόσωπό του.
Με το τέλος του απαρτχάιντ, με την πρώτη κυβέρνηση Μαντέλα, αναλαμβάνει τον κύριο ρόλο στην Επιτροπή Αλήθειας και Συμφιλίωσης, που φτιάχνεται για να αποδώσει δικαιοσύνη στα εγκλήματα λευκών αλλά και μαύρων που έγιναν κατά την περίοδο του ρατσιστικού καθεστώτος. Ήταν ένας ρόλος που και πάλι τον έφερε στο μάτι του κυκλώνα, να δέχεται κριτική από παντού, καθώς η εξίσωση των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας της πανίσχυρης κυβέρνησης με τα εγκλήματα των αμυνόμενων μαύρων ακτιβιστών δεν μπορούσαν να εξισωθούν στα μάτια πάρα πολλών, μεταξύ των οποίων και η υπογράφουσα. Όμως, και εδώ, η χριστιανική συνέπεια του Τούτου ήταν παρούσα. Παρέμεινε αμετακίνητος.
Η επιτροπή θεωρήθηκε, άλλωστε, σε ένα βαθμό επιτυχημένη, και το τέλος της δουλειάς της σήμανε την στράτευση του Ντέσμοντ Τούτου στα δίκαια του Παλαιστινιακού λαού και σε έναν νεώτερο αγώνα, αυτόν για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων. Από το 2011 ζητεί, μάλιστα, να γίνονται στην (αγγλικάνική) εκκλησία οι γάμοι μεταξύ μελών της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας στη Νότιο Αφρική και λέει το περίφημο «Ένας Θεός ομοφοβικός, δεν είναι ο Θεός στον οποίο πιστεύω». Θα ευλογήσει ο ίδιος το γάμο της θυγατέρας του, Μφο Τούτου, με τη σύντροφό της, στην Ολλανδία, το 2015.
