Ένα κατακόκκινο βιβλίο στο χρώμα του έρωτα και του αίματος με τίτλο «ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑ». Χαρές, έρωτες, λύπες, καβγάδες, απόρριψη, εγκατάλειψη και παθιασμένη συνουσία ανάμεσα σε έναν άνδρα και μια γυναίκα. Η αφήγηση μιας σχέσης μέχρι το «φινάλε». Το 11ο βιβλίο της Χαριτίνης Ξύδη από τις εκδόσεις «Μετρονόμος», είναι ένα κείμενο «τρυφερό και παραδομένο στον ατόφιο έρωτα». Ολόκληρη η συνέντευξη στο κανάλι του Κοσμοδρομίου στο YouTube.
«Πορνογραφία», το νέο σας βιβλίο εν καιρώ πανδημίας, κοινωνικής αποστασιοποίησης, περιορισμών στην επαφή και μεσούσης της «γέννησης» ενός ελληνικού κινήματος #metoo. Είναι λοιπόν ένας τίτλος απλά περιγραφικός (ενός λογοτεχνικού είδους), συμβολικός ή επιτηδευμένα προκλητικός;
«Η ‘Πορνογραφία’ δεν προέκυψε από τον εγκλεισμό μας ούτε από το κίνημα #meToo. Γιατί πολύ απλά προηγήθηκε όλων αυτών. Ξεκίνησα να συγγράφω τον Ιούλιο του 2020, δηλαδή λίγο αφότου εξαπλώθηκε η νόσος Covid-19 κι ενώ είχαμε ήδη βιώσει την πρωτόγνωρη εμπειρία της πρώτης καραντίνας. Το βιβλίο έγινε ένας προάγγελος, ερήμην μου και απρόθετα, όλων αυτών που ακολούθησαν.
Η ‘Πορνογραφία’ δεν είναι ακριβώς ό,τι δηλώνεται στον τίτλο της. Πρόκειται για ένα απολύτως ρεαλιστικό βιβλίο με σκηνές και στιγμιότυπα, τα οποία διαμείβονται μεταξύ δύο προσώπων και τα οποία έχουν αντληθεί από την καθημερινή μας ζωή και ό,τι αυτή μπορεί να φέρει: χαρά, έρωτες, λύπη, καβγάδες, απόρριψη, εγκατάλειψη και παθιασμένη συνουσία. Κι όλα όσα συμβαίνουν στους σφοδρούς και θυελλώδεις έρωτες αλλά κυρίως στους σφοδρούς και θυελλώδεις ανθρώπους. Ωστόσο, εμπεριέχει και πολλούς συμβολισμούς που άπτονται του ψυχοσωματικού υποβάθρου ενός ζευγαριού. Δηλαδή, πώς λειτουργούν ως ενιαία δυάδα, πώς λειτουργούν εντός της δυάδας αυτής ο καθένας ξεχωριστά και τέλος πώς λειτουργούν εκτός της δυάδας ως μαζί και χωριστά.
Αν είχα γράψει την ‘Πορνογραφία’ μεταγενέστερα, αφού είχε ξεκινήσει το #meToo, είμαι βέβαιη πως θα συσχέτιζα το περιεχόμενό του και με το κίνημα με κάποιο τρόπο. Όμως το βιβλίο τώρα δεν έχει καμία απολύτως σχέση με τη βία τη σεξουαλική, την κακοποίηση, τη λεκτική βία, τις απειλές και τους εκφοβισμούς στον έρωτα, στον εργασιακό ή στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο. Αντιθέτως είναι ένα πολύ τρυφερό και παραδομένο στον ατόφιο έρωτα και τον ερωτικό πόνο κείμενο. Ο έρωτας είναι η απόλυτη εκούσια παράδοση στον άλλον. Αν πονέσεις από αυτόν θα είναι μόνο γιατί ο άλλος δεν θα σε θέλει πια. Μπορεί να σε πικράνει και να σε πληγώσει αλλά άθελά του μόνο».
Πόσο διαφέρει η γυναικεία διήγηση μιας ερωτικής επιθυμίας και συνεύρεσης από την ανδρική; Μπορεί μια γυναίκα να μπει στο μυαλό του άνδρα κι ένας άνδρας σε αυτό της γυναίκας;
«Δεν διαφέρει απλώς. Ενδεχομένως η μία να βρίσκεται στον αντίποδα της άλλης. Γι’ αυτό και μου ήταν δύσκολο να οργανώσω και να συντονίσω στο μυαλό μου αυτήν την ανδρική εκδοχή. Κατά τη διηγηματική ροή της γυναικείας αφήγησης υπάρχει απροκάλυπτος συναισθηματισμός. Υπάρχει η διαρκής, διηνεκής, αδήριτη ανάγκη της γυναίκας να αγαπιέται βαθιά, αληθινά, δυνατά, ρομαντικά για αυτό που είναι και φέρει, για την προσωπικότητα και την ταυτότητά της.
Η αφήγηση από την ανδρική πλευρά σχετίζεται περισσότερο με το σαρκικό κομμάτι του έρωτα, καθόλου ασήμαντο. Αλλά και με την απόρριψή του από το άλλο φύλο. Τις πληγές που αφήνει αυτό στο γόητρό του, τον εγωισμό του και λιγότερο στο ψυχοσυναισθηματικό του πεδίο. Αυτό δεν σημαίνει πως λειτουργώ προκατειλημμένα ή πως μεροληπτώ υπέρ τους ενός ή υπέρ του άλλου φύλου, προσώπου, ήρωα, γένους. Διαφέρουν, πιστεύω, οι απολαβές της γυναίκας και του άνδρα κατά τη διάρκεια του ερωτικού δεσμού όπως διαφέρει και το είδος της ποιότητας των τραυμάτων που αφήνει στον καθένα η διακοπή μιας ερωτικής σχέσης. Στην ‘Πορνογραφία’ ο δικός μου ήρωας είναι ο ‘εγκαταλελειμμένος’ και είναι περισσότερο συναισθηματικός, ευαίσθητος και άφοβος εν τέλει, άρα περισσότερο ώριμος, γενναίος και πλήρης.
Ο τρόπος που ανατράφηκε, γαλουχήθηκε ο μέσος ανδρικός πληθυσμός στη χώρα μας σε σχέση πάντοτε με τις ερωτικές σχέσεις – που είναι ένα μεγάλο σχολείο – είναι μια μακρά και ειδικών δυνάμεων εκπαίδευση και θητεία. Οι άνδρες μαθαίνουν να μην εκδηλώνουν τα αισθήματά τους, να τα φοβούνται, να κάνουν πίσω. Ευκολότερα μπαίνει η γυναίκα στο μυαλό και τις σκέψεις ενός άνδρα και αυτό δεν υπολανθάνει καμία αιχμή για την αντίληψη του ανδρικού εγκεφάλου. Άλλωστε οι δύο εγκέφαλοι λειτουργούν εντελώς διαφορετικά, εκκρίνουν ορμόνες με διαφορετικά χαρακτηριστικά».
Γράφετε: «Η λέξη αιδοίο προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό επίθετο ‘αἰδοῖος’ το οποίο σημαίνει ‘άξιο σεβασμού’». Πόσο σεβασμό έδειχνε και δείχνει η ελληνική κοινωνία στο εξωτερικό τμήμα των γεννητικών οργάνων της γυναίκας (γλωσσικά, κοινωνικά, διαπροσωπικά και βιολογικά);
«Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως η πλειοψηφία του ανδρικού πληθυσμού στην Ελλάδα θέλοντας να εκδηλώσει τον θαυμασμό της προς μια ωραία γυναίκα χρησιμοποιεί κατά κόρον την έκφραση ‘ωραίο αιδοίο’… Επιπόλαια και απερίσκεπτα ή καλύτερα για να χρησιμοποιήσω έναν όρο της ψυχολογίας ασυνείδητα αρθρώνεται αυτή η φράση, που πιθανώς κατά περίπτωση αρθρώνεται υποτιμητικά και απαξιωτικά παρακάμπτοντας και εκμηδενίζοντας κάθε άλλη ιδιότητα του γυναικείου φύλου, της γυναικείας προσωπικότητας και της συνολικής αίγλης της γυναίκας.
Αντ’ αυτών προκρίνεται και προβάλλεται το αιδοίο, όχι ως κάτι άξιο σεβασμού αλλά ως η χειρίστη ύβρη. Ο σεβασμός γίνεται κάτι σχετικό και ρευστό ενώ θα έπρεπε να είναι κάτι ορισμένο, συμπαγές, άκαμπτο. Σημειώστε ότι ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης έγραψε το ‘Αγάπη Παράνομη’ πριν από το 1900, ο Παπαδιαμάντης έγραψε τη ‘Φόνισσα’ γύρω στο 1903, αναγνώσματα από τα οποία μπορούμε να κατανοήσουμε πάρα πολλά για τη γυναίκα, τη θέση της, την εξουσία του ανδρός επάνω της. Κακώς κείμενα που όχι μόνο δεν έχουν εξαλειφθεί στις ημέρες αλλά παρά πολλά εξ αυτών έχουν απενοχοποιηθεί. Οι γυναίκες παλεύουν ακόμα για να κερδίσουν το αυτεξούσιο στη χώρα μας. Επαναστατούν κόντρα στη μοίρα, κόντρα σε μια σκληροπυρηνική αντίδραση της κοινωνίας. Και οι περισσότερες που το κάνουν γλιτώνουν και λυτρώνονται αφού περάσουν δια πυρός και σιδήρου. Αναφέρομαι στις γυναίκες θύματα που βγήκαν στο προσκήνιο εσχάτως και τόλμησαν δημόσια και ευθέως να καταγγείλουν τις τραυματικές εμπειρίες τους. Όλες υφίστανται κατάφωρο bullying, δυσπιστία, φιλυποψία, επιθετικότητα και γενικότερα μια άδικη και σκληρή αντιμετώπιση».
Πόσο ενοχικά ή όχι μεγαλώσαμε και μεγαλώνουμε απέναντι στο σώμα σας; Από τη «βρωμιά» της εμμηνόρροιας, στην αυτοϊκανοποίηση;
«Σχεδόν είμαστε εμβαπτισμένοι στην ενοχή, δηλαδή από την πρώτη ημέρα που βλέπουμε το φως αυτού του κόσμου. Η θρησκεία και ο τρόπος που περιγράφεται στη Βίβλο το προπατορικό αμάρτημα αποτελεί ένα απτό παράδειγμα που βρίσκεται την αντιστοιχία του στην ελληνική κοινωνία σχετικά με το θέμα των ενοχών. Μας καλλιεργούν όλων των ειδών τις ενοχές ξεκινώντας από την οικογένεια, το σχολείο, την κοινωνία, τον εργασιακό χώρο κλπ. Ενοχές για τις επιθυμίες μας, ενοχές για το παρελθόν μας, ενοχές για το σώμα μας. Ουσιαστικά οι ενοχές συνιστούν μια προέκταση του ηθικού μας χάρτη. Με τις ενοχές η δυστυχία μας γίνεται μονιμότερη. Εγώ δεν πιστεύω στις ενοχές. Οι ενοχές είναι μια θυμαπάτη».
Πότε πιστεύετε ότι είναι μια καλή στιγμή για να πάρει κάποιος την «Πορνογραφία» στα χέρια του; Όταν κάποιος ζει τον έρωτά του ή όταν τον έχει χάσει;
«Και στις δύο περιπτώσεις. Στην πρώτη θα εκτιμήσει τι σημαίνει να είσαι ερωτευμένος, αφοσιωμένος και βαθιά δοσμένος στο πρόσωπο με το οποίο είσαι ερωτευμένος και πόσο σπουδαίο είναι το ζεις αυτό μέχρι το κόκαλο και μέχρι το αίμα. Στη δεύτερη περίπτωση η δράση της ‘Πορνογραφίας’ είναι παυσίλυπη, είναι αναλγητική, εξιλαστήρια και θεραπευτική».
Έχετε πει: ‘Περιμένω (υπό την έννοια της προσδοκίας): την ανάσταση των νεκρών, (πρώτα, των ζωντανών), λιγότερες μαχαιριές (τουλάχιστον, καθόλου πισώπλατες), «λιγότερα συνθήματα και πιο πολλή δουλειά», αρτιότερα εμβόλια που θα διασφαλίζουν την πλήρη ανοσία, μια άλλη κυβέρνηση, μια δίκαιη δικαιοσύνη, να μειωθεί ο αριθμός των τραπεζών, ανά τον κόσμο, να αφανιστούν οι φασίστες στην υφήλιο, να βρεθεί άμεσα το φάρμακο για τον καρκίνο και για την άνοια, την εξάλειψη παντός είδους εγκλημάτων και πολέμων, την αταξική κοινωνία, την οριστική επικράτηση της αριστεροσύνης, να ξανακάνω ραδιόφωνο, να εκδοθούν σύντομα τα τρία βιβλία μου’. Τελικά μόνη διέξοδος είναι η ελπίδα;
«Με την ελπίδα, το όπιο του λαού όπως έλεγε ο Κούντερα, είμαστε χαμένοι. Η ελπίδα δεν είναι διέξοδος αλλά ένα φωτάκι, ένα φλασάκι σε μία σήραγγα μακράς διαρκείας και πολλών χιλιάδων χιλιομέτρων από την οποία δεν ξέρω αν ποτέ και ποτέ εξέρχεται κανείς. Δεν ξέρω τι μπορεί να φωτίσει, τι προοπτική μπορεί να δώσει ένα τόσο δα φλασάκι. Δεν συντηρώ καμία ελπίδα, αλλά όχι με την έννοια της απαισιοδοξίας και της απόλυτης παραίτησης από τη ζωή. Οι ελπίδες μερικές φορές σε τυφλώνουν, μπορούν να σε αποπροσανατολίσουν. Κατά τη γνώμη μου η ελπίδα διευκολύνει την παραίτηση, την εγκατάλειψη του αγωνιστικότερου εαυτού μας και για αυτό δεν την εμπιστεύομαι. Απεναντίας η θέληση για τη ζωή, η δίψα είναι η διέξοδος. Ο αγώνας με προοπτική και με αντίκρισμα. Αγώνας, πάλη, αλληλεγγύη και αγάπη: αυτοί είναι οι όροι, τίποτε άλλο».
Λίγα λόγια για τη συγγραφέα:
Η Χαριτίνη Ξύδη γεννήθηκε στο Βόλο και κατοικεί στην Αθήνα. Έχει σπουδάσει ιστορία και αρχαιολογία. Στη λογοτεχνία εμφανίστηκε με το μυθιστόρημα «C[1]Minor-Ένα Αιρετικό Ρομάντζο» (Ιωλκός 2005). Τον Δεκέμβρη του 2007 διακρίθηκαν με έπαινο από την Ένωση Συγγραφέων Λογοτεχνών Ευρώπης, στο Η’ Φεστιβάλ Ποίησης Θεσσαλονίκης, τρία ποιήματά της, τα οποία εμπεριέχονται στη συλλογή «Τα όνειρα καπνίζουν». Τον ίδιο χρόνο, τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο από την Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών για τη νουβέλα «Η Ίρμα των δαιμονίων» (ανέκδοτο). Τον Ιανουάριο του 2008 διακρίθηκε με Α’ έπαινο από την Ένωση Συγγραφέων Λογοτεχνών Ευρώπης, στο 9ο Πανελλήνιο Φεστιβάλ Ποίησης Θεσσαλονίκης. Η «Πορνογραφία» είναι το 11ο βιβλίο της .
